Lesbók Morgunblaðsins - 12.08.1989, Blaðsíða 9

gróa saman án læknismeðferðar. og varð^í
mjaðmarbeinið ætíð skakkt eftir það svö
að hún varð hölt, fann ávallt til sársauka
þegar mikið reyndi á fótinn og þreyttist
fljótt. Sennilega var það á þeim árum, er
hún starfaði við kennslu í listaakademí-
unni, að hún fór aftur að nota hækju eins
og hún hafði neyðst til að gera sem barn.
Á árunum rétt fyrir aldamótin hafði Hel-
ene Schjerfbeck það fyrir fastan vana að
dveljast hluta af sumarleyfinu sér til hress-
ingar og hvildar í Áre í Svíþjóð eða í Gauks-
dal í Noregi; á þessum friðsælu stöðum
safnaði hún kröftum fyrir þá áreynslu, sem
kennslan við listaakademíuna í Helsingfors
var henni. Um þetta leyti var hún einnig
tekin að þjást af viðvarandi berknakvefi,
sem ágerðist með aldrinum.
SterkurAndbyr
Febrúaryfirlýsingin 1899 breytti þeirri
hernaðarlegu ógnun, sem Rússar höfðu
haft í frammi við Finna, í venileika, og því
gat ekki orðið af neinni utanlandsferð Hel-
ene Schjerfbecks það árið. Hún uppgötvaði
þá lítið þorp rétt fyrir norðan Helsingfors,
Hyvingen, sem hún strax fékk miklar mæt-
ur á, sakir náttúrufegurðar og mikils víðsýn-
is. I þeirri sterku þjóðernisöldu, sem reis
með Finnum á þessum árum, gætti engrar
sérstakrar hrifningar á „þessum rotna
ávexti" eins og finnski þjóðlegi listamaður-
inn Akseli Gallen-Kallela kallaði þann hóp
listamanna, sem Helene Schjerfbeck til-
heyrði, það er að segja fransk-skólaða list-
málara og kennara í finnskum myndlista-
skólum. Helene Schjerfbeck endurnýjaði
ekki umsókn sína um kennarastöðu við
finnsku listaakademíuna 1901. Hún fluttist
búferlum frá höfuðborginni og settist að í
Hyvingen ásamt móður sinni. Þar var hún
búsett fram til ársins 1925, er hún fiuttist
til Ekenas, en í heimsstyijöldinni síðari varð
hún þó að flýja heimili sitt þar í allmörg
skipti. Sænskir vinir buðu henni loks til
dvalar hjá sér í Stokkhólmi haustið 1943,
og síðar dvaldist hún um skeið á heilsuhæl-
inu í Saltsjöbaden.
Þar bjó hún meira eða minna í næstum
tvö ár og hafði stöðuga heimþrá til Finn-
lands. Hún andaðist í Saltsjöbaden árið
1946 en var jarðsett í Helsingfors.
Myndvefurinn, 1915.
I
innritaðist síðan í málaradeild listaakadem-
íunnar, Ateneum, þar í borg. Eftir að hún
hafði iokið námi sínu við iistaakademíuna
með lofsamlegum vitnisburði, hlaut hún sér-
stakan styrk til námsdvalar í Frakklandi.
Var ætlunin, að hún dveldist í franka bæn-
um Pont-Aven, en einmitt þar kynntist hún
allmörgum enskum málurum og þá boð
þeirra að koma í heimsókn til Englands.
Hreifst hún af landi og þjóð og dvaldist
meðal annars um tíma í St. Ives á Corn-
wall. Varð henni fljótlega ljóst, að styrkupp-
hæðin hennar að heiman entist henni rúm-
lega helmingi lengur í St. Ives en í franska
bænum Pont-Aven, og varð það til þess að
hún fór oftsinnis þangað og dvaldist þar
langdvölum við að teikna og mála. Alls má
þó segja, að Schjerfbeck hafi dvalist um nær
sex ára skeið í Frakklandi — frá 1881 til
1887 — og mótaðist á þeim árum sem lista-
maður eins og glögglega kemur fram í verk-
um hennar frá þessu tímabili og í síðari tíma
verkum hennar.
