Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.1982, Blaðsíða 11

milli íslands og Færeyja og áreiðanlega
haft áhyggjur af því að verða ekki nógu
djúpt út af Færeyjum í þessum veður-
ham.
Það var engin leið að leggja þessum
skipum til að halda sér við á seglum, því
að það var lítið sem ekkert hægt að
beita þeim í hvassviðri. Þau voru eins og
kassar á sjónum þessi skip, feyki borðhá
og að auki með háa lyftingu og kastala
og þau voru grunnskreið og stutt. I
miklum veðurofsa hefur ekkert verið
um annað að ræða fyrir þessi skip en
láta reka eða hleypa undan og þá beint
undan. Það hlýtur að hafa verið þeim
stórhættulegt, eins og lögun þeirra var,
að halda skáhallt undan miklum sjó og
veðri. Það er öllum skipum hættuleg
sigling í vondu og ófær svona prjóna-
stokkum, eins og þessi skip voru.
Hvað sem þessu nú líður um landtöku
í Færeyjum, þá er það staðreynd að
skipin berast austur á móts við Færeyj-
ar í veðrinu og ná þar landi um síðir,
þegar veðrinu hefur eitthvað slotað og
skipin getað haft á sér einhverja stjórn
undir seglum við landtökuna.
Þetta getur ekki hafa gerzt nema
hann hafi verið suðvestan en í
Lesbókarfrásögninni er þess hvergi get-
ið af hvaða átt þetta ofsaveður hafi ver-
ið og þá er líklegt, að þess sé hvergi
getið, svo vel sem Árni Óla kannaði
heimildir.
Angist og barátta
í tvo sólarhringa
Nú er sagt að skipin hafi verið í sam-
floti og á sömu breidd, hvernig getur þá
eitt skipanna úr flotanum strandað á
Skeiðarársandi en hin öll borizt austur
að Færeyjum eða norðaustur í haf.
Þótt skipin væru öll á sömu breidd, þá
voru þau eflaust á mismunandi lengd,
sum komin austar en önnur. Þar sem
Skjaldarmerkið er eina skipið, sem
lendir við ísland, þá hefur það verið
vestast skipanna og sennilega vestur á
20° v.l. en svo er sagt að flotinn hafi
„lent vestarlega" skip, sem er statt á 20°
v.l. og 62° n.br. myndi hrekjast til ís-
lands í suðvestan. Skjaldarmerkið hefur
hleypt undan, eins og hin skipin, og þá
eins og þau í norðaustur beint undan
suðvestanveðrinu. 6<^
Svo virðist, sem skipið hafi verið
sloppið úr mestu hættunni af íslandi.
Það er komið framhjá Vestmannaeyjum
og fyrir Hjörleifshöfða. Ströndinni er
þá farið að halla til norðurs og liggur
samhliða vindáttinni. Auðvitað gat
skipið siglt uppá Skeiðarársand í suð-
vestan, ef það vissi ekki, hvar það var
statt, en það gerðist nú bara ekki þann-
ig-
Skipið strandaði ekki fyrr en tveimur
sólarhringum eftir að það kom uppundir
landið og það getur ekki þýtt annað en
það, að vindur hafi gengið í suðaustrið,
þegar skipið var statt útaf Meðallands-
bugtinni, og þá mátti það heita í von-
lausri aðstöðu, ef það var grunnt undan
landi, þegar hann gekk til þeirrar áttar-
innar.
Það hefur verið hörð barátta og mikil
angist um borð þessa tvo sólarhringa,
sem liðu frá því að skipið kom uppundir
landið og þar til það strandaði. Það hef-
ur verið reynt að taka slag vestur og
slag austur en það hefur ekkert halað
fram heldur hefur þetta háa og létta
skip hrakizt undan veðrinu uppað
ströndinni hvernig, sem reynt var að
hagræða seglunum og skipta um bóga.
Þær eru margar sögurnar frá segl-
skipatímanum um þá baráttu, sem
menn háðu stundum sólarhringum sam-
an uppá líf og dauða við að ná seglskipi
frá landi í álandsveðri.
Þeir töpuðu baráttunni á Skjaldar-
merkinu eftir tvo sólarhringa.
Mennirnir
eru
skammsýnir
inn í
fegurðarríki
náttúrunnar
Guðmundur skáld á Sandi
var mikill dýravinur og nátt-
úruskoðari eins og ritverk
hans bera með sér. Á einum
stað talar hann um galla
mannanna, að þeir séu marg-
ir. Og bætir síðan við, að
einn megingalli þeirra sé sá,
hve skammsýnir þeir séu inn
í fegurðarríki náttúrunnar.
Tekur hann síðan af því
mörg dæmi, sum spaugileg
eins og þegar veiðimaðurinn
lét ákafann hlaupa með sig í
gönur, svo að hann lét hagla-
drífuna dynja á æðarkollu úr
tré, sem komið hafði verið
fyrir í einum hólmanum neð-
an við Sand. Önnur dæmi og
raunar flest þeirra eru
raunalegur vottur skeytinga-
leysis allt of margra við
móður nátturu.
Guðmundur á Sandi segir
frá því, að stóra-toppönd eða
gulönd sé mjög fátíð orðin í
landinu, en hafi þó verið til í
vörpum við Mývatn allt til
nálægra ára, en þá horfin
þegar þetta var skrifað 1914.
Síðan segist honum svo frá:
„Ein stóra-toppönd varp í
hólma, sem liggur í Lax-
árgljúfrum við Presthvamm.
Varð eigi komist í hólmann
auðveldlega. En þegar þang-
að var brotist fyrir fáum ár-
um, var þar ein stóra topp-
önd inni í skúta og margra
ára dúnleifar og eggjaskurn.
