Lesbók Morgunblaðsins - 14.11.1971, Blaðsíða 4

SKUGGSJÁ mun í haust gefa út skáldsöguna Óbekkta hermanninn eftir Vainö
Linna, finnskt öndvegisverk og bókmenntalegt stórvirki, sem átti stóran bátt í
bví að afla höfundi sínuni bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs, en Linna varð
annar í röðinni beirra manna, sem b»u verðlaun hafa hlotið. Sagan gerist í stríði
Finna og Rússa í heimsstyrjöldinni síðari og lýsir ógleymanlega hetjuskap Finn-
anna í stríðinu við Rússa. Það er grímulaust andlit stríðsins, sem Linna sýnir
okkur, séð með augum óbreytts hermanns og túlkað með heinskeyttu og oft mein-
fyndnu orðfæri hans. En framar öllu sýnir bókin okkur stærð mannsins gagnvart
hinni ógnbrungnustu allrar mannlegrar reynslu: dauðanum. Og af því tagi eru
tveir kaflar af bremur, sem hér birtast með leyfi Skuggsjár.
BÖKMENNTIR
OG LISTIR
faí jja [
IjO’fÆ' t> l'-u' P“ ifpa^ Nj V þu\» TBffil í
Oaa \|11 iC//,Rti
l+i m f y Ujw /\Öv ny/
f'4-V

VÁINÖ
LINNA
Skriffinnskuherrar, hinzta slátt
hefja nú klukkur. Dauðinn brátt
stendur í dyrum og dregiu- þann
í dauðans ríld, sem óþurft vann.
Rís nú l'ólksins von í veldi,
verður stríð að morgni og kveldi,
hetjuandi ei hopa kann.
Úúú . . . úúú . . . úúúúúúúúúúú . . .
Orrustuflugvél renndi sér lágt yfir víglin-
una með stefnu á foringjabúðirnar og stór-
skotaliðsstöðvamar Allir leituðu skjóls.
Fyrir stundarkorni ríkti slík kyrrð, að
mennirnir gátu auðveldlega ímyndað sér að
stríðinu væri lokið. 1 heila tvo daga hafði
ekkert gerzt. Það hafði komið slík værð yf-
ir mennina að þeir voru famir að gæla við
alls kyns óskhyggju. En það var aðeins á
yfirborðinu, það var grunnt niður á angist-
ina og ringulreiðina sem einkennt
hafði ur.danhald herdeildanna. Þegar flug-
vélamar voru horfnar risu nokkrir her-
mannanna upp, en þeir hurfu fljótt aftur
niður í holurnar. Stórskotalið óvinanna var
tekið til starfa.
í nokkrar sekúndur ólu þeir með sér von-
ir um að kúlnaregnið myndi ekki koma nið-
ur á þeirra svæði. En fyrstu sprengingarn-
ar sýndu, svo ekki varð um villzt, að vonir
þeirra myndu ekki rætast. Jörðin hristist og
skalf og tré rifnuðu upp með rótum. Það
var eins og loftið sjálft vældi og kveink-
aði sér, og mitt í þessum ærandi gný slógu
mannshjörtu svo hratt, að það virtist með
ólikindum, að þau skyldu ekki springa. Þeir
reyndu að láta fara sem allra minnst fyrir
sér. Neglurnar grófust í sandinn undir þeim.
Aðrir reyndu í barnaskap sínum að moka
undan sér þótt á spaðanum hverju sinni
væri ekki meira en matskeiðarfylli.
— Liggið hreyfingarlausir! kallaði ein-
hver, en röddin drukknaði í skarkalanum.
Tré hrukku sundur eins og eldspýtur,
eld- og reykjarsúlur risu yfir trjátoppana
og yfir þá rigndi sprengjubrotum, greinum,
mold og grjóti í þéttum skúrum. Brennheitt
sprengjubrot hæfði einn mannanna sem
kaliaði nú angistarfullur:
— Hjálp! Ég er hæfður . . .
Hienanen lá í holu sinni og þrýsti and-
litinu í sandinn, augun voru lokuð og hann
taldi sprengingarnar upphátt:
— Ein til . . . og ein til . . . og ein til . . .
Þetta var aðferð hans til að reyna að
gleyma hræðslunni Og nú barst hróp um
hjálp. Hietanen barðist við óttann, en svo
lyfti hann höfðinu og svipaðist um. Nokkra
metra frá honum dróst einn nýliðanna áfram
á fjórum fótum, og kallaði á hjálp, af-
skræmdur í framan af hræðslu.
Hietanen stökk á fætur, greip i manninn
og dró hann á eftir sér að holu sinni og
öskraði samtímis, blár í framan af bræði:
— Ég sagði þér djöfullinn þinn að þú
ættir að halda þig í greninu þinu. En þá
ferð þú að skakklappast um.
