Lesbók Morgunblaðsins - 31.01.1981, Blaðsíða 12

Öll vandræðin byrjuöu þegar afi dó
og amma — það er aö segja hún
mamma hans pabba — kom og settist
aö hjá okkur. Þaö vill nú oft vera svo aö
þegar best lætur eru nánir ættingjar til
óþæginda á heimilinu og ekki bætti þaö
úr skák aö amma var ekta gömul
sveitakona og kunni ekki aö laga sig aö
borgarlífinu. Hún var búlduleit og afar
hrukkótt í andliti og mamma hneykslaö-
ist mjög á því aö sjá hana ganga
berfætta um húsiö. Amma sagöist ekki
þola skóna.
í nónmatinn fékk hún sér alltaf krús
pf dökku öli og hvolfdi úr kartöflupottin-
um á boröiö — stundum boröaöi hún
saltfiskbita aö auki. Hún át rólega, meö
mikilli ánægju og notaöi fingurna í staö
gaffals.
Þaö er oft sagt aö steipur séu
viökvæmar, en þetta háttalag ömmu
kom samt miklu meira viö mig. Nóra
systir var stimamjúk viö ömmu vegna
þess aö hún tók tíkall af ellilaununum
sínum á hverjum föstudegi og gaf Nóru.
Þannig gat ég ekki veriö, til þess var ég
of samviskusamur, þaö var nú gallinn
viö mig. Þegar ég var aö leika mér viö
Bill Connell, strákinn majórsins, og sá
ömmu koma á fullri ferö heim götuna
meö bjórkrúsina, sem stóö út undan
sjalinu hennar, þá sárskammaöist ég
mín. Ég reyndi aö finna einhverja
afsökun svo hann kæmi ekki inn til
okkar, því ég gat aldrei vitaö upp á
hverju hún mundi taka þegar viö værum
komnir inn.
Þegar mamma var aö vinna og amma
eldaði matinn vildi ég ekki líta viö
honum. Einu sinni reyndi Nóra aö fá mig
til aö boröa, en ég faldi mig undir
boröinu og tók búrhnífinn meö mér til.
öryggis. Nóra þóttist vera stórhneyksl-
uö, sem hún var auövitaö ekki, en hún
vissi aö mamma sá hvaö henni leið, svo
aö hún tók málstaö ömmu, og ætlaöi
hún aö ráöast á mig. Ég otaöi hnífnum
aö henni og eftir þaö lét hún mig í friöi.
Ég hélt kyrru fyrir þar til mamma kom
heim úr vinnunni og gaf mér aö borða,
en seinna þegar pabbi kom inn sagöi
Nóra andagtug í röddinni: „Pabbi,
veistu bara hvaö Jacky geröi í matar-
tímanum?" Svo gusaði hún því öllu út úr
sér, pabbi hýddi mig, mamma skarst í
leikinn og í marga daga á eftir talaöi
hann ekki viö mig og mamma sagöi
varla orö viö Nóru. Allt var þetta þeirri
gömlu aö kenna. Guö veit aö mér var
heitt í hamsi.
Svo kom þaö allra versta. Ég varð aö
fara í mína fyrstu altarisgöngu og gera
mína fyrstu syndajátningu. Þaö var
gömul kona, sem hét frú Ryan, sem átti
aö undirbúa okkur fyrir athöfnina. Hún
var álíka gömul og amma, vel efnuö og
bjó í stóru húsi úti viö Montenotte. Hún
var í svartri kápu, meö svarta hettu og
hún kom á hverjum degi í skólann
klukkan þrjú, þegar viö áttum að fara
heim og sagöi okkur frá Helvíti. Þaö má
vera aö hún hafi einhvern tíma minnst á
hinn staöinn, en þaö hefur þá veriö fyrir
slysni, því hugur hennar snérist allur um
Helvíti.