Könnunarleiðangri þeim um framandi
menningarsvæði, sem Helene Schjerfbeck
tókst á hendur á þessum árum. þ.e. Frakk-
landsdvölin og ferðir hennar til Englands,
Belgíu og Hollands, hélt hún svo áfram eft-
ir að hún var aftur komin til átthaga sinna
í Finnlandi. Hún hafði öðlast nýjan skilning
á myndefni, og birtan í hinum norrænu
heimaslóðum hennar og lándið í sumar-
skrúða varð henni ný og óþijótandi upp-
spretta innblásturs: Hún sá orðið átthagana
með nýjum augum. í tvö ár, þ.e. 1891 og
1892, dvaldist hún sumarlangt við að mála
úti í skeijagarðinum fyrir suð-vesturströnd
Finnlands og uppi í lyngmóunum ofan við
klettótta ströndina. Það var einkum mið-
sumarnóttin með sínum ofur sérkennilegu
blæbrigðum birtu og litaglóðar, sem tók hug
hennar fanginn og varð henni myndefni á
þessu tímabili. Vera hennar á þessum slóð-
um vakti í bijósti hennar fjölmargar endur-
minningar frá hamingjuríkum æskuárum,
þar sem gamla setrið Sjundby átti sér sinn
sess og smáleiðangrar þaðan yfir til Snap-
pertuna, Raseborg og Ekenas. Málverk
hennar frá þessum stöðum eru flest án nokk-
urrar mannveru.
Hnignandi Heilsa
Helene Schjerfbeck hafði dvalizt í St.
Stúlkan með rauðu kinnarnar, 1910.
Hættumerki, 1935.
Ives í Cornwall frá 1887 til 1888 og málaði
þar af miklum krafti. Þar varð meðal ann-
arra verka hennar til myndin „í afturbata",
1888 en fyrir það verk hlaut hún verðlauna-
pening í Frakklandi, og var myndin sýnd
meðal verka fjölmargra framúrskarandi
listamanna á málverkasýningu, sem efnt
var til í sambandi við heimssýninguna í
París árið 1889. Heima í Finnlandi biðu
Helene Schjerfbeck ijölmörg verkefni af
ýmsu tagi: Pantanir á málverkum af ákveðn-
um stöðum frá einkaaðilum, eftirmyndagerð
fyrir finnska ríkið og föst kennarastaða í
teikningu við listaakademíuna í Helsingfors.
Á árunum 1892—1900 vann hún sem kenn-
ari við listaakademíuna, að frátöldum hluta
áranna 1893 og 1894, þegar hún var ráðin
til að vinna um tíma sérstök verkefni erlend-
is, en einmitt á þeim árum kenndi hún
heilsubrests og þurfti um nokkurra máná'ða
skeið að taka sér sjúkraleyfi.
Bröttu stigarnir, sem klífa varð upp í
kennslusalina í Ateneum, reyndu mjög á
krafta Helene Schjerfbecks, þegar hún var
að leiðbeina nemendum finnsku listaaka-
demíunnar í teikningu. Fjögurra ára gömul
hafði hún fallið niður stiga á heimili sínu
og brotið mjaðmarbeinið. Brotið var látið
SÍÐBÚIN VlÐURKENNING
Óánægð en stolt hafði Helene Schjerfbeck
dregið sig í hlé norður í Hyvingen eftir að
hinir málsmetandi, þjóðiega sinnuðu finnsku
myndlistarmenn höfðu um aldamótin veitzt
harkaloga að list hennar og hennar líka.
Hún skrapp sjaldan til Helsingfors, en ein-
staka sinnum freistuðu málverkasýningar í
höfuðborginni hennar, heimboð frá vinveitt-
um myndlistakonum eða nauðsynin á að
fara til tannlæknis. En hún hafði aldrei
langa viðdvöl í Helsingfors.
Hún stóð í nánu bréfasambandi við vini
sína og ættingja og fylgdist eftir föngum
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 12. ÁGÚST 1989 9