Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1982, Blaðsíða 3

unglingar. Þá lét hún sig miklu skipta, aö
framkoma okkar væri til sæmdar, er viö
sóttum dansleiki, og haföi auga meö því viö
hvaöa pilta viö dönsuðum. Áriö sem viö
tókum stúdentspróf símaði hún til móöur
minnar löngu fyrir páska og sagöi þá: „í ár
mega stúlkurnar ekki fara i páskaferö, þær
eiga aö koma hingaö og lesa." Viö hlýdd-
um.
Þaö er meö öllu óvíst, hvort hún heföi
kært sig um aö ég færi að skrifa um hana;
var viökvæm fyrir því er varðaöi einkalif
hennar. Margar ósannar sögur um frænku
hafa oröið til. Ég vil sér í lagi mótmæla
einni, aö hún hafi veriö ómannblendin fram
úr hófi.
Sigrid Undset var gædd miklum metn-
aði. Dagsverk hennar varö firnamikiö. Og
mér er nær óskiljanlegt, hvernig hún leysti
allt af hendi meö sæmd: ritstörf, gesta-
nauð, ásamt sívökulli umhyggju fyrir öllu
og öllum.
Sigrid Undset flýöi til Svíþjóðar 10. maí
1940, aö skipan norskra yfirvalda. Þaðan
hélt hún til Bandaríkjanna, til þess aö tala
þar máli Noregs. í Bandaríkjunum naut hún
mikils álits. Þar hélt hún ræöur og fyrir-
lestra og reit í blöð. Án efa hafði hún áhrif á
marga, borin uppi af skyldurækni og ætt-
jarðarást. Skáldskapnum var ýtt til hliðar
— norskur rithöfundur hitti hana þar. Var
m.a. meö bréf til hennar frá syninum, Hans.
Rithöfundurinn segir: „Fjölskylduást henn-
ar var heit og sterk. Umhyggja hennar fyrir
ætt og vinum sívakandi. En þrátt fyrir þaö
gekk hún meö samvizkubit sakir þess hve
lítiö hún geröi í þeirra þágu.“
Frægasta verk skáldkonunnar er Kristín
Lafranzdóttir. Vellauöugur amerískur lög-
fræöingur hefur fyrir milljónir dala keypt
réttinn til þess aö kvikmynda söguna, en
kvikmyndahöfundar hikaö viö hingaö til.
Hluta verksins „Kransinn" ætlar norska
þjóöleikhúsiö aö setja á sviö meö haustinu.
Stríöiö færöi henni þunga byröi. Sonur
hennar féll á heimavígstöövum. í rauninni
náði hún sér aldrei eftir þaö.
Rithöfundurinn, sem fyrr var vitnað í,
segir: „Já, ég held aö Sigrid Undset hafi
hætt viö aö yrkja af því aö stríðiö sprengdi
heim hennar í tætlur. Aö hennar skoöun
var hernaöur ósæmilegur mönnum. Og ég
held aö henni hafi fundizt aö hún yröi aö
bæta fyrir hatur sitt á Þjóðverjum. Og því
gaf hún sig fram til þjónustu í klaustri heil-
agrar Katrínar í Siena.
Trúskiþti skáldkonunnar frá lútersku til
katólsku vöktu mikla eftirtekt og sára
gremju meðal margra landa hennar.
Kristindómur mótmælenda af okkar
gerð hefur því miður litiö á trúna og haft
áhuga á henni því nær eingöngu frá tilfinn-
ingalegu sjónarmiöi. En nú var Sigrid
Undset mjög höll aö skynseminni. Næstum
gegn vilja sínum færöist hún nær kristinni
heimsmynd, og þaö geröi hún sem sagn-
fræðingur. Meö listgrein sinni lagði hún
smámsaman grundvöll aö trú sinni. Sem
sagnfræöingur leitaöi hún aö hinu mikla
samhengi. Hún beindi þeirri spurningu til
sjálfrar sín: Hvaö er þaö sem gefur menn-
ingunni líf? Hún fékk hugboö um aö til væri
eitthvað ofar mannlegum skilningi, eitthvað
sem skapar menninguna. Og þá er spölur-
inn til lifandi trúar skammur.
Innsæi skáldkonunnar í hugarheim miö-
aldamannsins er furöu mikið. Hún var há-
lærö í miðaldafræðum. Fræöimaöurinn
Magnús Olsen lét eitt sinn þessi orö falla í
eyru Francis Bull: „Ég hef fundið eina villu
hjá henni og var þó um smáatriöi aö
ræöa."
