Lesbók Morgunblaðsins - 16.08.1980, Blaðsíða 11

Að átta sig á
sannleikanum
Fyrir þá, sem aö fréttamiölun
vinna, hlýtur þaö aö vera sífellt
umhugsunarefni, hvaö er frétt-
næmt og hvort upplýsingar hafi
við rök aö styðjast. Ævafornar
sagnir sýna, aö á öllum tímum
hafa menn veriö næmir fyrir
fréttum. Sá gamli siður að drepa
boöendur illra frétta er staöfest-
ing á því, aö löngum hafa valds-
menn veriö reiöubúnir aö ganga
langt í ritskoðunarviöleitni sinni.
Þótt fréttir séu ekki lengur
„drepnar" í jafn bókstaflegri
merkingu og þeirri að flytja boð-
endur þeirra á höggstokkinn, er
langt frá því, aö allt komist fyrir
almenningssjónir, sem ef til vill er
fréttnæmt.
Vandinn viö fréttamiölun er þó
síöur en svo í því einu fólginn aö
velja og hafna. Sumar fréttir eru
svo ótrúlegar, þótt sannar séu,
aö menn gera sér enga grein fyrir
því, hvað í þeim felst. Öörum
fréttum er komiö á framfæri til aö
villa mönnum sýn, þær eru villu-
Ijós. Einræöisherrar hafa lagt sig
fram um hiö síðarnefnda á öllum
tímum. Eins af meginforsendun-
um fyrirþví, aö þeir fái næði til aö
stunda óhæfuverk sín, er blekk-
ingariðja, sem felst bæöi íþví að
leyna sannleikanum og koma á
framfæri tilbúnum fréttum, lyga-
fréttum. Ég nefni einræðisherra,
því aö ritskoöunin, sem þeir
halda uppi, fær ekki aö dafna,
þar sem lýöræöislegir stjórnar-
hættir ríkja. Lýöræöi án frjálsrar
upplýsingamiðlunar er þver-
stæða. Meö ritskoöun skapast
ekki aöeins tækifæri til aö þagga
niöur í mönnum heldur einnig til
aö halda fram staöhæfingum sem
ekki eiga sér nokkra stoö í
veruleikanum, en erfitt er aö
véfengja, afþvíað lygavefurinn er
svo þéttriðinn. Slíkur lygaleikur er
auövitaö stundaöur af fleirum en
einræðisherrum. Hann er mikil
freisting fyrir marga, en þar sem
öflun og miölun upplýsinga er
frjáls á aö vera unnt að komast
aö hinu sanna. Watergate-málið
svonefnda heföi ekki oröiö Nixon
Bandaríkjaforseta aö falli nema
vegna þess að blaöamenn héldu
uppi fyrirspurnum og náöu sam-
bandi viö aöila, sem vísuöu þeim
á réttu brautina.
Nýlega vakti Pétur Sigurösson
alþingismaður athygli á bókinni
The Spike í Morgunblaðinu. Hún
er rituö af tveimur heimsþekktum
blaðamönnum, Arnaud de
Borchgrave utanríkismálarit-
stjóra fréttatímaritsins Newsweek
og Robert Moss dálkahöfundi og
ritstjóra Foreign Report, sem
breska fréttatímaritiö Economist
gefur út. Þessir þaulreyndu
fréttamenn hafa samið skáldsögu
um ungan blaöamann, sem verö-
ur óafvitandi handbendi undir-
róöursafla, sem stjórnað er af
sovésku njósnastofnuninni KGB.
Frásögn blaöamannanna er
ógnvekjandi og leiöir huga les-
andans aö forsendunum fyrir
mörgu því, sem hann les í blööum
eða heyrir í útvarpsfréttum.
Oftast er þaö ekki á færi hins
almenna lesanda eða hlustanda
aö greina á milli þess, sem er satt
og logið í fréttaflutningi. Til þess
veröa menn oft aö hafa mikla
þekkingu og í bók þeirra
Borchgrave og Moss kemur fram,
að jafnvel færustu fréttastjóra er
unnt aö afvegaleiða svo mjög, að
þeir láta alls ekki segjast, þótt
sannleikanum sé þröngvað upp á
þá. Blekkingavefurinn hefur veriö
ofinn af svo mikilli snilli og svo
margir hafa verið flæktir í hann,
aö köngulóin þarf sjálf aö taka til
sinna ráða, svo að menn sjái hiö
sanna.
í júlí-hefti tímaritsins Encount-
er er birt grein eftir Walter
Laqueur um útrýmingu Hitlers á
gyöingum. Laqueur hefur nú um
nokkurt skeiö rannsakaö áöur
ókunn leyndarskjöl frá stríösár-
unum síöari varöandi fjöldamorö-
in á Gyðingum meö sérstöku tilliti
til þess hvernig háttað var upp-
lýsingamiölun og fréttaflutningi af
þessum hryllilegu voöaverkum í
löndum utan þriöja ríkisins. Er á
næstunni væntanleg bók hans
um þetta efni, sem heitir „The
Terrible Secret" eða Hiö ógnar-
lega leyndarmál. Heitiö eitt gefur
til kynna, hvernig fjölmiölar á
Vesturlöndum brugöust við frétt-
unum af gyðingamorðunum. í
grein sinni í Encounter komst
Laqueur svo aö oröi: „Þegar
hinar átakanlegu, hroöalegu,
ótrúlegu fréttir um útrýmingar-
búöirnar á Auschwitz bárust til
Vesturlanda — á árinu 1942 —
uröu morö merkingarlaus og
mánnslát aðeins tölulegar upp-
lýsingar.. . Mannsaugaö var ekki
fært um aö meðtaka slíkar hörm-
ungar, hugurinn skildi ekki
grimmdina ... í skugga vitundar-
innar um gjöreyöinguna gerum
viö okkur grein fyrir því, hve blind
skynjunin er: þverstæöunni á milli
þess að „vita" en „átta sig“ samt
ekki..."
