Lesbók Morgunblaðsins - 18.01.1992, Blaðsíða 8

með vatnslitum, en það sem þær sýndu var
ekki par fallegt. Grosz hefur iýst því best
sjálfur í ævisögunni:
„Ég teiknaði mannkríli á flótta, hlaup-
andi sturíuð og einmana um auð strætin.
Eða þversnið af leiguhjalli; í einum
glugganum er eiginmaðurinn að lemja
konuna sína með sópi, í öðrum sjást
maður og kona elskast og í þeim þriðja
er einhver búinn að hengja sig og flugna-
ger íkringum hann. Ég teiknaði drukkna
og ælandi menn sem steyta hnefanum
framan í tunglið og bölva því; menn sem
spila vist sitjandi á stórri kistu og í henni
sést í lík hinnar myrtu. Ég teiknaði vín-
drykkjumenn, bjórdrykkjumenn, brenni-
vínsmenn og einn sem horfír hræddur í
kringum sig og þvær sér um blóðidrífnar
hendurnar. “
Dæmigerð teikning eftir Grosz einkennist
af öngþveiti stórborgarinnar. Allt gerist
samtímis. Allt er ein iðandi kös. Útlínur
persónanna og hlutanna ganga inn í og
yfír hveija aðra svo helst minnir á sívirka
osmósu. Veröldin er vitskert, lostinn hömlu-
laus, grimmdin stórkostleg og flærðin óvið-
jafnanleg. Grosz lá í glæpareyfurum og frá-
sögnum dagblaðanna af sérstæðum saka-
málum. Uppáhaldsmyndefnið hans - fyrir
utan hershöfðingjana, stjómmálamennina
og prestana - var næturlífið í Berlín og
einkum og sér í lagi ástríðumorðin.
Upp úr 1925 verður talsverð breyting á
Grosz. Hann hafði sagt sig úr kommúnista-
flokknum eftir heimsókn til Sovétríkjanna
og tók nú að efast um að myndlistin - sama
hversu róttæk hún væri - gæti haft áhrif út
í þjóðfélaginu. Að vísu eru margar myndir
hans eftir 1925 ansi illskeyttar en það verða
líka til hugguleg landslagsmálverk og mynd-
ir í stíl við Neue Sachlichkeit. Grosz varð
býsna óútreiknanlegur og fór að leika
„dandy" eða spjátrung og kalla sig Lord
Hatton Dixon eða William King Thomas eða
Graf Ortyrén-Bessler. í sjálfsævisögunni
segir hann að bandaríska skáldið Walt
Whitman hafí verið fyrirmynd sín og hefur
þessa setningu eftir skáldinu. „í mér búa
ótal menn, af hveiju ætti ég ekki að vera
í mótsögn við sjálfan mig.“
Nasistar hötuðu Grosz eins og pestina
og sýndu verk hans á fraggri sýningu í
Miinchen 1937 sem hét „Úrkynjuð list“.
Grosz var þá löngu flúinn til Ameríku. Hann
settist að í New York og var yfir sig heillað-
ur af landi tækifæranna enda hafði hann
dreymt um að komast þangað frá því hann
var bam. En hrifningin entist ekki mjög
lengi. Grosz hafði ofan fyrir sér með mynd-
listarkennslu og fannst ekki mikið til nem-
enda sinna koma. Sem myndlistarmaður
fann hann enga fótfestu í Ameríku og skrif-
aði vini sínum: „Ég leik hinn fræga lista-
mann en á bak við frægðina er stórt gat.“
Hann lýsti því yfír að pólitísk list væri úr-
elt en málaði samt hatursfullar myndir gegn
nasistum. Hann málaði líka myndir af New
York en miðað við gömlu mannlífsmyndirn-
ar frá Berlín er eins og vanti broddinn í þær.
Grosz sneri aftur til Berlínar eftir að
hafa búið í 26 ár í Ameríku. Kvöld eitt,
nokkrum vikum eftir komuna þangað, fór
hann á gömlu bóhema-knæpuna Diner í
vesturhluta borgarinnar, drakk sig fullan
og skemmti sér konunglega. Morguninn
eftir fannst hann látinn í stigaganginum í
húsinu þar sem hann bjó.
Höfundur er í námi og starfi í Berlín.
Séð yfir hluta byggðarinnar á Flúðum af hæðinni ofan við Högnastaði. Miðfellsfjall og Galtafell í baksýn.
Minnispunktar af fömum vegi II
F agnandi um
fjallaheima...
fólkið var skjálfandi og blátt af kulda að
tipla niður að hinni frumstæðu sundlaug -
kannski til að vera með á mynd og geta
sagt: Þama var ég.
