Lesbók Morgunblaðsins - 11.04.1971, Blaðsíða 13

hinu íslenzka goðaveldi. Það
sem ekki tókst að finna, var
einfaldlega — hið hugmynda-
fræðilega samhengi.
1 báðum fyrrgreindum bók-
uim er afstaða tekin til einnar
hliðar þessa máls sem ekki hef-
ur veriö rannisökuð fyrr —
tengslanna milii hins jarðneska
og goðumborna valds annars
vegar, og landsvæðis og skipu
iagningar goðmagna hins veg-
ar. Þurfa menn því að kynna
sér nokkuð tölvísi og hug-
myndafræði fornaidar til að fá
botn í skýringarnar. Niðurstað
an er þó einföld í sjálfu sér:
hún er sú, að táknmál helztu
goðsagna íslendinga hafi verið
grundvallað á heimsmynd
Massiskrar fornaldar og mið-
alda. Ein mikilvægasta tilgát-
an segir að tima hafi verið
jafnað til vegaiengdar, og að
fet hafi orðið sú helga mæli-
eining sem landnámsmenn Is-
lands lögðu til grundvallar
goðaveldinu. Það fet var sam-
kvæmt niðurstöðunum ekki að-
eins mælieining heldur HUG-
TAK Mtot því er míkrókosmos
nefndist meðal Grikkja — af-
mörkuð eining sem jafnframt
var eins konar spegilmynd al-
heimsins. Er þessi tilgáta í sam
ræmi við niðurstöður helztu
miðaldafræðinga, sem telja
skipulagningu og reglufestu
svo áberandi einkenni á samfé-
lagsháttum miðaldamanna, að
þeim verði einna helzt líkt við
stærðfræði (5). Nýmælið hér er
fyrst og fremst það, að gert er
ráð fyrir beinum tengslum
milli íslenzkra og evrópskra
menningarhátta klassískrar
fornaldar og miðalda.
Ekki er rúm til að rekja hér
hina margslungnu tölvisi forn-
aldar og hin föstu tengsl er
lágu milli allra þátta samfélags
ins meðal sumra fornþjóða.
Byrja má þó með þvi að skýra
frá - grundvallartölu hins ís-
lenzka goðaveldis — tölunni
36. Sú tala átti sér hliðstæðu
í 36 dómendum Gulaþings, en
íslendingabóto kennir, að
fyrstu lög Islendinga hafi ver-
ið sniðin eftir Gulaþingslög-
um (6). Er sú ættifærsla senni-
leg. Skyldu 9 goðar í hverjum
fjórðungi fslands, 36 alls.
Benda allar líkur til, að þessi
hafi verið skipan hins íslenzka
goðaveldis 930, er Alþingi var
stofnsett að Þingvöllum. Hins
þytoir mér rétt að geta hér, að
ýmislegt bendir til hærri ald-
urs Gulaþingslaga en Ari og
Snorri gefa í skyn, og verður
ekki um rætt að sinni. Þá
kunna Úlfljótslög íslendinga
að vera ELDRI en Gulaþings-
lög Hákonar góða, svo að ýmis
legt þarfnast athugunar í ætt-
færslunni (7). Vart fer þó mitli
mála, að samræmi er milli lag-
anna, og að einn stofn kann
að vera undir báðum. Og víkj-
um þá að konungdæminu.
Sú stjórnskipulega eining
sem „konungur" nefndist með-
al heiðinna samfélaga byggðist
jafnan á einni persónu, er varð
dæmigervingur allra stofnana
rtíkisins. Sá dæmigervingur
mun yfirleitt — ef ekki alltaf
Mynd fullkomleikans í launlielgri spcki Gyðinga er Kabbala
nefndist (skýrineaniynd í ÍHÍk Sir Wallis Budge, Aniulets and
Talismans). Meginstoðir valdsins eru tiu og svara til réttlætis
og dyggða þjóðfélagsins. Konungurinn er þarna frummynd eða
dæmigervingur Mannsins — og ]>ar með þess samfélags sem
hann býr í, sem er æðri mynd lians. Konungurinn er þannig
ákvörðuð „stærð“ þrátt fyrir mismunandi stærð einstaklinga.