Hann hafði einmitt varað þennan pilt við
því að hreyfa sig undir stórskotahríðinni,
því að hann vissi af eigin reynsiu hve erfitt
er að liggja kyrr. Næði óttinn yfirhöndinni
áttu menn það til að hlaupa beint af aug-
um inn í næstu sprengingu. Ótti Hietanen
hafði breytzt í reiði og handtök hans voru
næstum ruddaleg, hann dró særðan piltinn
á beltinu og öðrum handleggnum. Sprengju
brotin hvinu yfir höfðum þeirra og piltur-
inn hélt áfram að veina, meira þó af
hræðslu en sársauka, því að hann var ekki
mikið særður.
Heit loftbylgja skall á andliti Hietanen í
sömu andrá og sprengjubrot braut nefið og
reif úr honum augun. Hann féll ofan á ný-
liðann, sem varð stjarfur þegar hann horfði
inn í blæðandi augnatóttirnar.
Pilturinn reyndi að velta Hietanen af sér,
en skelfingin hafði gersamlega iamað hann.
Hann sneri höfðinu í hina áttina, frá ægi-
legu andliti Hietanen, og þegar hann loks
kom upp hljóði var það langt vesældarlegt
óp.
Það heyrðu hinir. Koskela og Vanhala
sem voru næstir honum skriðu honum til
hjálpar. Þeir losuðu nýliðarm undan
Hietanen og drógu þá báða í næstu holu.
Og á samri stundu breyttist mið stórskota-
liðsins og kúlumar flugu langt aftur fyrir
þá. Koskela hrópaði til nýliðanna:
— Þið þarna nýju! Bindið um þá særðu,
og ef við þurfum að hörfa héðan, þá takið
þá með ykkur.
Hinir flýttu sér að manna stöðvarnar, því
að þeir heyrðu drunur í skriðdreka hinum
megin við lækinn og þaðan var skotið ákaft
úr handvopnum. I sömu svifum öskr-
uðu óvinirnir, en það reyndist ekki undan-
fari áhlaups, og öskrunum og skothríðinni
linnti snögglega. Mennirnir veltu þvi fyrir
sér, hver tilgangurinn væri með þessu, og
komust að þeirri niðurstöðu, að óvinurinn
hygðist með þessu gera þá taugaóstyrka
áður en hann léti til skarar skríða. Svipað
hafði gerzt áður. Koskela bað Rokka að hafa
auga með sveitinni meðan hann skryppi til
að sjá hvað Hietanen liði. 1 flýtinum hafði
honum ekki gefizt tóm til að kanna hve ai-
varlega særður hann var, hann minnti að
aðeins annað augað hefði ónýtzt.
Sárabindi hafði verið vafið um höfuð
Hietanen, og hann komst til meðvitundar
einmitt í þeirri andrá sem Koskela laut yf-
ir hann. Hietanen snart umbúðirnar
og spurði:
— Hvernig er það?
Koskela fjarlægði hönd hans og sagði:
— Ekki sem verst. Liggðu bara kyrr.
—: Er þetta Koskela?
— Já. Liggðu kyrr. Þú fékkst einn á nef-
ið.
Koskela, horfði á mennina umhverf-
is Hietanen og dró vísifingur yfir augun
á sér, og þeir svöruðu með því að kinka
kolli. Þá lyfti hann tveim fingrum og þeir
kinkuðu enn kolli. Blóð rann fram undan
treyjuermi Hietanen, og þeir fundu lítið sár
á olnboganum og bundu um það og reyndu
að gera sem mest úr því til þess að beina
umhugsun Hietanen frá augunum. Hann
stundi af sársauka:
— Ég hef mikla verki . . . Af hverju er
ennið á mér svona dofið?
— Þú fékkst einn á nefið. Verra er það
nú ekki.
— Ég veit hvers kyns er. Ég hef misst
bæði augun.
Hann var nú sannfærður um það, og við
það jukust verkirnir. Höggið hafði deyft
hann í fyrstu, en nú þegar hann var kom-
inn að fullu til sjálfs sín gerði hann sér
Ijóst hvernig komið var fyrir honum og
hann kreppti og opnaði hnefana á víxl.
Lengi gat hann haldið aftur af hljóðunum,
en svo brutust þau fram og nýliðarnir hörf-
uðu skelfingu lostnir. Koskela tók undir
höfuð hans og lyfti þvi varlega:
— Viltu vatn? Börurnar fara að koma. Ég
fylgi þér upp á veginn.
— Nei takk. Hvar eru hinir?
Oþekkti
hermaðurinn
BÓKARKAFLI
Jóhannes Helgi, íslenzkaði
4 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
14. nóvember 1971