Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1976, Blaðsíða 14

Bas
Boo

Greinar-
höfundurinn
hitti Auden
WjS? fyrst í Kína og var
y brezkur sendiherra
ð fslandi, þegar Auden
kom hingaS f annaS sinn.
Basil Botthby
kynntist Auden fyrst
í Kína og var sendi-
herra Bretlands á
íslandi, þegar
Auden heimsótti
landið að nýju. Hér
birtist kafli úr grein
hans:
. . . Síðan liðu meira en 12 ár, og
ég hugsaði þá meira um skáld-
skap hans en hann sjálfan, en
engu að síður skrifaði ég honum
frá hverjum nýjum stað, sem ég
starfaði á — Burma, London,
Briissel — til að láta hann vita,
hvar við værum og að heimili
okkar stæði honum opið. Svo var
það loks árið 1964, er ég var am-
bassador á Islandi, að íslenzkur
menntamaður, sem hitti hann I
New York og sagði honum,
hversu vel þeir (og við) myndu
fagna honum, sannfærði hann um
það, að tími væri kominn til þess,
að hann sækti heim að nýju goð-
sagna- og ævintýraland æsku
sinnar, land forfeðra sinna (eins
og hann hélt fram) og hinnar
eftirminnilegu ferðar árið 1936
með Louis MacNeice. Auðvitað
kaus hann fremur að taka
ameriska flugvél en íslenzka á
þeirri forsendu, að hún væri lík-
legri til að skila honum til NATO
— stöðvarinnar nægilega snemma
til þess, að hann kæmist i' hinn
dýrlega hádegisverð, sem ríkis-
stjórnin og menntamenn hefðu
boðið sér til í höfuðborginni. Að
sjálfsögðu var það svo íslenzka
vélin, sem var stundvís, svo að
tilhlutan ríkisstjórnarinnar fór
einn af snillingum hins isleníka
innanlandsflugs með mig i lítilli
flugvél til að sækja Auden til
Keflavíkur. Hann virtist mjög
ánægður og jafnvel hrærður, og
það var ekki fyrir kurteisis sakir
eða skyldu, sem hann heilsaði
hverjum og einum mjög innilega
og sagði, að hann væri staddur „á
helgri jörð“. Við gleymdum allir
ótilhlýðilegri hótfyndni hans,
furðusögum um hegðan fólks I
langferðabílum og Iýsingum hans
á ýmsu þvi, sem fólk borðaði á
íslandi, er höfðu slæðzt með i bók
hans Letters from Iceland. Hann
virtist einnig kunna vel við sig
heima hjá okkur og meta það, að
við vorum fús til að taka fulll
tillit til venja hans og hátta,
sem þá þegar höfðu hann á valdi
sinu. Hann striddi okkur jafnvel
með þvi — til þess, held ég, að
vara samvizku okkar við vegna
embættisskyldna — að segja, að
það sem eftir væri heimsóknar-
innar yrði virkilega notalegt, það
yrði sannkölluð einkaheimsókn,
laus við móttökur, boð, fyrirlestra
og upptökur. Hann gaf í skyn og
skírskotaði þá til cigin verks, að
sex væri nægileg tala borðsgesta.
En þegar til kom, þá gerði hann,
svo sem bezt varð á kosið — og
hinir íslenzku gestgjafar mátu
það mikils — alla þá hluti, sem
höfðu verið ráðgerðir og hinn
amerfski starfsbróðir minn lét
mig um. Hann hafði haldið burt
til að kanna annan skriðjökul, en
fól konu sinni að vera okkur inn-
an handar og hinum ameríska
rikisborgara, sem sennilega yrði
ódauðlegur i enskri bókmennta-
sögu eftir Abraham Lincoln.
Þannig fórum við í mjög
ánægjulega heimsókn til hins
virta forseta, Ásgeirs Ásgeirs-
sonar, sem var mikill unnandi
bókmennta okkar. Hann er nú því
miður látinn sem og einn
merkasti stjórnmálamaður Is-
lands á síðari tímum, Bjarni
Benediktsson sem þá var forsætis-
ráðherra, en hann kom með fríðu
föruneyti heim til okkar til að
heiðra Wystan. Með honum kom
einnig úrval stúdenta undir leið-
sögn Donalds Brander í British
Council, og viðræðurnar urðu
bráðskemmtilegar, þótt ef til vill
aðeins fáir hafi skilið öll hin fróð-
legu, spaklegu, fyndnu og stráks-
legu svör, sem þeir fengu við
spurningum sínum. (Matthias
Johannessen, ritstjóri Morgun-
blaðsins, sem lét í té myndina nr.
