Lesbók Morgunblaðsins - 06.06.1971, Blaðsíða 7

Matthías Johannessen
GUNNA
STÓRA
1 grein, sem: ég skrjfaði um Innan-
' sveitarkroniku Halldors Laxness (Morg
unblaðiö lill októbar 19T0), þar sem
bókin er kölluð Mosdæla saga, er
minnzt á aina sérkennilegustu persónu
sögunnar, Guörúnu Jónsdóttur, sem
kölluð var Gunna stóra, Þessi mógrafa-
kerling veröur eitt af verkfærunum í
jarteinasögu skáldsins til að sanna al-
mætxi guös. 1 fyrrnefndri grein er varp-
að fram þeirri spurningu, hver hún sé
þessi kona. Þaö var fyrir hennar til-
verknaö, að lialeikurinn komst aftur í
kirkjuna sína aö Mosfelli, fannst „i rusli
eftir keliíngu, sem var á hreppnum, og
dó á níræðisaldri 1936. Einginn hafði
vitað til að þetta munaðarlausa gamal-
menni geymdi dýrgripa frammí dauð-
ann; þaðan af síður hvernig þessi kal-
eikur var kominn i hennar vörzlur."
Hallidór Laxness segir, a.ð þessi kona
hafi í raun og veru verið kapítalisti,
„því hún var aldrei vistráðin en talin
lausakona". Skáldið bendir einnig á að
hún hafi ekki verið verkamaður, held-
ur hafi hún lifað fil að skemmta sér.
Hún tók ekki kaup, en skémmti sér við
að taka upp mó. „Hún var frjáls. Hún
veitti öðrum mönnum af auðlegð sinni
ævilangt. Þegar hún var orðin gömu1
Gnðrún Jónsdóttir
og farlama fór hún auðvitað á hrepp-
inn“. Hún var fædd 1854 og dó 1936, 81
árs að aldri. Skáldið heldur nafni henn-
ar í sögunni, eins og nafni á öðrum
persönum, sem koma við kroniku Mos-
fellssveitar.
1 samtalsgrein okkar Halidórs Lax-
ness er vitnað til hans svofelldum orð-
um: „Guðrún Jónsdóttir var oft hjá
okkur í Laxnesi, stundum misserum sam-
an. Ég man enn eftir ýmsum orðatil-
tækjum hennar, og kem þeim að í sög-
unni. Hún sagði til að mynda þetta: „Ég
kann bezt við mig í einhverju benvítis
sili . . .“ Þegar ég skrifaði greinina um
Innansveitarkroniku, hafði ég ekki séð
aðra mynd af Guðrúnu Jónsdóttur en
þá sem Halldór Laxness bregður upp í
kroniku sinni. En siðan hefur mér borizt
ljósmynd af þessari eftirminnilegu
persónu í einni merkustu sögu íslenzkri
frá síðari árum og finnst ekki úr vegi að
gefa lesendum Lesbókar einnig tækifæri
til að sjá hana. Myndina fékk ég fyrir
tilstuðlan séra Bjarna Sigurðssonar,
prests á Mosfelli, og fylgdu henni eftir-
farandi upplýsingar: Guðrún kom til
Þórðar Jónssonar og Kristínar Vigfús-
dóttur að Æsustöðum 1927 og hafði hún
þá verið í Laxnesi. Hún átti kindur og
hryssu, þegar hún var fyrra skiptið á
Æsustöðum. Hún heyjaði þá Gunnubarð,
sem svo var kaliað, en nú er innan túns,
Hún sló sjálf og batt. Hún hafði sér-
stakt skap og gott að vera nálægt
henni, segja þeir sem bezt þekktu til.
Hún var fædd í Hamrahlíð 26. des.
1854 og lézt á Æsustöðum 24. marz 1936.
Hún er greftruð á Mosfelli. Hamrahlíð
er ekki lengur í byggð, er nú undir
Blikastöðum.
Þessum fáu upplýsingum vildi ég
koma á framfæri til viðbötar þvi, sem
segir I fyrmefndu greinarkorni um Inn-
ansveitarkroniku. Myndin sem fylgir
þessari grein talar sín,u máli. Andlit
Guðrúnar og höfuðlag allt er stórskor-
ið eins og landið. Þetta er gríms-
tomsenskt andlit. Gunna stóra er eins
og islenzkt alþýðufólk vaxin af land-
inu sjálfu. Og hverja ætti forsjónin
fremur að velja til almættisverka en
íólk af hennar gerð?
6. júni 1971
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7