Walter Laqueur skýrir frá því,
aö fjölmiölar hafi ekki í fyrstu
áttaö sig á muninum milli ofsókna
á hendur gyðingum og útrým-
ingar þeirra. Daily Telegraph í
London varö fyrst dagblaöa til að
draga mörkin þarna á milli í
tveimur fréttagreinum 25. og 30.
júní 1942. Fyrri greinin hófst á
þessum oröum: „Meira en 700
þúsund pólskum gyðingum hefur
verið slátrað af Þjóöverjum í
mestu fjöldamoröum veraldar-
sögunnar. “ Fyrirsögn síöari
greinarinnar var: „Meira en millj-
ón gyöingar drepnir í Evrópu. “
Segir Laqueur, aö frásagnir
Daily Telegraph hafi vakiö mikla
athygli og bætir viö: „The New
York Times endurbirti kjarnann
úr frásögnum Daily Telegraph 30.
júlí og 2. júlí einhvers staöar inni í
miöju blaöi. Greinilegt var, aö
ritstjórarnir vissu ekki, hvaö þeir
áttu aö gera viö þessar fréttir.
Væri þaö satt, aö milljón manna
heföi verið drepin, átti slík frétt
tvímælalaust heima á forsíöunni;
slíkt geröist ekki á hverjum degi.
Væri fréttin ekki rétt, hefði hún
alls ekki veriö birt. Þar sem
ritstjórarnir voru á báöum áttum
völdu þeir leiö málamiðlunarinn-
ar: þeir birtu fréttina en ekki á
áberandi staö. Þannig var gefiö
til kynna, aö blaöiö hefði fyrirvara
gagnvart fréttinni: „Mjög líklega"
væri eitthvaö hæft í henni, en „aö
líkindum" væri hún oröum aukin."
Meö þessa reynslu í huga
hljóta menn aö veröa aö velta
fréttum samtíðarinnar fyrir sér.
Sagt er, að Víetnam-stríöið hafi
veriö fyrsta styrjöldin í veraldar-
sögunni, sem menn gátu fylgst
meö viö kvöldmatarborðið heima
hjá sér. Þaö var líka fyrsta stríöiö
í sögunni, þar sem stórveldi beitti
ekki öllu afli sínu og ákvað að
hörfa. Samanburöur viö hernaö-
araögeröir Sovétmanna í Afgan-
istan er út í hött í þessu sam-
hengi. Kremlverjar hafa lagt undir
sig hvert landiö á eftir ööru og
aldrei þurft að hafa áhyggjur af
fréttaflutningi. í viötölum við
landflótta KGB mann, sem birtust
í Morgunblaöinu fyrir skömmu,
kom fram aö gömlu einræöisaö-
feröirnar lifa enn góöu lífi í Sovét
— valdhafarnir „drepa" ill tíöindi
og láta það aöeins lifa, sem fært
hefur veriö í þeim hagstæöan
búning. Gleggsta dæmiö um
þetta var klappið, sem ólympíuliö
Afgana fékk, þegar það gekk inn
á leikvanginn í Moskvu. Þar
sameinuöust tugir þúsunda
sanntrúaðra kommúnista í lófa-
taki í þeim tilgangi aö blekkja
sjálfa sig, sovésku þjóöina og
allan heiminn. Til þess aö sjá í
raun og veru afleiðingar innrásar-
innar í Afganistan geta menn
hvorki lesiö sovésk blöö né rætt
við ráöamenn, heldur verða þeir
aö gera sér ferö í kirkjugaröa og
telja nýteknar grafir. í virðingunni
fyrir sovéska hernum felst, aö
fallnir hermenn eru fluttir til
heimaslóöa og jarðsettir þar.
Líklega erum við íslendingar
þjóöa verst í stakk búnir til aö
gera okkur grein fyrir og átta
okkur á hrikalegum fréttum um
fjöldamorö og mannfall. í
skemmtilegri og fróölegri bók um
íslenska þjóöfélagiö, sem lceland
Review hefur átt þátt í aö gefa út
— Iceland, The First New Society
eftir Richard F. Tómasson —
segir höfundurinn, aö hann telji,
aö frá því aö ísland byggöist hafi
innan viö tvær milljónir íslend-
inga fæðst og að fram á miöja
nítjándu öld hafi minna en helm-
ingur þeirra, sem fæddust, náð
15 ára aldri. Hvernig eiga menn,
sem vanist hafa slíku fámenni, aö
átta sig á því, hvaö felst í
frásögnum bandarískrar þing-
nefndar um aö frá 1949 hafi allt
frá 32,25 til 61,7 milljón manns
verið drepnir í Kína.
Björn Bjarnason.