Lesbók Morgunblaðsins - 05.02.1994, Blaðsíða 6

VEÐRIÐ
Veturinn 1988-89 er talinn sá snjóþyngsti í Reykjavík, en jafn snjóþungur eða verri var veturinn 1920. í apríl 1989 urðu mestu
snjóþyngsli í Reykjavík á öldinni. Myndin er dæmigerð fyrir ástandið í umferðinni þennan vetur.
Er
Ibók Trausta Jónssonar, Veður á íslandi í 100 ár, sem
út kom fyrir síðustu jól er margt athugunarefni og
bókin geymir yfirgripsmikinn fróðleik um þetta
kærasta umræðuefni landsmanna. Hvert ár fyrir
sig er tekið fyrir, því gefin einskonar heildareink-
engin regla
sjáanleg?
Bók Trausta Jónssonar,
„Veður á íslandi í 100 ár“
hefur að geyma mikinn
fróðleik um veðurfar
hvers mánaðar í heila öld.
Það er hinsvegar spuming
hvort unnt sé að spá fram
í tímann í ljósi þess sem
liðið er.
unn, til dæmis: „Nokkuð umhleypingasamt
og úrkoma í rúmu meðallagi. Hiti í meðal-
lagi“. Hver mánuður fær samskonar, örstutta
umsögn en þar að auki er nefnd ríkjandi vind-
átt, sólskinsstundir í Reykjavík og á Akureyri
(frá 1911), hæsti og lægsti hiti á veðurstöð,
mesta og minnsta mánaðarúrkoma á veð-
urstöð, mesta sólarhringsúrkoman og helztu
illviðrisdagar frá og með árinu 1912.
Það sem ef til vill er forvitnilegast við yfír-
lit af þessu tagi, er hvort það geri mögulegt
að koma auga á einhverja reglu í veðurfarinu.
Ég hef farið yfir öll 100 árin og satt að segja
ekki tekizt að sjá neina reglu í þá veru að af-
brigðilega gott eða afbrigðilega vont tíðarfar
hafi eitthvað sérstakt í för með sér á eftir. Ég
hef flokkað árin eftir tíðarfari, byggt á heilda-
rumsögnum í bókinni. Þá kemur í ljós að nærri
þriðjungur, eða 31 ár, teljast vera í meðallagi.
„Óhagstætt tíðarfar" er sú einkunn sem 29 ár
fá, en , jiagstætt tíðarfar" fá 40 ár sem einkunn
og það er hærri tala en ég bjóst við.
ENGIN REGLA SJAANLEG
Sé htið á þetta ögn nánar raá sjá að stund-
um koma nokkur hagstæð ár, eða nokkur
óhagstæð ár í röð. En engin regla er sjáan-
leg. Til dæmis telst gott árferði hafa verið tvö
ár í röð, 1894 og 95, síðan aftur árin 1908 og
09. Þá kemur 10 ára lakara tímabil, en árin
1927, 28 og 29 er öll góð. Síðan kemur eitt
frekar óhagstætt ár, 1930 og þar á eftir 5
hagstæð ár í röð. Þetta tímabil frá 1927 til
1943 virðist því að öllu samanlögðu það bezta
á þessum 100 árum og kannski það bezta í
nokkrar aldir.
Þegar kemur framyfir miðja öldina fá árin
1952 og 53 einkunnina „hagstæð" en síðan er
4ra ára bið unz 4ra ára góðæri kemur 1957-61.
Arin 1963-64 eru góð og síðan ár og ár á
stangli, 1971, 74, 80, 82, 86, 87 og 91.
Þegar litið er á hin óhagstæðu ár er ljóst,
að með þessari úttekt sem hefst 1893 er rétt
nýlega lokið einum alversta kafla í íslandssög-
unni. Það er ekki fyrr en 1898 og 99 að ástand-
ið versnar lítið eitt aftur. Síðan er góður frið-
ur fyrir harðindum til áranna 1913 og 14. Svo
lagast tíðarfarið aftur í tvö ár, en síðan koma
vond ár: 1917, 18, 20 og 21. í þeim kafla eru
bæði mesti frostavetur aldarinnar, 1918, og
einn af þremur snjóþyngstu vetrunum, 1920.
Líður nú og bíður í góðu yfirlæti og einkunn-
ina „óhagstætt“ fá næst árin 1947, sem var
óþurrkasumar á Suðurlandi, og árið 1948.
