Lesbók Morgunblaðsins - 30.07.1978, Blaðsíða 15

BS 'AAETLAÐI AP EF Ég STÆOI N
Mlff V/ELy HAyKJPOÐ þlÐ GERA
AUKKJAR KRbrORTIL MiN. SVO
EF É<3 STÆÐI MIS ILLA 'A
PRÓPI EINMVERN Ti'AAA í
FRAMTl'ÐlKlNl/MyNPOÐ þlE>
'ASAKA AAIG FyRIRAO HAFA
BROGÐIST VONLM y<KAR.
MURIEL/
PRENSURINI
ER SÉNÍ >
/-----^ VIP VÆNTUðA
' ANNAR Y MIKILS AF þÉR,
etnstein.1 1 SONOR...
Sir Joseph
Framhald af bls. 3. 1
siglingar íslendinga mundu þá njóta
verndar. I þessu svari er einnig látin í ljós
sú von, að brezki flotinn megi njóta
fulltingis íslendinga, sem gengju í
þjónustu hans.
Nú var það deginum ljósara, bendir
Halldór Hermannsson á í ritgerð sinni, að
ekki þýddi að ræða innlimun íslands við
Magnús Stephensen meðan hann dvaldist
í Höfn, og hefur Joseph Banks vafalaust
bent stjórninni á þetta. Eftir umræður
fram og aftur um málið samdi Banks
álitsgerð samkvæmt tilmælum stjórnar-
innar og er hún dagsett 30. des. 1807.
1 þessu skjali, sem Halldór Hermanns-
son birtir í útdrætti, kemur Joseph Banks
við sögu íslands og minnist á heimsókn
sína 1772. Ennfremur ræðir hann auð-
lindir landsins og telur það mjög
vafasamt, hvort það muni svara kostnaði
að gera út hernaðarleiðangur til að taka
landið, þótt vissulega sé það æskilegt
fyrir brezku krúnuna að eignast það. Þess
sé og að gæta að slíkur hernaðarleiðangur
og þær afleiðingar, sem hann gæti haft
á íslandi sé ekki í góðu samræmi við
enskar mannúðarhugsjónir. Hins vegar
leggur hann til að Islendingum verði
boðið að gerast þegnar Bretakonungs og
virðist vera sannfærður um, að þeir muni
taka boðinu, enda rifjar hann í því
sambandi upp, að árið 1772 er hann
heimsótti ísland, hafi margir látið þá ósk
í ljósi að eyjan yrði eign Breta.
Það hefur verið mjög til umræðu hjá
ensku stjórninni þennan vetur að hertaka
landið og líklega hefur hún verið komin
á fremsta hlunn með að gera alvöru úr
þessu; en eitthvað hefur stöðvað þetta eða
tafið fyrir. Joseph Banks var þetta ljóst
og hann tók að einbeita sér að því að fá
hin herteknu skip gefin laus.
Hinn 2. janúar 1808 hefur Banks
skrifað hermálaráðherranumm Cast-
lreagh og farið þess á leit við hann að
réttarhöld yfir hinum herteknu skipum
yrði frestað, en tvö þeirra höfðu þá verið
dæmd krúnunni. Heimildir um gang
málsins þennan vetur eru af skornum
skammti í ritgerð Banks, en Anna
Agnarsdóttir hefur fundið frekari heim-
ildir og í áðurnefndu viðtali í Tímanum
segir hún, að þar komi fram „ný og mun
nákvæmari vitneskja um að hernema
ísland." Banks hafi boðið nokkrum
Islandskaupmannanna, þar á meðal
Bjarna Sívertsen, „sem höfðu verið um
borð" í hinum herteknu skipum og voru
nú staddir í Leith, til London — með leyfi
stjórnarinnar." „Þar hafi Banks spurt þá
spjörunum úr og t.d. lagt fyrir þá
spurningar um fjölda hermanna á
íslandi, „hvort mikið væri af vopnum í
landinu, hversu marga lífverði Trampe
greifi hefði o.s.frv." Síðan að fengnum
þessum upplýsingum hafi hann lagt nýjar
tillögur fyrir stjórnina.
Farmar hinna herteknu skipa hafa
væntanlega verið matvæli að miklu leyti
og slíkar vörur þola ekki geymslu
ótakmarkaðan tíma. Banks kemur inn á
þetta í áiitsgerð til stjórnarinar 24.
febrúar 1808. Hann leggur hér áherzlu á,
að herteknu skipin eigi að skoðast sem
sérmál, er skuli afgreitt sem slíkt. Það sé
síðan annað mál, hverja afstöðu enska
stjórnin taki til þeirrar hugmyndar að
innlima ísland. Skipin þurfi að gefa frjáls
hið fyrsta; farmarnir séu farnir að
skemmast og það megi ekki dragast úr
þessu að undirbúa siglingu til Islands
yfirstandandi ár.
