Lesbók Morgunblaðsins - 15.03.1980, Blaðsíða 11

Fróm ösk
um lögbrot
Hugsað
í
pökkum
Framhald ai bls. 5
með því aö veita þessum skipum
undanþágu-
Tollstjóri bætti því viö munnlega, aö
slík undanþága gæti auk þess orðið
breskum sjómönnum fordæmi tif aö
heimta aukinn tóbaksskammt. Væri
því enn ríkari ástæöa en ella til aö
standa á móti kröfum íslendinga.
Eftir aö tollstjóri haföi gert málinu
þessi skii, varö breska utanríkisráðu-
neytiö aö draga í land. Var Howard
Smith tilkynnt, aö ráöuneytið hefði
orðið aö falla frá stuöningi sínum viö
ósk íslendinga um meira tóbak. Þar
meö viröist máliö hafa veriö úr sög-
unni.
En lítum nánar á þá hliö, sem snýr
aö íslenskum lögum. Þaö liggur í
augum uppi, aö sjómenn fluttu inn til
íslands a.m.k. hluta af því tóbaki, sem
þeir fengu tollfrjálst í Bretlandi. En í
íslensku tollalögunum var alls ekki gert
ráð fyrir slíkum innflutningi. Þá var ekki
heldur til að dreifa neinni reglugerö,
sem veitti sjómönnum undanþágu, og
aö auki haföi íslenska ríkiö áskilið sér
einkaleyfi til innflutnings á tóbaki.
Samkvæmt upplýsingum tollstjóra-
skrifstofunnar í Reykjavík var hins
vegar í gildi þegjandi samkomulag milli
yfirvalda og sjómanna um, að þeir
mættu taka meö sér inn í landiö
rúmlega eitt „karton" af sígarettum.
Þetta breytir þó ekki þeirri stað-
reynd, að meö því aö biðja Breta um
aö auka tóbaksskammtinn, var ís-
lenska ríkið að stuöla aö því, aö
þegnar þess brytu landslög. Telst slík
beiðni sennilega einsdæmi í skiptum
ríkja. Tvískinnungur yfirvalda í afstöö-
unni til laganna blasir hér viö eins og
skýrast má verða.
„Tollurinn“, þ.e. tollfrjáls skammtur
til sjómanna, var rétt eins og í dag
hugsaöur sem uppbót á laun. Ósk
stjórnvalda um aukinn tóbaksskammt í
Bretlandi átti sjálfsagt rætur aö rekja
til þess, aö sjómenn vildu fá kjör sín
bætt.
1940 var veltiár togaraútgeröar,
verðbólgan óx ört en laun hægt. Eins
og fyrri daginn var ríkiö aö reyna aö
halda aftur af launahækkunum í einni
atvinnugrein, sem síöan gat leitt til
„almennrar launaskriöu". Þess vegna
vildu stjórnvöld gefa sjómönnum aukiö
svigrúm til aö brjóta tollalöggjöfina, og
leituöu til þess fulltingis erlendrar
ríkisstjórnar.
Nú má enginn skilja þessa frásögn
sem einhvers konar ádeilu á sjómenn.
Á styrjaldarárunum hættu þeir lífi sínu
nær daglega viö aö afla þjóöinni
lífsviöurværis og sjá henni fyrir aöföng-
um. Sjómannastéttin var þá eins og
ævinlega alls góös makleg. En kjarni
málsins var þessi: í staö þess að veita
sjómönnum löglega undanþágu frá
tollalöggjöfinni, fór ríkið í feluleik og
ætlaöist beinlínis til þess aö þeir brytu
lög. Afleiöingar slíkrar stefnu birtast í
sljóvgaöri réttarvitund þegnanna og
viröingarleysi fyrir landslögum, einkum
tolla- og skattalögum. Sagan sýnir, aö
í þessu ástandi eru fólgnar miklar
hættur, er til lengdar lætur. Eöa skyldi
þaö ekki vera frumskilyröi þess aö
verja megi réttarríkið, aö fram-
kvæmdavaldið viröi og framfylgi lands-
lögum?
Heimild: Foreign Office 371/24777/N5699/38/
15.
/ janúar var pólitíkin á dagskrá.
Svo kom febrúar meö ládeyöu í
landsmálunum. En þá fóru vindar
loftsins af staö og minntu óþyrmi-
lega á vald sitt. Hér mun vera aö
minnsta kosti sex sinnum vinda-
samara en á svipaöri breidd-
argráöu í Noregi sem er þó engin
veðurparadís ísamanburöi við suð-
lægari lönd. Þeir, sem hyggjast
koma á miöbæjarlífi í Reykjavík,
verða fyrst alls aö leggja til atlögu
viö vindana. Ameríkani, sem var
hér á stríðsárunum, sagöi einu
sinni viö mig: »Þegar óg er spuröur
hvort ekki sé kalt á Islandi svara
ég: ekki svo mjög — en vinda-
samt!« Hlaupársdagurinn rann upp
eins og aörir dagar, og Útvarpiö
minnti á aö konur mættu biöja sér
karla. Sjónvarpiö sleppti hjúskap-
armálunum én leiddi fram tvo
mælskumenn sem deildu um hvort
flytja skyldi vörur landleiðis frá
Reykjavík eða sjóleiðis með
Ríkisskip. Þannig heldur Reykjavík
í landsbyggöina eins og jörðin í
tunglið, og snýr henni íkringum sig.
