Lesbók Morgunblaðsins - 02.10.1982, Blaðsíða 13

tilviljun ein, aö Tryggvi hóf kvöldvökuupp-
lestur sinn á tveim bréfum Ögmundar bisk-
ups Pálssonar til samherja sinna laust fyrlr
siöaskiptin. Þessi bréf brugöu skæru Ijósi
yfir umgetið tímabil. Á eftir þessum bréfum
las Tryggvi þrjú kvæöi eftir afa sinn, sóra
Björn í Laufási. Þessi kvæöi voru þjóö-
málalegs eölis — kveðin nokkru eftlr mlöja
seinustu öld. Eitt kvæöiö hófst á eftirfar-
andi línum:
„Ég er konungskjörinn —
kross og nafnbót fæ. —
í mér eykst svo mörinn,
aö ég skellihlæ."
Tryggvi Þórhallsson lagði engan dóm á
skáidskapargildi þessara kvæöa, en hann
kvaö þau gefa glögga hugmynd um þann
hita, sem heföi veriö í stjórnmálabaráttu á
islandi á þeim tímum, sem þau voru ort.
Seinasti upplesarinn þetta kvöld var
Freysteinn Gunnarsson — þá kennari en
seinna skólastjóri Kennaraskólans. Hann
var hægur í fasi, og yfirbragöiö var mótaö
af hógværö og prúömennsku. Þaö var fljótt
á manninum aö sjá, aö hann var ekki kom-
inn þarna til aö láta taka eftir sér persónu-
lega, en hann kynnti upplestrarefni sitt
með ákveönum oröum. Áheyrendum mátti
þegar veröa Ijóst aö ekki mundi komiö aö
tómum kofanum hjá honum í leit aö góöum
þáttum íslenskra bókmennta. Hann las
kafla úr Snorra-Edda. Munu margir áheyr-
endur hafa mátt hafa sig alla viö aö fylgja
eftir, þó vel væri flutt.
Eitthvaö haföi veriö um þaö talaö, aö
Magnús Jónsson, guöfræöidósent viö Há-
skólann, væri einn þeirra, sem mundi lesa
upp á næstu kvöldvöku. Þaö reyndlst rétt
vera. Hann kom þá fyrstur á ræöupalllnn.
Þaö leyndi sér ekki, aö maöurinn var all-
fríöur ásýndum. Fyrsta ávarp hans tll
áheyrenda var lifandl og Ijóst. Rödd hans
var skær en jafnframt þróttmikil. Hann las
meö lifandi og viökunnalegum blæ. Þaö
var búist viö, aö háskólakennarinn leiddi
einhvern langskólagenginn höfund fram á
sviöiö, en svo var ekki. Hann sótti roskinn
bónda noröur í Þingeyjarsýslu, sem haföi
búiö í tvíbýli í einni af afskekktustu sveitum
á islandi. Hann las dýrasöguna „Hálegg“,
eftir Þorgils gjallanda. Þaö var þetta, sem
hinn gáfaöi langskólamaöur bar á borö,
þegar hann tók aö sér aö annast fram-
reiðslu veitinganna. Sögupersónan var
sauður, enda höfundurinn landsfrægur
fyrir dýrasögur sínar. Þegar Magnús las
þessa sögu í Nýja Bíó, var hægt aö láta sér
detta í hug, aö þarna stæöu tveir menn hliö
við hlið. Annars vegar var bóndinn — bú-
inn skjólfötum úti í skammdegisnæöingi
horfandi til fjalls, hugsandi um forustusauð,
sem vildi ekki leita til byggöa fyrr en
fjallsbjargirnar væru með öllu bannaðar.
Hins vegar var langskólamaöurinn (augsýn
TrJ’gg',i Þórhallsson. „Tv# orð svifu ósjálfrátt
í hugann, þegar horft var á þennan mann.
Orðin voru gáfur og göfugmennska.“
*~v-/v/V/V—

Erlendur Jónsson
Heitu árin
Ljóðið er úr nýrri Ijóðabók Erlendar, sem
út kemur innan skamms hjá Almenna
bókafélaginu og bera mun sama nafn og
Ijóðið, sem hér birtist: HEITU ÁRIN.
Þetta verður fjórða Ijóðabók höfundar, en
áður hafa komið út SKUGGAR Á TORGI,
19675 LJÓÐLEIT, 1974, og FYRIR
STRIÐ, 1978. Ljóðin í þessari nýjustu bók
eru byggð á endurminningum frá striðsár-
unum og mega því skoðast sem framhald
bókarinnar FYRIR STRÍÐ
> ' V
Heitu árin
í landi minninganna
liðu hægt.
Hægt liðu sumur
og mildir vetur.
Hægt liðu vor
og blá
haust.
Á heitu árunum
byltust mórauðir lækir
niður grænar hlíðar.
Oki ísaldar létti
af herðum.
Bílar sukku
í aurbleytu.
Vonin knúði þá
áfram.
A heitu árunum
hljóp ofvöxtur
í blóm og illgresi.
Góða fólkið varð betra,
vonda fólkið verra.
Hatrið varð að eldi,
ástin að dumbrauðu skýi.
Þegar haustaði
féllu þung lauf
á votajörð.