74 í bókinni og skrifaði einkar
hlýlega og fróðlega grein að
Wystan látnum, hefur bent á
tryggð hans við hina íslenzku
köllun sína með þvi að velja Völu-
spá (í þýðingu hans og Paul
Taylors) í kaflanum um sköpun
heimsins i safnbók sína, A
Certain World, sem út kom 1970.
Þetta voru vissulega meðmæli af
hálfu kristins skálds, sem gæti
hafa valið sköpunarsöguna úr 1.
Mósebók.) Það kom glögglega i
ljós, hversu góður kennari hann
væri — i starfi — af því, hve fljótt
þeir gleymdu allri feimni og voru
farnir að hlæja. Síðar birtu"-
annað veifið vinir, sem hann
hafði eignazt 1936, og vildu þreifa
fyrir sér um það með íslenzkri
háttvísi, hvort hann langaði til að
spjalla um þá gömlu daga. Um
einn þeirra sagði Wystan á eftir
við konu mina: „Ég gæti imyndað
mér, að hann væri kommúnisti
ennþá,“ og bætti við, að það væri
kannski betra, að hann byggi i
enska heldur en ameriska sendi-
ráðinu. . .
... Síðan fór hann, hress og
ánægður að þvi er virtist til hins
afskekkta sveitabæjar á Vest-
fjörðum, sem hann hafði heimsótt
ásamt MacNeice, en lát hans þá
fyrir skömmu var honum ofarlega
í huga. Kvæðið, sem hann orti þá,
undir hinum stuttorða, japanska
bragarhætti, haikú, lýsir á sinn
hátt ferð hans í heild og þar
fagnar hann meðal annars sigri
um sinn yfir vanlíðan og leiða,
sem hefði ásótt sig. Kvæðið birtist
fyrst í Encounter í júlí 1964 undir
heitinu Iceland Revisited (Island
heimsótt að nýju).
/
Island
1936
Framhald af bls. 11
drykki dagsins, meðan hann
reykti nokkrar sígarettur í viðbót.
Það er furðulegt, hvað hann gat
lifað með þessar lifsvenjur. Að
minnsta kosti tvisvar þaut
Chester Kallmann á síðustu
stundu inn i herbergi hans, þar
sem skáldið var út úr heiminum
og sængurfötin tekin að brenna.
Hann hafði sofnað út frá síðustu
sigarettunni logandi.
Á Islandi komu eftirhreytur
bannáranna í veg fyrir alla slíka
möguleika. Áfengi var bæði hægt
að fá löglega og á annan hátt, en
aðeins með erfiðismunum.
Wystan fór á fund hins hjálpsama
vararæðismanns Breta á staðnum,
hr. Jóachimsson. Eins og sjón-
hverfingamaður snaraði hann
flösku af spænsku barndý undan
borðinu. Við næstum því kysstum
hann og þrömmuðum síðan í
gúmmístígvélunum, eins hratt og
við komumst, til Hjálpræðishers-
ins, þar sem við höguðum okkur
mjög ósæmilega. í einu herbergja
okkar, undir skilti, þar sem stóð:
Bannað að spila á spil, gáfum við
snarlega spilin i rommý með
brandýið i tannburstaglösunum
við hliðina á okkur og fannst við
„vera eins og skólastrákar, sem
eru að fela syndir sínar fyrir
kennslukonunni“.
Þegar við loksins fengum
traustvekjandi mótorbát, lögðum
við af stað til Melgraseyrar. Öldu-
gangur var mikill, sólin skein og
vindurinn var kaldur og sterkur.
Wystan stóð í lifsháska á dekkinu
og leit út eins og björgunar-
bátsmaður á nitjandu öld og tók
myndir I sifellu á Zeiss — vélina
sina, sem var löðrandi af sjó. En
sjógangurinn, kuldinn og rökkrið
rak okkur brátt undir þiljur,
þar sem var fullt af köðlum og
ilmandi tjöruangan. Við höfðum
verið gefnir upp á bátinn, þegar
við komum um miðnætti að
sveitatíma að nýslegnu túni, og
vinalegir hundar geltu að okkur.