Ritstjóri á Akureyri fann að því,
sama daginn, aö sagt skuli »úti á
landi«. Sú var tíöin að lífið úti á
landi taldist í vitund Reykvíkinga
nokkurs konar annars flokks til-
vera, þokuheimur þar sem fólk
þraukaöi íleiöindum afþeirri ömur-
legu ástæðu að forsjónin hafði nú
einu sinni kjálkaö því þar niöur.
Háskólamenntaö fólk lét heldur
bjóöa sér smánarkjör í Reykjavík
en undirgangast þá auðmýking aö
flytjast út á land. Forstandsmenn í
þorpum og kaupstöðum fyrir vest-
an, noröan og austan hurfu frá
stórum einbýlishúsum og fluttust í
tveggja herbergja kjallaraíbúöir í
Reykjavík — til að komast í
gleðskapinn og dýrðina. Nú er
þetta breytt. Reykjavík er orðin svo
óhæg til búsetu vegna stæröar og
umferðaröngþveitis meö meira aö
ungt fólk kýs að öðru jöfnu búsetu
á smærri og þægilegri stööum.
Svona breytir rás tímans hlutföllun-
um án þess maöur átti sig á
hvenær, hvernig og hvers vegna
breytingarnar gerast.
Vígorö líöandi stundar er pakki
— félagsmálapakki t.d. í augum
Reykvíkinga er landsbyggöin einn
pakki. Annaöhvort skal hún fá
vörurnar landleiöis eöa sjóleiðis —
í einum pakka!
Stjórnmálamennirnir vita vel af
flutningabílunum og Ríkisskip en
eru búnir að gleyma ekkjunni við
ána sem »elskaði ekki landiö,
en aðeins þennan blett.« Ef
þeir hafa þá nokkurn tíma munað
eftir henni. ísland er stórt þó þaö
sé kannski lítið fyrir sjónum ráða-
manna sem afgreiöa þaö í einum
pakka. Og þaö skiptist í einingar
sem eiga sér bæði söguleg og
landfræðileg takmörk. Þaö er ekki
ófyrirsynju að Jónasi Hallgrímssyni,
skáldinu, hugkvæmdist aö hefja
ritstörf sín fyrir Fjölni — ekki á
ritgerö um skáldskap eða sam-
tímabókmenntir heldur á — »Fáein
orð um hreppana á íslandi.« Maður
getur veriö Rangæingur eða Skag-
firðingur. Eöa Austfirðingur. En
gerði einhver svofellda grein fyrir
uppruna sínum aö hann segöist
vera úr Suðurlandskjördæmi eða
Norðurlandskjördæmi eystra væri
sá naumast talinn meö öllum
mjalla. Þegar sýslukjördæmin voru
lögö niöur og stóru kjördæmin
urðu til var hvorki hugað að
hagsmunum lýðræðisins né lands-
byggöarinnar — heldur stjórn-
málaflokkanna. Síðan hefur þetta
fyrirkomulag valdið sífelldum
árekstrum — og mun valda svo
lengi sem það helst. Sýslumörkin
eiga sér sögulegar forsendur, aö
minnsta kosti sum hver, sem rekja
má allt til landnáms. Öldum saman
héldust sýslurnar sem stjórnunar-
og félagseiningar sem engum datt í
hug aö hagga fyrr en þær höfðu
verið sviptar þingmönnum sínum.
Sæluvika Skagfiröinga var ékki
skipulögö af þróunarstofnun í höf-
uöstaönum, heldur kom hún fyrst
til sem árleg tilbreyting vegna
sýslufundarins. Nú er skipulega
stefnt aö þvíaö eyðileggja sýslurn-
ar — í einum pakka! Fátt minnir
lengur á tilvist þeirra nema bílnúm-
erin. Og þó. Ætli þær eigi sér ekki
vísari staö í meövitund fólks en
margur hyggur?
Menningarsamtök víðs vegar um
landið, sem á annaö borö miöast
við landfræðileg takmörk, taka enn
miö af hreppum og sýslum en
hvergi af kjördæm um svo mér sé
kunnugt. Sums staöar hafa tvær
sýslur komið á fót sameiginlegu
byggðasafni. En þá hefur engin
hliðsjón veriö höfð af í hvaða
kjördæmi þær væru. Sögufélög eru
víöa starfandi og miöast, hygg ég,
flest við sýslumörk. Víða eru gefin
út tímarit sem miðast við hið sama.
Mér kemur í hug Strandapósturinn
og Goöasteinn en er kunnugt um
aö þau eru miklu fleiri. Reykvíking-
um brygöi í brún ef þeim væri einn
góðan veðurdag kunngert aö nú
ættu þeir að vera eitt kjördæmi
með t.d. Borgfirðingum og Snæfell-
ingum. Þó held ég að tilfinning
margra höfuöstaöarþúa fyrir
heimabyggö sinni sé ekki jafnsterk
og þau bönd sem margra kynslóða
búseta bindur fólk við átthaga sína
víðs vegar í hinum grónu byggðum
landsins.
Pólitíkin var skemmtileg meöan
gömlu kjördæmin voru, segir fólk,
en nú er hún leiðinleg. Menn sakna
ekki aðeins hinnar persónulegu
kosningabaráttu heldur þeirra
áhrifa sem hvert héraö hafði á
stjórn landsins. Flutningabílstjór-
arnir hafa vafalaust á tilfinningunni
hvenær sem þeir aka yfir sýslu-
mörk, stjórnmálamennirnir tæpast.
Ef upplausninni í þessu landi
linnir einhvern tíma ættu menn aö
minnast þess að landiö er of stórt
og byggðin of dreifð til að allt
rúmist í einum pakka!
Erlendur Jónsson
©