Við tókum upp nestið inni í gamla sælu-
húsinu. Þaðan á ég sælar endurminningar
eftir mikla hrakninga með trússalest sunnan
yfír Kjöl fyrir margt löngu. Gott var þá að
komast á áfangastað og geta þurrkað af
sér fötin á ofnunum, sem þá voru komnir.
Daginn eftir var þokan slík, að við lágum
um kyrrt á Hveravöllum. Menn stóðu algall-
aðir í vomum frameftir degi, fjallkóngurinn
tvísteig og tók í nefið, en niðurstaðan var
sú að þýðingarlaust væri að skipa í leitir
við þessar aðstæður.
Ég reyndi eftir öll þessi ár að sjá kallana
fyrir mér. Þeir skemmtu sér vel, enda bún-
ir að hlakka til fjallferðarinnar allt árið;
sumir búnir að fara 40-50 sinnum norður
á Kjöl.
Á vesturveggnum er ljósmynd af manni
sem ég þekkti vel, Þórði Kárasyni, bónda á
Litla Fljóti og fjallkóngi í eftirsafni um ára-
raðir. Hann var jafnframt bezti hagyrðingur
Tungnamanna á þeirri tíð og það er við
hæfí, að undir myndina hefur verið skrifuð
vísa eftir Þórð, ort hér á Hveravöllum:
Fagnandi um fjallaheima
fór ég löngum
fímmtíu æviár í göngum.
Knappara getur það naumast verið. Nú
væri þetta ljóðform líklega flokkað undir
minimalisma, eða naumhyggju.
VIII
Newcastle í september. Þessi borg við
Tínarósa var eitt sinn sögð sú svartasta í
Bretaveldi, enda kolaborg. Einar Ben. talar
ekki um sótið og reykinn í kvæði sínu um
Tínarsmiðjur; hann er heillaður af orkunni
og iðnaðinum. Mengun hélt ekki vöku fyrir
mönnum þá. Það hélt ekki vöku fyrir þeim
heldur, hvernig orkan var fengin og hversu
ómanneskjuleg kjör þeim voru boðin, sem
unnu í kolanámunum í grenndinni. Þar fóru
strákarnir í Newcastle að vinna uppúr ferm-
ingu og kannski náðu þeir að verða fertug-
ir; lungun þá ónýt af kolarykinu.
Kolanáman sem við fóram niður í og er
nú aðeins hluti af einskonar minja- og
byggðasafni, er einhver ógeðslegasti vinnu-
staður sem ég hef séð. Göngin allsstaðar
þröng, lofthæð í lágmarki og oftast verður
maður að standa boginn. Kolunum var ekið
út á hestvögnum og suðureyskir smáhestar
eða ísíenzkir hestar látnir draga þá. Ég var
því fegnastur að komast þarna út.
í nýþýddri „ íslendingasögu" frá því fyr-
ir réttum 100 árum, sem heitir Eiríkur frá-
neygi, segir höfundurinn Rider Haggard, frá
Eftir GÍSLA
SIGURÐSSON
VI
'veravellir í ágúst. Svo margir bflar á stæðinu,
að það er eins og hér eigi að verða útiskemmt-
un. Og inni í nýja sæluhúsinu, liggja menn
í svefnpokum á gólfínu. Sumir hafa tjaldað
yfír sig pínutjöldum á grasbalanum niður
með læknum; það eru þeir sem bera allt á
bakinu. Á leiðinni ókum við framúr nokkrum
hjólreiðamönnum, sem voru að reyna að
feta sig áfram eftir grýttum veginum, -
skyldu þeir fara héðan með sælar endur-
minningar?
Vestan yfír Kjalhraun blæs þurr vindur,
en það er komið haust í kulið, september á
næstu grösum. Samt er ekki farið að grána
í Þjófadalafjöllin, sem bera yfír Stélbratt
og vestan við Kjalhraun gnæfír Hrútfellið
með jökulhettu og þrjá skriðjökla.
Hraunsprungu Fjalla-Eyvindar og Höllu
þekki ég vel frá gamalli tíð; samt gengur
maður þangað einu sinni enn til að undrast
að þetta skuli hafa verið mannabústaður.
Það var hér, sem bændur brenndu vetrar-
forða útlaganna seint um haust; samt kom-
ust þau einhvernveginn af. Eyvindarhver,
Öskurhólshver, Bláhver, hver með sinn svip
og persónuleika. Kísillinn hefur myndað
einskonar marmaragólf í kringum hverina.
Þar sat hópur þýzkra ungmenna; þau störðu
hljóð á undur náttúrunnar.
Annar hópur var kominn í sundskýlur;
Kolaborgin er orðin Ijós yfirlitum: í miðborg Newcastle á Norðymbralandi.