Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1981, Blaðsíða 14

Vinur minn,
Sinclair Lewis
Sinclair Lewis 1947. Málverk eftir Barnaby Conrad, höfund greinarinnar.
eftir Barnaby Conrad
Barnaby Conrad er bandarískur
rithöfundur og málari. Hann kynntist
Sinclair Lewis áriö 1947. Þannig vildi
til aö þriðja kona Lewis, Marcella
Powers, sem þá var reyndar nýfarin
frá honum, var umboðsmaður rithöf-
unda og m.a. Conrads. Conrad hafði
mikið dálæti á verkum Lewis og vildi
gjarnan kynnast höfundinum. Fór
svo að Lewis bauð Conrad í te.
Conrad hafði með sér uppkast að
skáldsögu og bað Lewis að lesa það
yfir. Lewis las handritið og ráðlagði
höfundinum í mestu vinsemd að
fleygja 73—4 fyrstu síðunum; hand-
ritið var þá oröið 75. Þótti Conrad nú
örvænt um bókmenntaframa sinn.
En Lewis bað hann að senda sér
næstu 75 síðurnar af sögunni og
þegar hann hafði lokiö við að lesa
þær hringdi hann í Conrad klukkan
tvö um nótt og bauð honum vinnu,
vildi fá hann fyrir einkaritara og
taflfélaga og setti það ekki fyrir sig
að Conrad kunni ekki mannganginn.
Um þessar mundir var tekið aö
halla undan fæti fyrir Lewis. Hann
var að vísu frægastur bandarískra
höfunda, og áreiðanlega auðugastur,
en gagnrýnendum bar yfirleitt sam-
an um það að hann væri búinn að lifa
sitt fegursta. Nú var aö koma út ný
bók eftir hann, Kingsblood Royal, og
vakti mikla gagnrýni og deilur en
ekki líkaði Lewis gagnrýnin. Sat
hann heima á óðali sínu Thorvale,
liföi þar á leifum af fornri frægö og
þóttist ofsóttur og misskilinn.
Conrad var sumarlangt hjá Lewis
og eru hér fáeinar svipmyndir úr
frásögn hans af lífinu á Thorvale.
Sagan hefst þar sem höfundur er aö
koma í vistina ...
Ég flaug til New York og tók morgunlest-
ina til Williamstown í Massachusetts. Lewis
tók á móti mér á brautarstöðinni.
Nánir vinir hans kölluðu hann Hal.
Góðkunningjar hans kölluðu hann Red, en
málkunnugir Sinclair. Ég kallaði hann hr.
Lewis. Ég var í nokkru uppnámi og ekki
laust við ég væri kvíðinn, en hann reyndist
hinn kumpánlegasti og mér varö strax
rórra.
„Ég man að Hemingway var einu sinni að
lýsa fyrir mér manni og sagöi um hann aö
hann væri svo djöfull nákvæmur að hann
væri ævinlega mættur á brautarstöð
klukkutíma áöur en lestin ætti að koma,“
sagði hann og þaö ikti í honum. „Ég þoröi
ekki fyrir mitt litla líf að segja honum að ég
er svo djöfull nákvæmur að ég mæti
ævinlega tveim tímum áöur.“
Mér þótti hann all-ískyggilegur við fyrstu
sýn. Hann haföi tvo um sextugt þegar þetta
var. Hann var hár maður vexti, og forljótur,
tvímælalaust Ijótasti maður sem ég hafði
augum litiö fram að þessu. Hann var
rauöur í framan, andlitið rist og markað
örum og bólugrafið; hann haföi átt viö
húökrabba asð stríða og þetta voru
ummerkin eftir uppskuröina. Þó voru
augun uggvænlegust, þau lágu djúpt í
tóttunum, og mér var ómögulegt að horfa í
þau fyrst í stað. Hárið haföi veriö eldrautt
forðum tíð, en var tekið að lýsast og
þynnast þegar hér var komið.
Samt fannst mér hann ekki Ijótur lengur
stundarkorni síöar, þegar hann var farinn
að tala og rifjaði upp gamlar endurminn-
ingar. Mér varð fljótlega Ijóst að hann var
flókinn aö skapgerö: hann var til skiptls
góðgjarn og grimmur í tali, sagði ýmislegt
satt eða logið, var til skiptls hóglátur og
drembinn, talaði ýmist tóma þvælu eða
speki. Það var sem andlitslýtin hyrfu mér,
persónan var svo mikilúðleg, ímyndunarafl-
ið og ákafinn smitandi. Við röbbuðum um
heima og geima. Ég komst að því seinna
að hann var óvenju ræðinn um þessar
mundir; hann var sem sé einmana. En
langtímum saman togaðist varla orð uþp úr
honum, ég fékk líka að reyna það. Hvort
tveggja kom yfir hann endrum og eins, og
han gat að hvorugu gert.
Viö tókum eina skák fyrir kvöldmatinn.
Ég haföi verið að lesa mér til undanfariö,
en það var ekki nema nokkrar vikur og
skákhæfileikar mínir þar aö auki hverfandi.
Þrátt fyrir það var ég búinn að keyra
kónginn hans upp í horn áöur en varöi. Þá
þurfti ég aö skreppa á klósettiö. En þaö er
ég handviss um að þaö var búið að færa til
menn þegar ég kom aftur — og mér í óhag.
Ég hafði nú ekki orö á þessu enda vann ég
hvort eð var. Lewis virtist verða talsvert
um. „Heppni,“ sagöi hann eða hreytti
heldur út úr sér. „Hrein heppni." Og þá
minntist ég þess sem Marcella hafði skotið
að mér, aö ég yrði aö gæta þess aö máta
hann ekki oft, skákin skipti hann meira máli
en flest annað.
