Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1971, Blaðsíða 4

UM JAMES THURBER
Sá ameríski rithöfundur, sem óhætt er að nefna í sömu
andránni og Mark Twain, er James Thurber. Hann hefur
að vísu ekki náð sömu heimsfrægð og Samuel Clemens, en
væri ekki síður vel að henni kominn. Nöfn vaida mikiu mn
frægð, og bað er ekki víst, að nafnið Samuel Ciemens hefði
noklcurn tíma orðið jafn frægt og Mark Twain. En James
Thurber lét sér nægja sitt skírnarnafn. Hér á landi ættu
flestir að kannast við hann sem höfund sögunnar um dag-
drauma Walters Mitty, en nokkrar smásögur hans hafa ver-
ið þýddar á íslenzku og birzt í blöðum og timaritum.
Hið fræga enska gamanblað „Punch“, sem hefur komið
út í 130 ár, hefur sýnt tveimur amerískum rithöfimdum,
sem skrifað hafa í blaðið, þann heiður að fara þess á leit
við þá, að þeir skæru upphafsstafi sína í mahóní-borð rit-
stjórnarinnar. Hinn fyrri var Mark Twain 1907, en síðan
liðu 51 ár, þangað til annar þótti þess sóma verður að vest-
an, og það var James Thurber 1958.
Einn af nánustu samstarfsmönnum Thurbers við „The
New Yorker“, E. B. White, skrifaði eitt sinn um hann m.a.:
„Fiestir rithöfundar gætu verið ánægðir, þótt ekki hefðu
þeir nema tíunda hlutann af hæfileikum Thurbers. Hann
hefur skrifað skemmtilegustu minningargreinar, dæmisög-
ur, fréttir, ádeilur og draumóra, sem um getur á sl. 20 ár-
um. Teikningar hans eru óviðjafnanlegar, þótt almennt sé
viðurkennt, að hann kunni ekki að teikna . . . Thurber á
sinn sérstaka heim og engan sinn lika.“
Þegar ritstjóri „The New Yorkers", Harald Ross, var eitt
sinn gagnrýndur fyrir að hafa siíkan fimmta flokks teikn-
ara sem Thurber starfandi við blaðið, hafði hann brugðizt
reiður við og svarað: „Þetta er ekki rétt, Thurber er þriðja
flokks teiknari.“ En staðreyndin er hins vegar sú og sú, sem
mestu máli skiptir, að teikningar Thurbers vöktu óskipta
athygii og feikna vinsældir frá því er þær birtust fyrst í
„The New Yorker“, og þær hafa skemmt mönniun svo vel
og munu halda áfram að gera það, að heimurinn á honum
einnig mikið að þakka fyrir þær.
í sögu þeirri af Samuel Bruhl, sem hér birtist, er sagt
frá örlagaríkum og furðulegum afleiðingum slyss, sem sögu-
hetjuna henti í bernsku. Segir hann þar um Bruhi, að það
sé i sannleika sagt kaidhæðni öriaganna, þegar refsinorn-
irnar ofsæki mann, sem gert hafi það eitt af sér að verða
fyrir slysi í bernsltu.
Það leiðir hugann að örlagaríku slysi, sem Thurber varð
sjálfur fyrir í bernsku, en af því er hann stærstur, hvernig
hann tók því, þar sem afleiðingar slyssins fylgdu honum
alia ævinnar daga eins og refsinornir. En hann bara stríddi
þeim og lét þær aldrei buga sig né hindra i þvi að iáta gott
og skemmtilegt af sér leiða. Það var köllun hans og ævi-
starf hans bar mikinn og gleðiríkan ávöxt í þess orðs sönn-
ustu og varanlegustu merkingu.
Þegar hann var sex ára, vildi það slys til, að bróðir hans
skaut ör af boga og lenti hún í hægra auga James, svo að
hann missti það. Síðar varð hann hvað eftir annað að ganga
undir uppskurð, þegar verið var að reyna að bjarga sjón-
inni á vinstra auga, en hún þvarr smám saman. Hann var
orðinn alblindur, er hann lézt fyrir 10 árumi 1961. En hann
notaði sjónina, meðan þess var nokkur kostur, til að teikna
— skopmyndir, grín og gaman. Síðustu árin mun hann hafa
teiknar með sterkri, hvitri krít á stór, kolsvört pappaspjöld
— með stækkunargieri.