Um morguninn kom hið
smaragðsgræna tún i ljós, en það
er sérstaklega ræktað grassvæði,
sem einnig i hrjóstrugu landi er
einkennandi umhverfi allra
sveitabæja. Það var sefandi sjón
við lok okkar löngu ferðar. Þó að
Louis hafi verið fárveikur um
nóttina, voru þessir þrír siðustu
dagar • þarna óviðjafnanlega
yndislegir. Wystan lék á orgelið
og söng „O Isis und Osiris“ — en
eilitið of hátt! Við eyddum
tímanum í allar okkar venjulegu
dægrastyttingar i sveitinni.
Við gengum og riðum á hinu
óvenjulega grasi. Hinir endalausu
draumar Louis báru Freud-
kenningar Wystans ofurliði. A
sunnudeginum heimsóttum við
alla nágrannana. Eftir alla te-
drykkjuna hafði ég etið þrjátiu og
tvær kökutegundir, er degi lauk,
Wystan hagaði sér ekki vel. Hann
stalst til þess að hvolfa í sig því,
sem eftir var i rjómakönnu þrátt
fyrir allar rjómapönnukökurnar
með bláberjum, sem hann var ný-
búinn að borða. Hvað eru menn
svo að bulla um sælkera!
Það er leitt að þurfa að segja
frá því, að síðasta máltíð okkar
var þannig, að fyrst var súpa sem
virtist bragðbætt með hárgljáa og
eau-de-CoIogne, en eggjahvíta
flaut á yfirborðinu. Síðan kom
saltfiskur, sem var svo velgjuleg-
ur að við urðum að vefja hann inn
I pappír og fleygja honum seinna
út I sjó. — þetta var allt gert af
svo góðum hug, en satt að segja
var þetta sá versti matur, sem við
höfðum nokkru sinni bragðað. En
hvað um það. Við höfðum notið
slíkrar gestrisni, að ég hef aldrei
kynnzt annarri meiri. Við gengum
yfir túnið niður í flæðarmálið.
Bátur beið okkar, og þarna
stóðum við þá ög horfðum á fjöl-
skylduna, sem fylgdi okkur öll til
að kveðja.
Mörgum árum síðar kom hann
þangað aftur og stóð aleinn á ná-
kvæmlega sama stað og starði yfir
hið mikla Djúp í átt til hins breiða
hafs. Hann hugsaði um Louis og
mig og dagana, sem við höfðum
átt þarna, og var mjög dapur. Þá
var innan við ár liðið frá láti
Louis.
Sveinn Ásgeirsson.
(slenzkaði.
ANDRE
PREVIN
Framhald af bls.7
einnig til að fá Julie Andrews til
að syngja jólasöngva á jólahljóm-
leikunum. Og hann hafði meira að
segja samband við tónlistar-
kennara Karls prins, til að kanna
möguleikana á því, að prinsinn
léki „einleik á celló með hljóm-
sveitinni, en það varð ekkert úr
þvf. Hann var greinilega ekki
nógu góður,“ segir Previn. „Allur
tilgangurinn með því að gera eitt-
hvað þess háttar fer algerlega f
vaskinn, ef það er ekki gert fag-
mannlega. Ég vil sannarlega ekki
vera viðriðinn neitt, þar sem
hljómlistin er ekki meðhöndluð
alvarlega."
Enginn, sem þekkir Previn eða
hefur unnið með honum, getur
efazt um einlægni þessara orða.
Hljómlistin er ekki neinn hlutur
sem hann getur lagt frá sér að
loknum degi, og ekkert boð,
hversu freistandi sem það væri,
myndi hann hugsa um augnablik,
ef það færi í bága við grund-
vallarafstöðu hans til tónlistar-
innar — þótt aðeins væri í fimm
mínútur. Hann hefur einlægan
áhuga á fólki með tónlistarhæfi-
leika og gagnrýnir harðlega þann
skort á aðstöðu og stuðningi, sem
hljómlistarmenn í Bretlandi búa
við. „Jafnvel hinar líftilfjör-
legustu hljómsveitir í Banda-
ríkjunum eiga sfna eigin ágætu
æfingasali. Hér verður hljómsveit
á heimsmælikvarða eins og Sym-
fóníuhljómsveitin að vera á hrak-
hólum og notast við óhentuga
æfingastaði hingað og þangað um
London."
Vinnudagur Previns er lángur.