Hún kveikti á kerti, tók upp gljáandi
fimmtíukall og bauö hann fyrsta
drengnum sem gæti haldið fingri —
bara einum fingri — inni í loganum í
fimm míhútur, eftir skólaklukkunni. Ég
var alltaf áhugasamur og langaöi til aö
bjóöa mig fram, en ég var hræddur um
aö ég yrði álitinn vera ágjarn. Þá spuröi
hún okkur hvort viö værum hræddir viö
aö halda einum fingri, bara einum putta
í svolitlum kertisloga í fimm mínútur, en
værum ekkert hræddir við aö brenna
um allan kroppinn í logandi báli um alla
eilífð. „Um alla eilífö. Hugsiö ykkur þaö.
Öll ævin líöur og rúmar allar ykkar
kvalir." Þessi kona haföi sannarlega
áhuga á Helvíti, en ég var meö allan
hugann við fimmtíukallinn. Þegar tíminn
var á enda, stakk hún honum aftur í
budduna sína. Þetta uröu mér von-
brigöi. Svona trúuö kona. Maður gat
varla hugsaö sér aö hún heföi áhuga á
smámunum eins og fimmtíukalli.
Næsta dag sagöi hún okkur frá
presti, sem hún þekkti. Hann vaknaði
eina nóttina og sá mann, sem hann
þekkti ekki, halla sér fram yfir rúmgafl-
inn. Presturinn varö auðvitaö dálítiö
smeykur, en spuröi þó náungann hvaö
hann vildi og náunginn svaraði dimmri
röddu aö hann vildi skrifta. Presturinn
sagöi aö þetta væri heldur óheppilegur
tími og hvort þaö mætti ekki bíöa til
morguns. Náunginn sagöi aö síöast
þegar hann gekk til skrifta, þá heföi
hann svikist um aö segja frá einni
syndinni, hann heföi skammast sín fyrir
hana og nú hvíldi hún þungt á honum.
Þá vissi presturinn aö þaö væri illt í efni.
Hann sá aö maöurinn haföi gert falska
syndajátningu og þaö var höfuðsynd.
Hann fór framúr til aö klæöa sig, en rétt
í því galaöi haninn úti í garðinum fyrir
utan gluggann — og sjá — þegar
presturinn leit upp sást maöurinn
hvergi, en hann fann þef af brenndum
viöi og þegar honum varö litiö á
rúmgaflinn sinn, sá hann för eftir tvær
hendur brennd inn í viðinn. Þetta var
vegna þess aö náunginn haföi gert
falska játningu. Þessi saga haföi hroöa-
leg áhrif á mig.
En verst af öllu var þegar hún sýndi
okkur hvernig viö áttum aö rannsaka
samvisku okkar. Lögöum við nafn guös,
drottins vors viö hégóma? Heiðruðum
viö föður okkar og móöur? Ég spuröi
hvort þetta ætti líka viö ömmu og hún
sagöi aö svo væri.) Elskuöum viö
náunga okkar eins og okkur sjálf?
Girntumst viö eigur náunga okkar?
(Mér flaug í hug tíkallinn, sem Nóra fékk
á hverjum föstudegi.) Ég sá í hendi mér
að ég hlaut aö hafa, meira og minna,
brotiö öll tíu boöoröin, allt vegna
þessarar gömlu kellingar, og ég gat ekki
betur séö, aö meðan hún byggi hjá
okkur, þá mundi ég halda áfram aö
brjóta jáau.
Nú varö ég logandi hræddur viö
skriftirnar. Daginn, sem allur bekkurinn
átti að ganga til skrifta, þóttist ég vera
meö tannpínu og vonaöi aö enginn tæki
eftir því aö mig vantaöi. En klukkan
þrjú, þegar ég taldi víst aö öllu væri
óhætt, kom strákur meö skilaboö frá frú
Ryan að ég ætti aö koma til skrifta á
laugardaginn og síðan aö vera til altaris
ásamt söfnuðinum. Þaö versta af öllu
var aö mamma gat ekki komið meö
mér, en sendi Nóru í sinn staö.
Þetta stelpuóféti haföi alltaf haft lag á
aö kvelja mig, en þaö vissi mamma
ekki. Hún hélt í höndina á mér niður
brekkuna, brosti dapurlega og sagöist
vorkenna mér eins og hún væri aö færa
mig á sjúkrahús til holskuröar.
