Lesbók Morgunblaðsins - 21.01.1989, Blaðsíða 5

Teikning sem sýnir fólk við daglega
iðju iJórvík á víkingatímanum: Skinna-
kaupmenn, Ðutningavagn sem tveir
hestar draga, bátar á ánni Fosse og
loks sést húsagerðin, þétt, en lágreist
byggð og húsin með stráþökum.
erfið kjör. Við sultarkjör varð fólkið lágvaxn-
ara, meðalkarlmaður var 169,3 sm en meðal-
konan var 157,4 sm. Meðalævin var líka
skemmri en nú, 27% íbúa í Jorvík dóu í bam-
æsku og aðeins 9% náðu 60-70 ára aldri,
56% kvenna dóu yngri en 35 ára á móti 35%
karimanna — munurinn er sennilega vegna
þess að margar konur hafa látist af bams-
fömm.
í flestum hauskúpum em tennur skemmd-
ar og margar holur hafa valdið skelfilegri
tannpínu. Slitgigt og liðagigt vom algengir
sjúkdómar og einnig má sjá merki berkla.
Stundum sjást merki um dauða af manna-
völdum svo sem sverðför. Flest fólk hlýtur
þó að hafa dáið af smitsjúkdómum sem setja
engin mörk á beinin.
yísbendingar um almenna heilsu bæjarbúa
í Jorvík finnast einnig við rannsókn á mold
í rotþrónum. Smásjárrannsóknir sýna til
dæmis að í þörmum bæjarbúa var mikið af
sníkjudýmm.
Hvemig leit svo fólkið í Jórvík út? Með
tölvutækni má endurgera andlitsdrætti út frá
hauskúpum en slíkt er dýrt og tímafrekt.
Þar er aðveldara að endurgera fatnaðinn.
Þegar víkingar komu til Jórvíkur gengu
þeir í þeim fötum sem vom í tísku í Skand-
inavíu. Karlmaður bar skinnhettu, sem var
sniðin saman í odd, og ermakirtil sem náði
niður yfir lendar. Þegar kalt var gekk hann
í skinnfeldi eða skikkju. Á fótum hafði hann
skinnskó.
Norræn kona var í síðum, felldum erma-
stuttum nærkjól úr hvítu líni. Utan jrfir nær-
kjólinn bar hún dúk sem var e.t.v. tvívafinn
um líkama hennar undir höndum. Dúknum
var haldið uppi með mjóum hlímm sem vom
festir að framan með stórum, sporöskjulöguð-
um bijóstnælum en á milli þeirra var minni
nál af annarri gerð. Til hlýinda hafði konan
þríhymu. Hár hennar var bundið upp í stóran
hnút og stundum batt hún band um enni sér
og lét enda þes's falla niður á bak.
Fatnaður norrænna karlmanna kom Eng-
ilsöxum í Jórvík kunnuglega fyrir sjónir,
þeir gengu svipað til fara. En engilsaxneskri
konu hefur þótt fatnaður norrænna kyn-
systra mjög svo gamaldags. Þær engilsax-
nesku gengu í síðum, víðum kirtlum og nær-
kjólum með síðum ermum og ermalíningum
en um höfuð sér sveipuðu þær höfuðdúk,
líkum þeim sem nunnur bera. Norrænar kon-
ur tóku fljótlega upp þessa tísku; flestar
nælur og fylgihlutir, sem finnast í Jórvík,
hæfa betur þessari nýju tísku.
Karlar og konur gengu í litklæðum og
bæði kyn kunnu vel að meta skartgripi.
Karlmaðurinn bar feldardálk (hringpijón) til
þess að halda saman skiklqunni á öxl sér,
men á hálsi, hringafjöld á fingrum og arm-
bauga. Á belti hans var skrautleg sylgja og
sproti og búnaður (skreyting) var á sverðslí-
ðrum, sverðshjöltum og hnífskefti. Kona bar
bijóstnál, hringa á fíngrum og armbönd en
hún hafði einnig hringa í eyrum og hálsmen
úr glerperlum eða rafperlum.
Karlar og konur víkingaaldar kynnu að
þykja nútímamanni heldur sundurgerðarleg
í skarti sínu og sennilega bættist það enn
við, að minnsta kosti hjá karlmönnum, að
menn voru húðflúraðir. Fomleifafræðin getur
ekki sýnt fram á þetta en arabíski höfundur-
inn Ibn Fadlan, sem kjmntist víkingum í
Rússlandi, segir svo frá:
Hver maður hefur (flúruð á sig) tré, mynd-
ir (?) og þess háttar frá naglrótum upp að
hálsi.