Allan starfstímann hjá Symfóníu-
hljómsveitinni eru æfingar eða
hljómleikar nærri því á hverjum
degi, og þá eru oft tekin fyrir ný
eða meiri háttar verk. sem
krefjast langs undirbúnings. Það
er ekki óvenjulegt fyrir hann að
vinna allan daginn og langt fram
á kvöld, sérstaklega ef um er að
ræða tónlist, sem honum er mjög
hjartfólgin. Hlutir eins og svefn
og matur eru aukaatriði fyrir
hann. Frítímar eru honum fjarri
skapi. Hann hefur aðeins einu
sinni tekið sér sumarleyfi, síðan
hann varð fullorðinn, og það var í
sumar, þegar hann fór með fjöl-
skyldu sinni til Bandarfkjanna og
dvaldi þar í sex vikur, en þá var
hann líka að þrotum kominn af
þreytu. „Þó vann ég þar allan
tímann," segir hann, „við að
skrifa og semja. Ég varð að gera
það, þvf að annars hefði ég orðið
öllum óþolandi."
Previn er þó f rauninni mjög
umhugað um fjölskyldu sína, en
við hana hafa nú bætzt tveir
munaðarleysingjar frá Vietnam.
Þar sem þau bæði hjónin stunda
atvinnu, sem gerir mjög strangar
kröfur til þeirra, er þeim mikið í
mun að geta lifað einkalífi sinu i
friði. 18. aldar hús þeirra í Surrey
er fyrst og fremst fbúðarhús án
nokkurs vottar af fburði eða
mikillæti. Teikningar barnanna
og fjölskyldumyndir eru miklu
meira áberandi en Oscarsstyttur.
Sundlaugin f garðinum, sem var
þar fyrir, þegar Previn keypti
húsið, er vanrækt og ónotuð. („Ég
kann ekki að synda eina nótu,“
sagði hann sennilcga óvart f sjón-
varpsviðtali) Og í bflskúrnum er
þriggja ára gamall Volvo.
Hin enska sveitaást Previns er
mjög einlæg. Helzta afþreying
hans er langar gönguferðir um
skógana í nágrenninu og í erfða-
skrá hans er kveðið svo á að hann
vilji verða jarðsettur í kirkju-
garði þorpsins. Enn eftir sjö ár
segist hann vakna við að dást að
hinum blómlega gróðri, þögninni,
vfðáttunni.
Nokkurn spöl frá húsinu er
smáhýsi, þar sem Previn vinnur.
„Mér finnst það auðveldara, ef ég
er ekki í húsinu, jafnvel þótt ég sé
aðeins spölkorn f burtu. Annars
er of margt, sem truflar." Smá-
hýsið er hans eigin heimur,
veggirnir eru þaktir plötum,
nótnaheftum, bókum — hann er
lestrarhestur — og málverkum,
sem hann hefur alltaf haft mikla
unun af. Fyrir utan hljómlistar-
störfin, en hann tekur brátt viö
stjórn Symfóníuhljómsveitar-
innar í Pittsburgh jafnframt þvf
að stjórna Lundúnahljómsveit-
inni, vinnur hann nú að samningu
tveggja bóka um tónlist, er að
semja píanókonsert fyrir
Ashkenazy, að undirbúa nýja
þætti fyrir sjónvarp og setja
saman nýtt og frumlegt verk fyrir
leikara og hljómsveit í samvinnu
við leikritahöfundinn Tom
Stoppard.
„Hann hefur stórkostlegan
heila," segir Norman Jewison.
„André gleypir í sig hluti í svo
ríkum mæli, að það er erfitt að
trúa því að hann hafi skilið þá
alla, en það hefur hann gert. Ég
hef aldrei haft ástæðu til að finna
að verkum hans eða telja, að þau
gætu hafa verið betur af hendi
leyst þrátt fyrir þá staðreynd, að
hann hafi svo margt mismunandi
í takinu í einu. Að minni hyggju
er hann einn af mestu tónlistar-
snillingum í London — landið
myndi vera miklum mun
fátækara án hans.“
Af hinni miklu mergð að-
dáunarbréfa Previns að dæma er
þetta almennt álit landsmanna
einnig. Hundruð manna skrifa
honum í hverri viku, en mestur er
bréfaf jöldinn f sambandi við sjón-
varpsútsendingar. Hann á ekki
hægt með að svara þeim öllum, þó
að hann lfti á hin óumbeðnu
nótnablöð, sem hann fær, og hann
reynir að svara bréfum frá börn-
um. En nú, þegar hann hefur náð
þvi marki sínu að verða viður-
kenndur sem mikilhæfur stjórn-
andi æðri tónlistar (tfmi hans er