Hann var hálffúll viö kvöldmatarborðiö
aö mér fannst; sat drykklanga stund og
virti ólundarlega fyrir sér lambslæriö sem
Joseph haföi soðiö handa okkur og
bragöaðist mér afskaplega vel. Lewis var
fágaöur maður í mörgum greinum. Ekki í
borösiöum og þótti mér þeir allfrumstæöir.
Hann hafði fyrir vana að hræra og stappa
matinn allan saman, eins og krakkar gera
oft, kartöflur, baunir og kjöt, brauö og
smjör og varö úr þessu glás mikil og heldur
óyndisleg á aö horfa. Hann sendi kássuna
yfirleitt fram hálfétna enda var hún oröin
hálfu óárennilegri um það bil því Lewis
keðjureykti við matboröið og var maturinn
jafnan hálfhulinn sígarettuösku þegar hann
var borinn fram aftur. Laust því niður í mig
þegar ég sá þetta fyrst að svona hefði lífið
út matur sem var hálfétinn í þann mund er
ógæfa reið yfir Pompei foröum. Lewis át
svo hálfan ábætinn og sagði: „Jæja — þá
er að sjá hvort þetta var heppni eða ekki
heppni í dag.“
Hann gekk á undan mér út úr stofunni.
Ég hinkraði við meöan hann bjó sig undir
viðureignina: það fólst í því aö hann
hámaöi í sig nokkrar súkkulaðiplötur (þaö
var kassi af Whitman’s Samplers í hverju
einasta herbergi, en Lewis sat einn að þeim
því hann var yfirleitt búinn að gramsa í
kössunum svo aö öðrum hvarf strax lyst er
þeir litu innihaldiö). Viö settumst aö
skákboröinu og Lewis neri saman höndun-
um, bersýnilega spenntur. Þaö varö Ijóst í
byrjun að hann ætlaöi aö reyna að gera
mig heimaskítsmát. Nú var þetta ein
allrafyrsta glldran sem mér haföi veriö sýnd
og ég vissi fullvel hvernig komizt varö hjá
henni. En ég minntist oröa Marcellu og
gekk í gildruna. Lewis lyftist allur. „Ha!“
sagði hann sigrihrósandi, „þarna lástu!”
Hann var himinlifandi og fagnaði hann
sigrinum með því aö háma í sig nokkra
súkkulaðimola. Var hann enn í sjöunda
himni er viö buðum hvor öðrum góða nótt
og héldum hvor til síns herbergis. Hann
sneri sér við í miöjum stiga og sagöi:
„Velkominn til Thorvale — sjáumst eld-
snemma í fyrramálið,” síðan þrammaði
hann áfram upp stigann og rak við í hverri
tröppu, nokkurs konar sigurskothríð.
Eg hafði stillt klukkuna á hálfsex morg-
uninn eftir en þegar til kom vaknaði ég
áður en hún hringdi. Ég snakaði mér í fötin
og fór niður. Það var koldimmt úti. Lewis
var þegar kominn niöur. Hann sat í
borðstofunni, haföi sveipað um sig gömlum
baöslopp, og var að sötra kaffi. Hann hafði
tekið út úr sér fölsku tennurnar þrjár og
fannst mér hann lítið fríkka við þaö. Svo
var hann með grænt skyggni yfir augunum,
þesskonar sem gjaldkerar og blaöamenn
notuðu mikiö hér áður. En fölrautt hárið
úfiö og stóðu toppar út í loftiö sitt hvorum
megin og minntu sterklega á horn. Hann
benti mér skjálfhentur á kaffibrúsa og bolla
við borðsendann á móti sér. Ég settist og
fékk mér í bollann. Hvorugur okkar hóf
máls og um stund ríkti þögn nema hvaö
Lewis sötraöi kaffiö sitt og endrum og eins
gaggaöi lynghæna úti. Lewis reykti án
afláts og staröi fram undan sér eins og
bergnuminn. Ég lauk úr bollanum. Hann
þagði sem fyrr. Ég tók eftir því aö hann
hafði plástraö á sér fingurna. Þá vissi ég aö
hann hafði verið að vinna. Hann þoldi
nefnilega illa að vélrita, varö aumur í
fingurgómunum.
Loks rauf hann þögnina. „Ég er óþolandi
á morgnana,” sagði hann. „Eg er orðinn
svona sæmilegur um hádegisbiliö, og um
sexleytið er ég bara orðinn ágætisnáungi.
Þú getur byrjaö að vinna þegar þér sýnist.
Ég sit hérna vanalega í klukkutíma, áöur en
ég fer upp að vinna, og hugsa um sjálfan
mig. Ég kemst jafnan aö þeirri niöurstöðu
að ég sé nú andskotans ári góöur . . .“
Lewis hafði boöi fólki í mat og var snætt
úti í garöi. Lewis hafði keypt forláta boga,
örvar og skotskífur síðustu konu sinni til
skemmtunar, en hún fór frá honum rétt um
þaö bil svo boginn var ónotaður. Datt
skáldinu nú í hug að láta reyna gripinn og
valdi Conrad til þess. Skipti þá engu þótt
Conrad kynni ekkert meö boga að fara ...
„Hérna, Barny,” sagði hann og rétti mér
bogann. „Lof mér að sjá hvort þú ert
jafnhittinn og Marcella.”
Ég haföi ekki skotið af boga frá því ég
var smástrákur. Mér fannst líka boginn og
markskífan og útbúnaðurinn alltof fínn fyrir
mig. Þetta var splunkunýtt. Ég litaðist um
eftir einhverjum öörum skotspæni. Þá kom
14