Sveinn Ásgeirsson.
Ct myndabók Thurbers: ,.AIIt í Iagi, þá hefur þú bara
heyrt sel gelta.“
HIÐ
BÖKMENNTIR
OG LISTIR
ýr*6e
SÉRKENNILEGA
TILFELLI
SAMUEL BRUHL
SMÁSAGA
Eftir James Thurber
Sveinn Ásgeirsson þýddi
Samuel O. Bruhl líktist
vonjulegum borgara eins og
yður og mér að öðru leyti en
þvi, að hann var með sérkonni-
legt, s keifulaga ör á vinstri
kinninni, en það hafði hann
fengið, er hann datt á vagn-
stöng, þegar hann var krakki.
Hann hafði góða stöðu sem
gjaMkeri í sælgætisgerð, átti
þriflega og þæga konu, tvær
viðráðanlegar dætur og þokka-
legt helmili í Brooklyn. Hann
vann frá kiukkan níu tii fimm,
fór stundum í leikhúsið, lék
golf, að vísu illa en nógu vel
til að hafa gaman að því sjálf-
ur, og fór yfirleitt í rúmið um
ellefuleytið. Fjölskylda hans
átti hund, sem var kallaður
Bert, dálítinn vinahóp og gaml
an bil. Hún lifði lifinu á þægi-
iegan, en ekki sérlega skemmti
legan hátt.
Það var engin ástæða til þess
að þúast við öðru en að Samuel
Bruhl myndi lifa kyrriátu og
íriðsamlegu Mifi, þangað til
hann dæi úr einhverjum mjög
algengum sjú-kdómi. Hann var
maður, sem af náttúrunn-
ar hendi var skapaður til að
lifa viðburðasnaiuðu lífi,
hljóta sömasamlega jarðar-
för og látlausan legstein. Þetta
var allt hægt að sjá fyrir, ef
liitið var á hið sviplausa hátta-
lag hans, þægilega viðmót og
hógværu óskir. Hann var
í stuttu máli sú gerð af meðal-
manni, sem þeir sem þekktu
hann, héldu að hann væri. Eigi
að síður voru þessum litia, vin-
gjarniega og heimakæra manni
búin óvenjuleg og óræð örlög.
Og þótt undarlegt kunni að
virðast, þá var það einmitt
þetta skeifumyndaða ör á
vinstri kinninni, sem varð or-
sök þeirra örlaga, sern hann
aldrei gat hafa iátið sér til
hugar koma. Öðru máli hefði
verið að gegna um skapgerðar
veilu eða sálarflækju. Bruhl
hefði verið kennt sjálfum um
hvaða þjáningar, sem tilfinn-
ingasemi eða andlegir ann-
markar hefðu kallað yfir hann,
en það er í sannleika sagt
kaldhæðni öriaganna, þegar
refsinornirnar oisækja mann,
sem hefur gert það eitt af sér
að hafa orðið fyrir slysi í
bernsku.
Samuel O. rBuhl var áber-
andi l'íkur George („Skeií-
unni“) Clinigan. Clinigan var
með sams konar skeifulaga ör
á vinstri kinn, og þeir voru
einnig svipaðir á hæð, vaxtar-
lagi og hörundslit. Við nánari
athugun hefðu menn fljótt séð
það, að augnaráð Clinigans var
flöktandi, en Bruhis einlægt og
meinleysislegt, og að gjaldker-
inn á sælgætísgerðinni hefði
vinalegri munn og hærra enni
en glæpaforinginn, en fljótt á
litið voru þeir áberandi líkir.