Banks fjallar einnig í þessari álitsgerð
um hernám íslands og innlimun í
Bretaveldi og hvetur mjög til þess að úr
því verði, enda muni Islendingar fagna
því. Send skuli flotaskip til íslands og á
þeim þjálfaður samningamaður með fullt
umboð frá stjórn Bretlands. Sé líklegast,
að ísland játist strax undir brezk yfirráö,
einkum ef stiftamtmaðurinn, Trampe
greifi, sem hafi farið til Kaupmanna-
hafnar um haustið, verði ekki kominn til
baka. En ef þetta bregðist, skuli send boð
hið skjótasta til Bretlands um það
hvernig málin standi og nákvæmar
upplýsingar um það hve mikið lið þurfi
til að knýja fram uppgjöf, en það geti ekki
orðið mikið né kostnaðarsamt, fyrst
hvorki finnist hermenn né vopn á íslandi.
En þrátt fyrir áhuga Banks á að gera
ísland að hluta Bretaveldis varð ekki af
þessu. Hins vegar var skipunum sleppt og
um tveim árum síðar, 7. febr. 1810, gaf
enska stjórnin út yfirlýsingu um að
Island skyldi teljast hlutlaust svæði, en
það gerði siglingu til landsins auðveldari.
í ritgerð sinni dregur Halldór Her-
mannsson fram heimildir, sem hann telur
sanna, að Banks hafi ekki verið af baki
dottinn og reynt nokkrum árum síðar að
gera innlimunardraum sinn að veruleika.
Ur því varð þó ekkert. ísland hélt áfram
að vera eign Danakonungs.
Astæðan til þess að ekki varð af því að
Banks sæi draum sinn rætast hefur
líklega fyrst og fremst verið fátækt
landsins. Einasta auðlind þess voru
fiskimiðin og Bretum var ekki nauðsyn-
legt að eiga landið til að nýta þau.
Jafnframt mætti hugsa sér, að missir
Noregs við friðarsamningana í Kiel 1814
geti hafa haft einhver áhrif. Sá missir var
svo sár fyrir Danakonung, að ekki var á
hann bætandi með því að taka ísland líka.
Danmörk var nú komin í tölu smáríkja
og Englandi gat ekki verið hagur að því
að máttur hennar þyrri frekar. Hins
vegar gat það varla haft nein úrslitaáhrif,
hvort Bretar sátu sem drottnarar á
Islandi meðan styrjöldin geisaði. Örlög
landsins hlutu að ráðast á þeim fundum,
sem haldnir voru í styrjaldarlok um
hlutskipti hinna sigruðu og nýskipan
Evrópu.
HUGO WOLF
Framhald af bls. 13
sem þeir lýsa. En hin mikla fjölbreytni
þeirra og litríki gerir þá aö Ijóðrænum
suðrænum dansi.
ítalska Ijóöabókin er allt ööru vísi. Hún
er dramatísk frekar en lýrísk og Hugo
Wolf gerir enga tilraun til að Ijá þeim
suörænan anda. Þetta er þýsk músik og
þýsk tilfinning. En framar öllu er hún þó
wolfísk. Þó fimm ár hafi liðið milli þess að
fyrri og síðari hluti Ijóðabókarinnar var
saminn ber flokkurinn þess engin merki.
Heildin er jafn skýr og ákveðin frá upphafi
til enda og formiö hefur öölast klassíska
fegurð og fágun. Það er alls ekkert í
þessari músik sem ekki stenzt samkvæmt
Ijóðunum. Mörg lögin hafa yfir sér
einhverja „annars heims“ dýrð og einfald-
leika líkt og hjá Mozart. Það er þýðingar-
laust aö nefna einstök lög en Hugo Wolf
áleit sjálfur ítölsku Ijóðabókina „frumleg-
ustu og fullkomnustu tónsmíöar mínar.“
Síðustu sönglög Hugo Wolfs eru við Ijóð
eftir Michelangelo. Þau voru samin í
skugga geösýki hans og fjalla um
hverfulleika og fallvaltleik lífsins. Hugsunin
er þung og andinn að bugast. Þetta eru
harmatölur manns er hafði of viðkvæma
og fíngerða sál, of mikla sálarfegurð og
hreinleika, til að þola hörku, kulda,
grimmd og miskunnarleysi hins ruddalega
daglega lífs. Annaö lagið er kannski
fegursta hugsun Hugo Wolfs. Það geymir
alla kvöl lífs hans og þann kross er hann
varö loks að bera í fimm ár sem hljóta aö
hafa veriö heil eilífö í þjáningu.
Alles endet, was entstehet.
Alles, alles rings vergehet.
Og þaö er maður sem hefur gefizt upþ
sem syngur:
Menschen waren Wir ja auch,
froh und traurig, so wie ihr.
Und nun sind Wir leblos hier,
Sind nur Erde, wie Ihr sehet.
En þessi uppgjöf er ekki auömýkjandi
heldur Ijómuð og æðrulaus. Aldrei er
maöurinn stærri en þegar hann stendur
andspænis því óumflýjanlega. Það er líkur
styrkur og svipuð tign yfir þessu lagi og
í orðum Krists í Getsemane: „Faðir! Verði
þinn vilji.“
Á þennan hátt viðurkenndi þessi maður
þjáningu lífsins. í raun og veru var hann
krossfestur af samtíð sinni. En hann reis
upp með framtíðinni. Örlög Hugo Wolfs
ættu að vera okkur stöðug áminning um
að okkur hendi aldrei sú ógæfa að grýta
þá sþámenn sem nú í dag lýsa okkur
veginn til fegurri veralda.