„Drottinn minn góöur hjálpi okkur,“
andvarpaöi hún. „Er þaö ekki hræðilega
sorglegt aö þú skyldir ekki geta verið
góöur drengur? /Ei, Jacky minn, ég
kenni svo í brjósti um þig. Hvernig í
ósköpunum geturðu nokkurntíma mun-
aö eftir öllum syndunum þínum? Þú
mátt ekki gleyma aö segja prestinum,
þegar þú sparkaöir í fótlegginn á
ömmu.“
„Láttu mig vera,“ sagöi ég og reyndi
aö losa mig frá henni. „Ég vil ekki sjá aö
fara til prestsins."
„En þú kemst ekki hjá því aö skrifta,
Jacky,“ svaraði hún í sama mæöutónin-
um og áöur. „Þú mátt trúa því, aö ef þú
ferö ekki, þá kemur presturinn heim aö
leita aö þér. Þaö veit guð aö ég kenni í
brjósti um þig. Manstu þegar þú reyndir
aö drepa mig meö búrhnífnum undir
boröinu? Eöa þá orðbragöið sem þú
notaðir? Ég veit svei mér ekki hvaö
hann getur gert viö þig. Þaö gæti fariö
svo aö hann yröi neyddur til aö senda
þig til biskupsins.“
Ég minnist þess aö mér datt í hug aö
hún vissi ekki um helminginn af því, sem
ég yröi aö segja — ef ég þá segöi þaö.
Ég vissi aö ég gat ekki sagt þaö og ég
skildi fyllilega hversvegna náunginn í
sögu frú Ryan geröi falskér skriftir. Mér
fannst það til háborinnar skammar aö
víta hann fyrir þaö. Ég man eftir bröttu
brekkunni niöur aö kirkjunni og sólglit-
aðri hlíðinni hinumegin í dalnum. Ég
horföi þangað milli húsanna eins og
þegar Adam sá Paradís í síöasta sinn.
Svo var þegar Nóra haföi druslað
mér niöur allar tröppurnar á stéttina
framan viö kirkjudyrnar aö hún skipti
um tón. Hún varö allt í einu þetta
fokvonda, ótugtarlega úrþvætti, sem
hún var í raun og veru.
„Geröu svo vel,“ æpti hún sigri
hrósandi um leið og hún hrinti mér inn
um kirkjudyrnar. „Eg vona bara aö hann
skelli á þig refsingasálmunum, bölvaö
hrekkjusvínið þitt.“
Þá vissi ég aö ég var aö fullu glataöur
og átti í vændum eilífa refsingu. Huröin
meö litaöa glerinu lokaðist á eftir mér,
sólin hvarf og ég var í dimmum skugga,
vindurinn ýlfraöi úti, en inni var þögnin
eins og brothættur ís, sem gat þá og
þegar brotnaö undir fótum mér. Nóra
settist fyrir framan mig hjá skriftastóln-
um. Þaö voru tvær gamlar konur á
undan mér og svo kom vesældarlegur
aumingi og klessti sér upp aö hinni
hliðinni á mér. Mér var ekki undankomu
auöiö, þótt ég heföi þoraö aö reyna aö
flýja. Hann spennti greipar og rang-
hvolfdi augunum upp í loftiö og and-
varpaði angistarfullur og mér datt í hug
hvort mannræfillinn ætti líka ömmu.
Þaö þurfti vissulega ömmu til þess aö fá
svona bjálfa til aö haga sér svona
átakanlega, en hann var betur settur en
ég, því hann gat játaö allar syndirnar,
en aftur á móti varö ég að skrifta
slaklega, deyja síöan um miöja nótt og
ganga stööugt aftur og brenna rúmgafl-
ana hjá fólki.
Nú kom rööin aö Nóru. Ég heyrði
stólhlerann lokast á eftir henni og síðan
óminn af rödd hennar smeðjulega eins
og bráöiö smjör. Svo kom hún út. Guö
minn góður. Hræsnin í þessu kvenfólki.