Hafði öndin setið þarna að
ríki sínu langa tíð. En nú var
hún rænd eggjunum. Og þá
hvarf hún. Þessi önd á 12
egg, en þó er hún svona fá-
gæt.“
Þessi stutta saga lætur lít-
ið yfir sér, en ef vel er lesið á
milli línanna hlýtur hún að
ýta við mönnum og vekja þá
til umhugsunar um það,
hvernig við umgöngumst
landið okkar og þá, sem
byggja það með okkur. í
þeim skilningi er sagan
klassísk og á erindi í lesbæk-
ur barna og unglinga engu
síður en fallega vísan hans
Þorsteins Erlingssonar „Þér
frjálst er að sjá, hve ég bólið
mitt bjó“.
Tilefni þessara hugleið-
inga er, að fyrir skömmu
bárust fréttir af því, að tveir
Belgar og skömmu síðar
vestur-þýskur líffræðingur
hefðu verið staðnir að verki
fyrir eggjastuld. Þeir höfðu
þóst vera réttir og sléttir
ferðalangar þegar þeir stigu
á land, en laumuðust síðan
rakleitt til þeirra staða, þar
sem þeir höfðu helzt von um
að geta sankað að sér eggj-
um fágætra fugla. Hundrað.
Tvö hundruð. Þrjú hundruð.
Eggin tínast fljótt í skjóð-
urnar og talan segir ekki alla
sögu, enda nánast tilviljun,
hvaða eggjaræninga löggæsl-
unni tekst að hreppa og
hverjir sleppa. Þetta er iðja,
sem hér hefur verið stunduð
um áratugi, — oft af
mönnum með ráðherrabréf
upp á vasann þess efnis, að
viðkomandi sé að iðja í þágu
vísindanna. — Það er raunar
ekki Iangt síðan flokkur so-
véskra „vísindamanna"gerði
víðreist um landið og hafði
það bréfað, að allar þeirra
tiltektir væru í því skyni
gerðar að komast að raun
um þykkt jarðskorpunnar
eða eitthvað þvílíkt. Á þeirri
tíð var sérstakur silungs-
stofn í lítilli tjörn við Ljósa-
vatn og ekki vitað, að hann
fyrirfyndist annars staðar.
Þarna þótti hinum sovésku
„vísindamönnum“ kjörið að
koma fyrir dínamíti og eftir
að það hafði gert sitt gagn
hefur ekki fundist þar lonta
síðan. Og náttúrlega var
nauðsynlegt að sprengja líka
bæði íDjúpá og Fnjóská til
þess að ekkert færi á milli
mála um eðli jarðskorpunnar
undir Ljósavatnsskarði.
Gaman væri að sjá þá
skýrslu, sem Náttúrufræði-
stofnun okkar hefur borist
um þau efni, ef „vísinda-
mennirnir“ hafa þá látið svo
lítið að skýra henni frá
niðurstöðunum.
Ný fuglafriðunarlög hafa
verið í deiglunni langa hríð.
Fyrir rúmu ári dagaði frum-
varpið uppi á Alþingi og varð
að steingervingi í mennta-
málaráðuneytinu eða að
minnsta kosti hefur ekki af
því frést síðan. Óhjákvæmi-
legt er að taka málið upp í
haust og verður gert af ein-
stökum þingmönnum, ef
frumkvæði menntamálaráð-
herra lætur á sér standa. Á
síðasta þingi náðist það þó
fram, að viðurlög öll voru
þyngd og sett undir ramma
hinna almennu hegningar-
laga, enda höfðum við orðið
til athlægis í öðrum löndum
fyrir tómlæti okkar í þessum
efnum. Refsiramminn var
svo úr sérgengjnn ogskekkt-
ur vegna verðbólgunnar, að
sektir fyrir ólöglega eggja-
töku voru frá 2 kr. og upp í
200 kr. hið mesta, ef um
ítrekað brot var að ræða. Þó
skyldi sektin ekki vera lægri
en 15 kr. ef maður gerðist
sekur um ólöglega töku eggja
fágætra fuglategunda svo
sem arnar, snæuglu, fálka
eða haftyrðils að ógleymdum
æðareggjum. Annað var eftir
þessu, svo að ekki er kynlegt
þó að ásóknin í fuglabyggðir
okkar hafi vaxið ár frá ári.
Þrátt fyrir þessa leiðréttingu
hlýtur refsiramminn að vera
áfram til athugunar. Við
megum ekki gleyma því, að
þeir, sem sækjast til að
mynda eftir valseggjum eða
ungum láta sér fátt fyrir
brjósti brenna. Ég hef haft
spurnir af því, að arabískir
olíufurstar geri út menn og
leiðangra hingað til þess að
ná veiðifálkum og þá er ekki
að sökum að spyrja. Margan
hendir að láta til leiðast þeg-
ar nóg gull er í boði.
Guðmundur á Sandi ritar
grein í Dýravininn árið 1899
og horfir til þeirrar aldar,
sem þá er að ganga í garð.
Honum verður tíðrætt um
siðmenninguna og dreymir,
að hún muni opna skiln-
ingarvit mannanna smám
saman fyrir náttúrufegurð-
inni í heild sinni og þar á
meðal fyrir fegurð og yndis-
leik fuglalífsins. Hann þykist
sjá það í hillingum, að áður
en sú nýja öld sé liðin, verði
gerð alvarleg gangskör að
því að friða fugla landsins og
hæna þá að híbýlunum.
Þessi draumsýn skáldsins á
Sandi er fjarri því að rætast,
en vel mætti hún verða
okkur áminning til þess að
vera betur á varðbergi en við
höfum verið.
Halldór Blöndal
11.