.n_
J\
fjöldans meö hempuna sína á handleggn-
um. En þarna voru fyrst og fremst tveir
listamenn. Bóndinn t afskekktu sveitinni
haföi meö list sinnl hrifiö mannlnn á meðal
fjöldans, sem var líka listamaöur. Magnús
Jónsson las sögu Þorgils gjallanda meö
skærri röddu. Hver einasta setning sög-
unnar var tengd efni hennar á svo ieikandi
hátt, aö eölilegt var, aö áheyrendur vildu
ekki missa af neinu oröi. Sauöurinn Há-
leggur vann þaö afrek aö koma heim til sín
í skammdeginu meö grimman fjallaref
dauöan á baki sér, og sauöurinn galt líf sitt
fyrir. Viökomandi sveitarstjórn haföi lofaö
þeim manni fjárhæö nokkurri, sem ynni
bug á refnum. En þegar refurinn haföi verið
líflátinn á framangreindan hátt, þá var
nokkur ágreiningur um, hvernig ætti aö
standa viö þetta heit, en lausnin fannst á
þægilegan hátt. Enn í dag hljómar fyrir
eyrum seinasta setning sögunnar (meðferð
Magnúsar Jónssonar: „Háleggur var ekki
maöur. Þaö var fjærri lagi aö ausa yfir
hann fé.“
Næsti upplesari var Baldur Sveinsson,
blaöamaöur. Hann var gjörvilegur aö vall-
arsýn, hávaxinn, bjartur aö yfirbragöi en
fremur stórskorinn. Framkoma hans var
viröuleg og látlaus. Hann las kafla úr
Heimskringlu. Þaö voru snögg viðbrigði aö
víkja sér í höll Noregskonunga nýkominn
ofan af (slenskum afréttum, þegar þar var
aö hlaöa niöur snjó, og ekkert kvikt var þar
nema rjúpan, einn fjallvanur sauöur og
hvítur refur, sem sat um líf hans. En áheyr-
endur létu sér þetta vel Kka.
Sá, er seinastur kom fram þetta kvöld,
var Helgi Hjörvar. Mun mörgum ókunnum
hafa oröiö starsýnt á þennan lágvaxna en
snarlega mann meö sitt háa og hvelfda
enni og bjarta yfirbragö. Hann var líka fljót-
ur aö vekja forvltnl fólks, þegar hann lýsti
því yfir meö sinni sterku rödd, aö hann yröi
sá fyrsti á þessum kvöldvökum, sem færi
meö frumsamiö, óprentað efni. Hann las
upp sögu eftir sjálfan sig, sem nefndist
Gusi. Sú saga birtist seinna í smásagna-
safni. Fáa af þeim, sem hlustuöu á Helga
Hjörvar þetta kvöld, mun hafa grunaö, aö
hann ætti eftir aö verða sá, er seinna um
áratugi gegndi því hlutverki aö iesa fréttir
og rit fyrir landa sína meö þelm árangri, er
skipar honum háan sess í vitund þúsund-
anna. Saga Helga um Gusa vakti mikla at-
hygli, enda var hún flutt af mikilli röggsemi
og nákvæmri smekkvísi. Ég spuröl einn
skólabróöur minn á leiöinni heim, hvernig
honum heföi þótt sagan hans Helga. „Ég
veit þaö ekki. Hóleggur hreif mig svo, aö
ég var ekki móttækllegur fyrir meira í
kvöld," sagöi hann.
Þaö vildi svo til, aö fyrsti desember var á
mánudegi þennan vetur. Sá dagur var
mildur og fríður. Hátíöarhöld stúdenta viö
Austurvöll voru fjölsótt í heiörikju og logni.
Um kvöldiö komu tveir upplesarar í Nýja
B(ó. Sá þriöji var vant viö látinn. I þetta
sinn las upp sú eina kona, sem iét Ijós sitt
skína á kvöldvökunum, Theódóra Thor-
oddsen. Hinn upplesarinn var Siguröur
Nordal. Theódóra leiddi fram á sviölö tvo
gamla kunningja. Hún las kaflann úr Pilti
og stúlku, þar sem Indriði býöur þeim Rósu
og Báröi á Búrfelli í brúökaupsveislu sína,
og úr Manni og konu ias hún frásögnina,
þegar þeir uröu úti, Siguröur og Þorsteinn
í Hlíð. Siguröur Nordal las upp úr Atla. Þó
aö ekki væru nema tveir upplesarar þetta
kvöld, er vafasamt, hvort nokkuð annaö
þessara kvölda hafi veriö skemmtilegra,
Freysteinn Gunnarsson skólastjóri. „Hægur í
fasi, yfirbragðið mótað af hógværð og prúð-
mennsku."
eða þar betur meö efni fariö, og er þá
mikiö sagt.
Á næstu kvöldvöku, þann 8. desember
lásu þeir upp: Guömundur Finnbogason,
Matthías Þóröarson og Kristján Alberts-
son. Guömundur las upp úr ævisögu Sverr-
is konungs. Matthías las úr bréfum Tómas-
ar Sæmundssonar, en Kristján las þrjú
kvæöi eftir Einar Benediktsson. Þarna var
fylgt hinum gamla jólaföstusiö aö taka úr
„sína ögnina af hverju". Sá siöur miöaöist
lengi viö takmarkaöan efnahag, en á kvöld-
vökunni í Nýja Bíó var þetta miðaö viö
takmarkaöan tíma.
Magnús Jónsson prófessor. „Þessi gáfaði
langskólamaður bar á borð söguna Hálegg
eftir Þorgils gjallanda."
13