Hún horföi niður fyrir sig, spennti
greipar framan á maganum og gekk inn
ganginn aö altarinu eins og einhver
dýrlingur. Maöur gat ekki hugsaö sér
innilegri trúrækni og mér varö hugsaö til
þess hversu kvikindislega hún haföi
kvaliö mig alla leiöina til kirkjunnar og
ég spuröi sjálfan mig, var þá trúaöa
fólkiö svona innrætt? Nú var rööin
komin aö mér. Meö skelfinguna viö
eilífa glötun brennandi í sál minni fór ég
inn í skriftastólinn og hurðin lokaöist
sjálfkrafa á eftir mér.
Þaö var niöamyrkur og ég gat ekki
komið auga á nokkurn prest eða
nokkuö annað. Þá fyrst varö ég veru-
lega hræddur. í þessu þreifandi myrkri
vorum viö einir viö guö, og hann haföi
miklu betri aöstöðu. Hann vissi fyrirætl-
un mína áður en ég byrjaði. Mér voru
allar bjargir bannaöar. Nú ruglaðist ég í
öllu, sem mér hafði veriö sagt um
skriftirnar og ég kraup viö einn vegginn
og sagði: „Faðir, blessaöu mig, því ég
hef syndgaö. Þetta er í fyrsta sinn aö ég
skrifta.“ Eg beið í nokkrar mínútur, en
ekkert gerðist. Þá reyndi ég aftur viö
hinn vegginn. Þar geröist heldur ekki
neitt. Nú var guö aö ná sér niöri á mér.
Ég held aö þaö hafi verið þá, sem ég
tók eftir hillunni um þaö bil í höfuöhæö.
Á þessari hillu átti fulloröiö fólk aö hvíla
olnbogana, en ég var svo ruglaður aö
ég hélt aö þarna ætti ég aö krjúpa.
Auðvitaö var hún heldur há og ansi mjó,
en ég var alltaf laginn aö klifra og mér
tókst aö komast upp á hilluna. En þaö
var hreint ekki auðvelt aö tolla þar. Þaö
var aðeins pláss fyrir hnén og svolítill
listi ofar, sem hægt var að ná taki á. Ég
hélt mér í listann og endurtók þaö sem
ég hafði áöur sagt, en svolítið hærra og
í þetta sinn varö ég einhvers var.
Hlemmur opnaðist, svolitla skímu lagöi
inn til mín og karlmannsrödd sagöi:
„Hver er þarna?"
„Þaö er ég, faðir,“ flýtti ég mér aö
segja, því ég hélt aö hann mundi
kannski ekki sjá mig og fara aftur. Ég
gat alls ekki séö hann. Röddin virtist
koma fyrir neðan listann, sem ég hélt í,
í hæö viö hnén á mér, svo ég greip föstu
taki, sveiflaöi mér niður af hillunni og sá
undrunarsvipinn á hinum unga presti er
hann leit upp til mín. Hann hallaði undir
flatt til aö geta séö framan í mig og ég
hallaöi undir flatt til aö sjá hann. Viö
uröum aö vera meira og minna á skakk
til aö tala saman. Mér fannst þetta vera
undarlegar stellingar viö skriftir, en þaö
sat síst á mér aö vera meö aöfinnslur.
„Faöir, veittu mér blessun þína, því
ég hef syndgaö. Þetta er í fyrsta sinn,
sem ég kem til skrifta." Ég gusaði þessu
öllu út úr mér í einni lotu og lét mig síga
svolítið neöar til aö gera honum hægar
fyrir.
„Hvaö ertu að gera þarna uppi?“
hrópaði hann reiðilega. Fyrir hæversku
sakir hélt ég ekki nógu fast um listann
og ég hrökk viö er ég heyröi svona
harkalegt ávarp og þaö fór alveg meö
mig. Ég missti takið, slengdist á hurðina
og skall endilangur á bakiö út úr
FYRSTA
JÁTNINGIN
Smásaga eftir Frank O’Connor