Stórfjölskyldan í Einu
Herbergi
Lifnaðarhættir íbúa í Jorvík voru mjög
ólíkir þeim sem nú tíðkast. Það tíðkaðist að
fólk byggi saman í stórfjölskyldum, afar,
ömmur, foreldrar ogböm, ogþáþurftu 10-12
að deila sama herbergi til allra hluta, 7,5
metra löngu og 4 metra breiðu.
Húsum var vanalega ekki skipt niður í
herbergi. í miðju gólfi var stórt eldstæði og
meðfram veggjum vom torfbálkar til þess
að sitja á og sofa á. Það var fátt um önnur
húsgögn, e.t.v. vom borð, stólar og færanleg-
ir bekkir og svo hillur fyrir ýmislegt dót.
Góðar ábreiður eða feldi fyrir svefnbekkina
hafa menn e.t.v. geymt í stórri kistu, dýr-
mæta muni í kistli með hengilás fyrir. Lituð,
ofin teppi skrejrttu veggi og byrgðu úti drag-
súg.
Miðdepill heimilislífsins var eldstæðið þar
sem matur var tilreiddur og soðinn. Hnífar
vom af ýmsum stærðum til þess að skera
kjöt með, tré- eða leirílát til þess að blanda
í og skeiðar úr tré eða málmi til þess að
hræra með í matnum. Litlar tvíblaða skeiðar
vom sennilega notaðar til þess að mæla með
fágætt eða dýrt krydd eða til þess að blanda
með grasalyf. Steikt var í stómm leirkenim,
málm- eða tálgusteinsílátum, en stykkjað
kjöt mátti steikja á teini. Fólk neytti matar
síns með fingmnum eða með tréskeiðum upp
úr tréskálum, trédiskum eða úr pottum.
Hnífar vom notaðir til þess að skera niður
stór lqotstykki. Til þess að drekka úr vom
tréskálar og bollar og hom.
Rannsóknir á plöntu- og dýraleifum fundn-
um í jörðu sýna að fólkið i Jorvík hafði kom-
meti á borðum, einkum hafra, en einnig
grænmeti svo sem næpur eða gulrófur og
aðrar kálplöntur, gulrætur, baunir og selju-
rót. Það hafði epli og steinaldin eins og plóm-
ur og kirsuber og safnaði villtum ávöxtum
svo sem brómbeijum (bjamarbeijum) og
heslihnetum. Framandlegri jurtafæðu, svo
sem valhnetur frá meginlandinu, Varð líklega
að kaupa á markaðinum.
Dýrabein sýna að fólkið í Jorvík át lqöt
af nautgripum, svinum, sauðum og geitum
en nautakjötið var þó langalgengast. Mikið
af því kjöti kann að hafa verið flutt til bæjar-
ins en grísi höfðu bæjarbúar í bakgörðum
og hænur kröfsuðu á götunum. Auk kjöts
af húsdýmm höfðu menn kjöt af villtum
dýmm því að fundist hafa bein úr hémm,
blesgæs, villtum andategundum, skörfum og
lóum; fuglamir hafa líklega verið veiddir i
net.
Fisknet sýna að fisktegundir á borðum
vora aðrar en nú. Vatnafiskur svo sem áll,
roach(= ensk orðabók „skálgi (Rutilus mt-
ilus) evrópskur vatnafiskur af vatnakarfa-
ætt,“ tench (=ensk orðabók (Tinca tinca),
evrasískur vatnafiskur af vatnakarfaætt",
aborri (=pereh), gedda (=pike) veiddist
væntanlega í ánum Foss og Ouse. Lax kom
ef til vill líka úr þessum ám eða úr ósum
Humm. Algengasti sjávarfiskur var síld; hún
var sennilega flutt í tunnum til borgarinnar.
Þorskur var algengur og einnig vom á borð-
um ostmr, hjartaskel, beitukóngur og krækl-
ingur.
Til drykkjar var öl, bmggað eins og bjór
en án humla, mjöður með hunangi og heima-
bmggað vín úr ávöxtum. Hinir betur stæðu
gátu keypt vín frá Rínarlöndum.
Hagir Handverksmenn
Jórvíkingar stunduðu fæstir nokkum land-
búnað. Þeir vom handverksmenn sem seldu
vömr sínar á markaðinum í borginni og
kejrptu þar mat sinn. Aðrir vom kaupmenn
sem kejrptu og seldu vömr sér til framfæris.
Hermenn vom fáir og vopn fínnast raunar
sjaldan í Jórvik.
Handverksmennimir virðast aðallega hafa
búið á svæðinu nálægt Coppergate. Nafn
götunnar bendir til þess að þama hafi verið
rennismiðimir í Jórvik enda hefur verið graf-
ið upp við götuna verkstæði rennismiðs, fullt
Myntvogir frá 10. öld.
Greiður frá 10. öld.
I

Unnið að uppgreftri í Jórvík. Hér kemur i (jós undinn veggur í ótrúlega góðu ástandi.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 21. JANÚAR 1989 5