Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1967, Blaðsíða 4

w w
V ið lifum á mestu umbyltinga-
tímum, sem sögur fara af. Framfarir í
vísindum og listum eru svo hraðar, að
sérfræðingar hafa varla við að fylgjast
með nýjungunum, hvaö þá alþýða
manna. Ekki hafa listirnar heldur farið
varhluta af þessum umbyltingum atóm-
aldar. Gömlum hefðum hefur miskunn-
arlaust verið varpað fyrir borð og næst-
um taumlaust frelsi og formleysi tekið
upp í staðinn. Gagnvart venjulegu
ólærðu fólki blasir myndin af þessu við
eitthvað á þessa leið: Nú þykir ekki
lengur fínt að yrkja ljóð samkvæmt
fornri hefð íslenzkri og bragfræðin lát-
in lönd og leið. í verkum tónskálda má
nú ekki lengur finnast falleg laglína,
það þykir hlægilegt; og myndlistarmenn
forðast eins og heitan eldinn að láta
það, sem þeir skapa, líkjast nokkru því,
sem þekkja mætti, hvað ætti að tákna.
í leiklist hefur raunsæisstefnu verið
hafnað. Ytri rammi leiksins verður æ
einfaldari og með táknrænum hætti.
„Átta kúlur í skáp“, súrrealistiskur
skúlptúr eftir Pol Bury. Sýnt í Lefevre
Gallery, New York.
Jafnframt hverfur hrynjandi samtalsins
einnig frá orðaskiptum daglegs lífs og
aUt til óskiljanlegs afkáraskapar. Verð-
iu: æ erfiðara fyrir leikstjóra og leikara
að skilja, hvað vakir fyrir höfundum.
Stundum útskýra þeir það að vísu með
sinum hætti, en aðrir neita með öllu
að gefa nokkrar upplýsingar um, hvað
fyrir þeim vakir. Stundum finnst manni
betra, að öllum útskýringum væri
sleppt, því þær eru iðulega jafnóskiljan-
legar og það, sem þeim er ætlað að út-
skýra.
Eins og vænta mátti hafa vanabundn-
ir menn brugðizt mjög illa við öllum
þessum breytingum og fordæmt þær
með öllu. Er þeim að vísu nokkur
vorkunn, því þessar nýju stefnur hafa
vissulega ýmsa annmarka í för með sér.
Horizontal Composition heitir þessi tré-
skúlptúr og er eftir Willi Soukop.
En áður en lengra er haldið út f þá
sálma, má benda á það, að einhvers
konar þróun í listum hefur alltaf átt
sér stað og hlýtur ævinlega að gera
það. Sönn list hlýtur alltaf að vera
barn síns tima og einmitt það á sinn
mikla þátt í gildi hennar. Þess vegna er
það, að listaverk fornaldar eru svo
merkar heimildir um menningu þess
tímabils, sem þau eru sköpuð á.
E f fallizt er á þetta sjónarmið,
liggur í augum uppi, hve rangt það
hlýtur að vera að skapa listaverk á
atómöld eftir fyrirmynd fyrri alda, sem
voru bókstaflega allt annar heimur en
við nú lifum í. Þessi öld, sem við lif-
um á og engri annarri öld kunnrar
mannkynssögu er lík, hlýtur því að leiða
til sköpunar listaverka, sem eru jafn-
ólík listaverkum fyrri alda og tímabilin
eru ólík.
Það er því hinn mesti misskilningur
að hneykslast á breyttum listformum.
Þetta kemur fram í þeirri stefnu til
dæmis í byggingarlist að reisa í dag
byggingar í eldgömlum stíltegundum.
Það jafngildir því í rauninni að afneita
því að þróun eigi sér stað og að við
lifum á gjörbreyttum tímum. Eru dæmi
þessa misskilnings á samtímanum allt-
of mörg hér á landi.
En það er víðar en hér maðkur á
mysunni. Ég minnist þess til dæmis,
hve undrandi ég varð, þegar ég kom til
Bandaríkjanna 1952 og sá, að virðuleg-
ustu háskólar landsins voru í bygging-
um, sem voru nákvæm eftirlíking klaust
urbygginganna, se‘m hýsa hin frægu
menntasetur í Oxford og Cambridge.
Háskólabyggingarnar í Englandi eru
gamlar og hrein afkvæmi forns tíma-
bils í byggingarlist. En að byggja ná-
kvæmar stælingar af þeim á tuttugustu
öld, þar sem jafnvel reynt er að ná
litaráferð þessara gömlu veðruðu bygg-
inga, er grátbrosleg viðkvæmni og
hrapallegur misskilningur; og enn furðu
legri, þegar þess er gætt, að þetta ger-
ist hjá þjóð, sem með byggingum
stærstu borga sinna hefur sýnt ótrú-
lega snilld í nýtízku byggingarlist. Enda
er þar nú með öllu horfið frá þessum
úreltu sjónarmiðum.
fi iðurstaðan af þessum vangavelt-
um verður því sú, að eðlilegt sé að horf-
ast í augu við róttækar breytingar í
formi lista í dag. Hitt má svo ræða
skynsamlega og geðshræringalaust,
hvernig þessi bylting takist í einstökum
tilfellum. Það liggur í augum uppi, að
byltingar, hvers eðlis sem þær eru,
hafa ævinlega í för með sér óheppi-
legar aukaverkanir. Á byltingatimum
skapast á tímabili ringulreið og taum-
laust frelsi, sem jafnt leysir úr læð-
ingi varhugaverð, neikvæð öfl og hin,
sem jákvæð mega teljast og nauðsynleg.
Þetta getur hver maður gengið úr
skugga um með þvi að skyggnast f
söguna. Við erum nú stödd á slíku tíma-
bili í listbyltingu nútimans. Sá, sem
vill því reyna að greina hafrana frá
sauðunum, verður að gæta ýtrustu var-
úðar og sína gætni. Hið ótamda form-
frelsi í nútímalistum hefur komið mörg-
um gagnrýnandanum í vanda. Þannig
Framhald á bls. 6
Almenningur getur venjulega séð, hvort leikaramir leika vel eða illa, en ver gengur að átta sig á því, hvort leikritið
sjálft sé gott eða tóm della. Hér er sviðsmynd úr Theatre of Cruelty í London.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
14 maí 1967