Höfuðdyggðirnar tiu er prýða konunginn nefnast hin ttu
„Sephirotli“. Þessi tíu „Sephirotb“ mynda liið svonefnda Tré
Kabbala — fullkomleikann sem sýndur er sem 10 hringir. I liverj-
um liring búa að sjálfsögöu 36 tíundir.
Maðurinn sem táknmynd albeimsins. Mynd úr bók Roberts Fludd,
Utriusque cosmi majoris et minoris liistoria (Oppenlieim 1619).
1 mannmum speglast allieimurinn — þar með nákvæmar stærð-
ir lians, svo og ganga himintungla, samanber göngu tungls og
tíðir kvenna. Sé alheimurinn tiltekinnar stærðar, er maðurinn
örmynd þeirrar stærðar.
— hafa byggzt á helgi hins
jarðneska gróðrar, einkum
KORNS. Þetta er ástæða þess,
að heiðin konungdæmi eru
stundum nefnd KORN-konung
dæmi. Konungur verður miðl-
ari guða og manna — yfirleitt
æðstur presta jafnframt því
sem hann er æðstur veraldleg-
ur valdsmaður. Af þessu taka
tilgátur fyrrgreindra bóka
mið, samkvæmt þeim verð-
ur konungur ekki aðeins valds
maður í veraldlegri og geist-
legri merkingu, heldur bein-
línis og bókstaflega ímynd þjóð
arlikamans. Þetta hefur sér-
staka þýðingu þegar tekið er
tillit til þeirrar niðurstöðu sem
lögð hefur verið fram um tákn
mál íslenzkra goðsagna: sam-
kvæmt henni gerðu íslenzkir
landnámsmenn sér mynd af
stjörnuhimni á jörðu niðri og
skorðuðu við viiS'S kennileiti (8).
I ljós kemur, að þetta er ekki
sérvizka norrænna manna
heldur algeng og þekkt iðja
menntaðra fornþjóða. Er svo
að sjá sem íslenzkir landnáms-
menn hafi hagað gerðum sín-
um líkt og aðrir fornmenn er
helguðu sér land: tengt byggð
sína við heimsrásina. Heimsrás
in er grundvölluð á tímatali —
göngu sólar og tungls — og
gefur ráðning táknmálsins allt
aðra mynd af kunnáttu land-
námsmanna á tímatali en Is-
lendingabók Ara fróða. Þann-
ig kemur í ljós, að helztu við-
miðanir heiðinna Islendinga
voru tölurnar 216000 og 432000
— eins og stuðlar tímans með-
al þekktustu menningarþjóða
fornaldar. Bendir allt til að
Þingvellir hafi verið markaðir
slíkri tölvísi — að þeir hafi
orðið hugmyndafræðileg Miðja
að fornum hætti á línu sem var
432000 fet á lengd (9). Af þessu
verður sú ályktun óumflýjan-
leg, að talan 432000 hafi mark-
að það sem nefnt var mesokos-
mos —• miðheimur — í klass-
ískri hugmyndafræði, og að
Miðgarður íslenzkra goðsagna
hafi i rauninni verið svipuð
hugmynd og þetta mikilvæga
hugtato Gi'ikkja (10). Miðgarður
er þá alls ekki nein barnaleg
kynjamynd illa menntaðra út-
kjáltoabærida, heldur millistig
Manns og Alheims — hug-
myndafræðileg Miðja þess sem
nefnt var niíkrókosinos annars
vegar — örheimur — og
makrókosnios hins vegar —
stórheimur eða alheimur. Is-
lenzkar goðsagnir gefa nú
óvænta en eindregna
ábendingu um túlkun þessa
hugtaks: það hlýtur að hafa
verið VISSRAR STÆRÐAR.