Ef Cliniigan hefði ekki verið
alræmdur, hefðu þessir duttl-
ungar náttúrunnar afldrei kom-
ið í ljös, en Clinigan varð ili-
ræmdur, og ýmsir veittu þvi at
hygli, að hann væri líkur
Bruhl. Þeir sáu myind af Clini-
gan i dagblöðunum sama dag
og hann var skotinn og dag-
inn eftir og þar næsta dag. Það
var einhver í sælgætisgerðinni,
sem sagði við einhvern, að
Clinigan væri lílkur BruM, já,
þeir væru alveg nauðalíkir. Og
brátt höfðu ailir i sælgætisgerð
inni látið orð falla um það,
hvað þeir væru líkir, Bruhl og
Clinigan.
I fyrstu brosti Bruhl að
þessu, en svo var það einn daig-
inn, þeigar Clinigan var búinn
að liggja í viku á spítalanum,
að einhver skuggalegur náungi
leit rannsakandi á Bruhl, þeg-
ar hann var á leið heim til sín
úr vinnunni. Eftir það tók lág-
vaxni gjaldkerinn eftir því, að
margir ókunnugir menn störðu
á hann með saimblandi af undr
un og skelfingu. Látili, hör-
undsdökkur maður fölnaði upp
og staíkk hendinni eldsnöggt i
jakkavasann.
Bruhl hætti að standa á
sama. Honum fór að detta ýmis-
legt í hug. „Ég vona, að þessi
Clinigan hafi það ekki af,“
saigði hann eitt sinn við morg-
unverðarborðið. „Hann er skít-
menni. Það væri bezt, að hann
dræpist."
„Oh, hann nær sér aftur,"
sagði kona Bruhls, sem var að
lesa morgunblaðið. „Það stend-
ur hérna, að hann lifi þetta af.
En það stendur lika, að þeir
muni skjóta hann aftur. Það
stendur hérna, það er alveg ör-
uggt, þeir skjóta hann aftur.“
Morguninn eftir að Clinigan
hafði farið á laun af spítalan-
um út um bakdyrnar, ákvað
Bruhl að fara ekki til vinnu
sinnar. „Mér finnst ég ekki
vera a'hnennilega friskur í
dag,“ sagði hann við konu sína.
„Viltu ekki hrinigja á skrifstof-
una og segja, að ég sé veikur?“
„Þú ert eitthvað lasinn,"
sagði konan hans. „Þú ert
greinilega veikur, maður.
Leggstu, Bert,“ bætti hún við,
því að hundurinn hafði stokk-
ið upp á kjöltu hennar væl-
andi. Kvikindinu var ljóst, að
eitthvað væri að.
Um kvöldið las Bruhl um það
í blöðunum, að Clinigan hefði
horfið, en álitið væri, að hann
hefðist við einhvers staðar í
bænum. Hann hefði mörg jám
í eldimum og þyrfti því að
vera nærstaddur, að minnsta
kosti þangað til hann væri bú-
inm að ná saman nógu miklu af
peningum til þess að geta orðið
ósýnilegur. Hann hafði yfirgef-
ið spitalann aliveg peningailaus.
Blöðin sögðu, að keppinautar
hans í glæpaheiminum myndu
vafalaust þefa hann uppi og
svæla hann út úr greninu og
gefa honum einn blýskammt á
skrokkinn aftur.
„Hvað er það, sem þeir ætía
að gefa honum aftur?" spurði
frú Bruhl, þegar hún ias þetta.
„Við skiulum tala um eitthvað
annað,“ sagði eiginmaðurinn.
Það var Joey litli sendi-
sveinninTL i sæligætisgerðinni,
sem fyrst tók eftir því, að
Bruhl var hræddur. Joey, sem
alltaf gekk í gúmmáskóm, óð
allt í einu inn á skrifstofu
gjaldkerans, skellti á eftir sér
dyrunum og ætlaði að fara að
segja eitthvað, þegar Bruhl
þaut upp úr stólnum og æpti:
„Hjálp!“
„Hvað er að, herra Bruhl?"
spurði Joey. Og fleira kynlegt
kom fyrir. Stúlkan við skipti-
borðið hringdi einu sinni inn
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
3. október 1971