Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1987, Blaðsíða 3

T.BgHáTg
® ® [q] [u] ® [D [3 ® ® ® d] ® ®
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvstj.:
Haraldur Sveinsson. Ritstjórar: Matthías
Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aðstoð-
arritstjóri: Björn Bjarnason. Ritstjórnarfulltr.:
Gísli Sigurðsson. Auglýsingar: Baldvin Jóns-
son. Ritstjórn: Aðalstræti 6. Sími 691100.
Forsíðan
texti við forsíðumyndina er að þessu sinni á
sjálfri forsíðunni og vísast til hans.
í ísrael
búa tvær þjóðir og þótt sex daga stríðinu sé
lokið, stendur sjöundi dagurinn enn og enginn
er öruggur um líf sitt. í grein úr New York
Times Magazine, sem heitir Nágranni minn -
óvinur minn, er þessu hrikalega ástandi lýst vel.
Hernaður
virðist ekki hafa verið kominn til sögunnar hjá
mannfólkinu á ísöld; hann kom til sögunnar
síðar, þegar menn fóru að eigna sér lönd. í
síðari hluta frásagnar af mannlífi á ísöld, segir
nánar af Cro-Magnon manninum og
lifnaðarháttum hans.
STEFÁN FRÁ HVÍTADAL
Hún kyssti mig
Heyr mitt Ijúfasta lag,
þennan lífsglaða eld,
um hinn dýrlega dag
og hið draumfagra kveld.
Rauðu skarlati skrýðzt
hefur skógarins flos.
Varir deyjandi dags
sveipa dýrlingabros.
Ég var fölur og fár,
ég var fallinn í döf.
Eg var sjúkur og sár,
og ég sá aðeins gröf.
Hvar er forynjan Feigð
með sitt fláráða spil?
Hér kom gleðinnar guð
og það glaðnaði til.
Læddist forynjan frá
með sinn ferlega her.
Hún var grimmeyg og grá,
og hún glotti við mér.
Ég er frelsaður, Feigð,
ég hef faðmað og kysst.
Undir septembersól
brosti sumarið fyrst.
Ó, þú brostir svo blítt,
og ég brosti með þér.
Eitthvað himneskt og hlýtt
kom við hjartað í mér.
Gegnum skínandi skrúð
inn í skóginn mig bar.
Þangað kóngsdóttir kom,
og hún kyssti mig þar.
Ég á gæfunnar gull,
ég á gleðinnar brag.
Tæmi fagnaðarfull.
Ég gat flogið í dag.
Égá sumar og sól,
ég á sælunnar brunn
og hin barnsglöðu bros
og hinn blóðheita munn.
Þennan hamingjuhag
gaf mér heit þitt og koss,
þennan dýrlega dag,
þú, mitt dýrasta hnoss.
Þetta lífsglaða Ijóð
hefur lifað það eitt,
aðþú, kóngsdóttir, komst,
og þú kysstir mig heitt.
Lífs míns draumur er dýr,
þessi dagur hann ól.
Mér finnst heimurinn hýr
eins og hádegissól.
Eg er syngjandi sæll,
eins og sjö vetra barn.
Spinn þú, ástin mín, ein
lífs míns örlagagam.
Þann 16. október sl. voru liðin 100 ár frá fæðingu Stefáns frá Hvítadal. Hann ólst upp
á Ströndum og í Hvítadal í Dölum, sem hann kenndi sig við. Hann nam prentiön og
dvaldist í Noregi 1912—1915 þar sem hann barðist við berkla, en náði heilsu og varð
bóndi vestur í Dölum, lengst í Bessatungu. Stefán dó 1933. Ljóðið sem hér birtist er
eitt það fegursta, sem hann lét eftir sig; hrifningar- og ástarljóð, þegar honum finnst
lífið brosa við sér „undir septembersól''.
íslenzk samtök
gegn fiskneyzlu
bernsku var sungið yfir mér í eld-
húsinu á morgnana:
„Hafragrautur einasta yndi mitt er.
Hæ, lýsi, lýsi, hæ, lýsi, lýsi,
rúgbrauð og smér.“
Enn lifi ég samkvæmt því. Fyr-
ir nokkrum árum fór ég til er-
lendrar stórborgar til nokkurra
mánaða dvalar. Þangað kominn fór ég á
stúfana að sjá mér fyrir lýsi. Mér var sagt,
að þar væri lýsi ekki daglegt brauð og feng-
ist ekki í matvöruverzlunum, heldur aðeins
í lyfjabúðum, og héti þorsklifrarolía. í lyfja-
búðum reyndist allt lýsi þrotið. Þá hafði
nýlega borizt út um heim sú vitneskja, að
blóð inúíta rynni sérlega vel í æðum af lýsis-
drykkju. Þar í borg var tekið mark á
fréttinni, og þeir, sem höfðu áhyggjur af,
að æðar þeirra gætu stíflazt, hófu að taka
inn lýsi, svo að það þraut í landinu.