Sigrid Undset segir frá því, aö hún hafi
snemma komizt i snertingu viö miöaldir.
Oft hafa þær verið kallaöar unglingsaldir
Evrópu — sjaldgæf blanda sakleysis og
óróa, sem heyrir kynþroskaaldrinum til.
Miöaldamennirnir höfðu áhuga á öllu, þeir
voru gráðugir, ómettanlegir spyrjendur.
Miöaldirnar, með alla sína sterku lífsorku,
áttu sína töfra. Tilfinning miöaldamanna
fyrir lífinu var önnur en okkar. Þeir voru
ekki þreyttir, vonsviknir eins og við. Þaö
var einhver hrifandi frískleiki sem gagntók
þá. Miöaldamaðurinn átti lífið framundan.
3
Aldarminning
þessa norska höfundar, sem fékk
Nóbelsverólaunin í bókmenntum 1928 og lét
þau ganga til fatlaðra barna
Charlotte Blimdheim segir svo í bók
sinni: — „Hún gat verið hálffúl og þung-
lynd. Og bjartsýn var hún ekki.“ C.B. getur
um reynslu Francis Bull af skáldkonunni.
Þau voru aö tala saman um Björnstjerne
Björnsson og hún batt endi á samtalið meö
því aö segja fyrirlitlega: „Björnsson, hann
trúir á framfarirnar."
Ættingjar og vinir Sigrid Undset undu
sér vel á Bjerkebæk. Hún var djörf og
ákveðin, var skoöanaföst. Það var ekki
auövelt aö mótmæla því sem hún sagöi, og
við geröum okkur grein fyrir því hvenær viö
ættum aö þegja, en hún aö hlusta. Hún lét
sér vel líka aö viö spyröum hana um meiri
háttar málefni. Og henni var Ijúft aö fræöa
okkur. Veglyndari manneskju en hana hef
ég ekki fyrr hitt. Hún jós úr lindum þekk-
ingar sinnar yfir okkur, einkum um enskar
bókmenntir sem hún var næstum eins fróö
um og norskar. Allt frá því viö vorum litlar
las hún hátt fyrir okkur og hélt því áfram þó
aö við yrðum fullorðnar. Ó, hversu indælar
voru þær stundir. i þröngum hópi gat hún
leyft sér að láta tilfinningar sínar i Ijós um
þaö sem hún las. Og í þessum þrönga
hring gat hún stundum veriö ærið gaman-
söm og beitt notalegri fyndni sem hitti í
mark.
Frænka fylgdist vel meö námi okkar og
yfirheyröi okkur oft. Hún lagði ööru fremur
áherzlu á ráðvendni hvers konar og vinnu-
siögæði. Viö heföum fengið orð í eyra, ef
viö hefðum sýnt svik viö menntun okkar og
skólanám.
Hún var ekki eiginleg kvenréttindakona
aö okkar skilningi. Hún hélt því fram aö eitt
nám frekar en annað hæföi konum og
fylgdist vel meö lífi okkar meðan við vorum
Sigrid Undsted þótti bæöi fögur og gáfuö. Hór er mynd frá þeim tíma er hún skrifaði
sína frægu bók, Kristínu Lavransdóttur.
Sigrid Undset 1937
Sigrid Undset er ein
af mestu skáldum Nor-
egs. Sjálfmenntaður
sagnfræðingur. Hug-
myndaríkur smágreina-
höfundur. Nóbelsverð-
launahafi 46 ára, og þá
yngst þeirra sem unnið
höfðu til verðlaunanna.
Myndug kona, ómann-
blendin. Augun báru vott
um þunglyndi.
í maí var öld liðin frá
fæðingu Sigrid Undset.
Og fjölmiðlar hafa
minnst þess á margvís-
legan máta. Bækur voru
gefnar út í tilefni af af-
mælinu. Eina af þeim
hefur Charlotte Blimd-
heim skrifað, en hún er
systurdóttir skáldkon-
unnar. Höfundur bókar-
innar var oft gestur
frænku sinnar, einkum á
jólum, á Bjerksbæk og
minnist þeirra stunda
með ánægju.
BÖKMENNTIR
OG LISTIR
Ifi'ba
t J)a>
i fpa<$
iýtU
r^TO ú
gjarfjw
jY<»6e
at vj
mi.it
SIGRID
UNDSET