Þannig hníga öll rök að þvi, að
Miðgarður — sem telja má
ímynd þjóðfélags eða ríkis —
hafi verið nákvæmlega mæld
ur í FETUM. Tala fetanna svar
ar til stuðla hins forna tíma-
tals, sem næg gögn finnast um
í heimildum. Þá er unnt að
rekja feril þessara hugmynda
hingað með nokkurri vissu;
hníga flest rök að þvi, að
helztu goðsagnir íslenzkar eigi
rætur að rekja til dansks kon-
ungdæmis, og að það konung-
dæmi hafi átt sér hugmynda-
fræðilega Miðju að Jalangd
á Jótlandi (11). Þegar brugðið
er máli á staðinn kemur allt
heim, miðað virðist við hæstu
kennileiti, eyja er í suðvestri,
sú er kennd við Mann, og árós-
ar eru helztu mörk. Svo hefði
þetta átt að vera, ef rétt var
ráðið. Þá virðast vegalengdir
allar nákvæmar. Síðar koma í
ljós fleiri hliðstæður, þannig
að elcki eru nein líkindi til að
um tilviljanir geti verið að
ræða. Af þessu verður það
sennilegt, að dæmigervingur
þjóðfélags, sem jafnframt ER í
bókstaflegum skilningi dæmi-
gervingur þjóðarlíkamans, sé
VISSRAR STÆRÐAR. Þetta
mun vafalaust koma ýmsum
nútímamönnum spanskt fyrir
sjónir, en er í samræmi við
fjest sem vitað er um klassíska
menningarhætti. Þótt ekki hafi
aðrir komizt að þessari niður-
stöðu áður — eftir þvi sem ég
bezt veit — þá svarar hún ná-
ið til þeirra skipulagshug-
mynda, er þekkjast frá miðö'ld
um og einkenndust af reglu og
nákvæmni. Þar stóð fátt sem
ekkert af því sem máli skipti í
byggingu þjóðfélags og menn-
ingarhátta utan við heims-
mynd og tímatal. öllu var rað-
að í heild — hverju smáatriði,
að þvi er virðist. Þetta merkir
á einfaldri íslenzku, að konung
ur hefði átt að vera dæmigerv-
ingur tíma annars vegar og
vegalengdar hins vegar. Þegar
við þekkjum þá stuðla sem
byggingin styðst við liggja
ályfktanir ljósar fyrir: sá kon-
ungur sem hið íslenzka þjóð-
veldi tók mið af var dæmigerv-
ingur tölunnar 432000. Sú tala
var ginnheilög, saman sett af
margfeldinu 12 sinnum 36. Þeg-
ar við vitum jafnframt, að
grundvallareiningin var FET,
þá má ætla, að sjálfur mæli-
kvarðinn — FETIÐ — hafi
verið örmynd heimsrásar og
vegalengda — og þar með kon
ungsins. Þetta er skrýtið nú-
timamönnum, en nokkurn veg-
inn ótvirætt, þegar líkur tákn
máls og menningarhátta koma
saman.
Hver var þá skilgreiniimg
FETS?
Svo vill til, að menn vita á
hverju þessi eining byggðist á
Bretlandseyjum að fornu. FET
var þar skilgreint sem 36 bygg
korn, sem lögð voru langsum.
Þetta kemur nákvæmlega heim
við skýringuna á konungi sem
dæmigervingi FETS. En það
mál skilja menn að sjálfsögðu
ekki fyrr en þeir gera sér ljós-
an grundvöll hins svonefnda
kornkonungdæmis.
Þótt ekki hafi öll konung-
dæmi forn verið eins, þá virð-
ast þau eiga það sammerkt, að
þau tengdust gróðri jarðar og
árgæzku. Konungurinn varð
þannig ekki aðeins fulltrúi
guðlegra vætta, heldur eins
konar ímynd KORNSINS,
þeirrar hliðar ársins er lífsaf-
koma manna byggðist á. Ef
menn átu korn, þá átu þeir
konung sinn í táknrænum
skilningi. Er yfirleitt álitið, að
11. april 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13