Piskur og fískifita virðist vera að komast
í mikil met til hollustu. Þá er talað um
neyzlu, sem er minni en algeng er hér á
landi. Furðumargir íslendingar virðast fæl-
ast físk í matinn. í mötuneytum vinnustaða
er áberandi færra fólk þá daga, sem vitað
er, að fískur er á borðum, en þegar kjöts
er von. Merkilegt er, hvað kjúklingaát er
orðið mikið hér á landi og meira en í lönd-
um, sem ekki eiga kost á nýmeti úr sjó.
I bemsku heyrði ég talað um fjölskyldu,
þar sem aldrei var fiskur á borðum, heldur
lcjöt. Þetta fannst mér furðulegt og raunar
siðlaust. Síðar varð húsbóndinn uppvís að
því að draga sér fé annarra, og þótti mér,
baminu, það táknrænt fyrir afleiðingar slíks
heimilishalds.
Áður en kæliskápar urðu algengir á heim-
ilum, neytti þjóðin mikið matar, sem spillzt
hafði í geymslu. Fyrir um 60 árum fór mik-
ils metinn læknir til Vesturheims og kom
til baka rneð þann boðskap, að fískur og
kjöt væri heilsuspillandi. Það var ekki spum-
ing um vonda geymslu eða einhliða neyzlu,
nei, einnig nýr fískur og kjöt taldist heilsu-
spillandi. Allmargir tóku mark á lækninum
og stofnuðu með sér samtök, sem nú eru
hálfrar aldar gömul.
Samtökin komu upp heilsuhæli í Hvera-
gerði. Þar hefur soðinn fískur aldrei verið
á borðum í 30 ár, ekki frekar en hvert ann-
að eitur, en hangikjöt mun hafa verið borið
fram á jólum. Kallast þetta náttúrulækning-
ar, eins og fískur og kjöt séu ekki af
náttúrunni.
Heilbrigðisyfírvöld viðurkenna heilsuhæl-
ið með því að leggja því til fé eins og
sjúkrahúsi. Er það mest notað af fólki, sem
þarf sjúkraþjálfun og vatnsböð og leirböð.
Einnig mun ýmsum talið hollt að breyta til
um fæði um stundarsakir. Ekki er vitað um
nokkum starfandi lækni, sem varar við físki
og kjöti almennt, eins og náttúmlækninga-
menn gera.
Oft hefur verið litið á þennan félagsskap
í andstöðu við bændur f landinu sem kjöt-
framleiðendur, en sjaldan er minnzt á
andstöðu hans við fískframleiðendur. Kjöt-
framleiðendur em háðir neyzlu íslendinga,
en yfirleitt hefur verið talið, að fískframleið-
endur væm óháðir fískneyzlu íslendinga. Á
heimsmarkaði gegnir öðm máli. Þjóðveijum
var í sumar skotinn skelkur í bringu með
sjónvarpskynningu á menguðum físki úr
Norðursjó, og gætti þess með verulega
tækkuðu fískverði um tíma, einnig á íslenzk-
um físki (ómenguðum). íslenzkir fískseljend-
ur og Islendingar yfírleitt mega teljast
heppnir meðan ekki er gerður sjónvarps-
þáttur og sendur út um lönd um þær
kenningar náttúrulækningafélagsmanna á
íslandi, að ómengaður fískur sé heilsuspill-
andi, og um óbeina viðurkenningu stjóm-
valda á þeirri kenningu, sem fæst með
styrkveitingu til heilsuhælis þeirra.
Svo em þeir, sem ekki neyta þess, sem
blóð hefur mnnið í (físks og kjöts), af því
þeir vilja ekki deyða líf í eigin þágu. Þá
þarf ekki að vera spuming um óhollustu
fæðunnart heldur samkennd með lífi, sem
ég virði. Eg forðast slíkar hugsanir, meðan
ég neyti matar míns. Rannsóknir munu
sýna, að plöntur hafa einnig samkennd með
aðstandendum sínum, t.d._ húsmóður, sem
hirðir stofublóm af alúð. Ég drep skordýr,
sem koma í hús mitt, en ekki alveg sam-
vizkulaust. íslendingur hefur efni á því að
nærast sæmilega án kjöts og físks, en þjóð-
in færi á vonarvöl, ef slíkt viðhorf yrði
almennt í heiminum. Á hveiju ættu íslend-
ingar að lifa, ef enginn vildi kaupa fisk?
Er ég að mála skrattann á vegginn? ís-
lendingar sátu í alþjóðlegu ráði, sem stofnað
var til að vinna að skynsamlegri nýtingu
hvala. Fyrr en nokkurn varði var ráðið orð-
ið skipað að meirihluta fulltrúum ríkja, sem
höfðu ekki áhuga á nýtingu hvala, heldur
voru beinlínis á móti henni. íslendingar
höfðu grandalausir tekið þátt í því að bæta
í ráðið fulltrúum, sem voru þangað komnir
til að vinna gegn eiginlegum tilgangi ráðs-
ins. íslendingar gera ekki ráð fyrir því fyrr
en um seinan, að aðrar þjóðir vinni gegn
hagsmunum þeirra vitandi vits.
BJÖRN s. stefánsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. OKTÓBER 1987 3