Enn verður góður friður fyrir ótíð unz hefst
það tímabil, sem nefnt hefur verið hafís- eða
kalárin, síðla sjötta áratugarins. óhagstæð
teljast árin 1966, 67, 68, 69 og 70. Það er
lengsta tímabil óhagstæðra ára í þessi 100 ár.
„Mun það él eitt vera og skyldi langt til ann-
ars slíks“ sagði Njáll á Bergþórshvoli af öðru
tilefni. En til næsta éls varð ekki mjög langt:
Árin 1975 og 76 teljast óhagstæð, nema hvað
Norðlendingar fengu þá afar sólrík og góð
sumur. Síðan sígur á ógæfuhliðina; árin 1979,
81 og 83, sem öll eru meðal hinna köldustú á
öldinni. Þá er enn eitt ótalið: Árið 1989, sem
flestum sunnanlands að minnsta kosti ætti að
vera í fersku minni vegna snjóþyngslanna sem
hófust eftir áramót og stóðu fram í maimán-
uð. Ekki fengum við neinn bónus út á það
um sumarið; sólin skein aðeins í 78 stundir í
júlí í Reykjavík.
LÍTIÐ UM BÓNUSA
Raunar býður náttúran sjaldnast bónusa
þótt tíðarfarið hafi orðið aftirigðilega vont.
Það er Ijóst, að þrír vetur á öldinni eru í sér-
flokki hvað snjóþyngsli varðar - þar byggi ég
á minni bænda og langleiðabílstjóra, sem taka
manna bezt eftir slíku, svo og því sem stendur
í bókinni. Hér á suðvesturlandi nefna menn
í því sambandi veturinn 1920, sem kannski
þann versta. Síðan veturinn 1949 og veturinn
1989.
Um veturinn 1920 segir í bókinni: „erfið tíð
með talsverðum snjó“ í janúar, „mjög óhag-
stæð og stormasöm tíð með miklum snjó“ í
febrúar og „óvenju mikill snjór á jörðu“ í
apríl. Af þessu verður ekki beint ráðið að
veturinn 1920 hafi orðið sá „Lurkur“ sem
menn rekur minni til.
Eftir að landsmenn fóru að verða háðir bfl-
um í samgöngum hafa þrír vetur skorið sig
úr á Suðvesturlandi. í maimánuði árin 1949,
’89 og ’90 voru enn mannhæðardjúpar traðir
meðfram veginum yfir Hellisheiði og það seg-
ir kannski söguna skýrast. Þessi síðasti snjóa-
vetur var einnig geysiharður á norðaustur-
landi. Sérstaða þessara vetra kemur bezt í
Ijós á súluriti yfir snjódýpt. Af snjóavetrum
nyrðra nefnir Trausti 1910 sem mest umtalað-
an þar og síðan vetuma 1974-75 og 1965-66.
En hvemig urðu svo sumrin á eftir þessum
vetrum? Það er athyglisvert að sumarið 1920
varð mjög óþurrkasamt á Suðurlandi og það
sama gerðist aftur eftir snjóaveturinn 1949;
það varð eitt argasta slagviðrasumar aldarinn-
ar. Eftir snjóaveturinn 1989 var tíðarfar frem-
ur í blautara lagi um sumarið og júlí afskap-
lega sólarlítill eins og áður var um getið. En
það var ekki beint rigningasumar. Eftir síð-
asta snjóavetur, 1990, var aftur á móti þokka-
lega gott sumar. Þó engu sé hægt að slá föstu,
bendir þetta árferði þó til þess að fremur
megi eiga von á rigningasumri hér syðra eft-
ir snjóþungan vetur. Aftur á mótí fengu Norð-
lendingar afburða gott sumar á eftir vondum
vetri 1975.
SUMARIÐ ’39 BEZT Á ÖLD-
INNI
Á sama hátt skera nokkur sumur á öldinni
sig úr fyrir hlýindi og veðurgæði. Öllum sem
muna sumarið 1939 ber saman um að það
beri nokkuð af; annað eins sumar hafi ekki
komið síðan. Athyglisvert er, að sjaldan hefur
sólin skinið eins jafnt á norðan- og sunnan-
menn; sólskinsstundimar í Reykjavík urðu
1270, en 1211 á Akureyri. Það er líka athyglis-
vert að margoft hafa sólskinsstundimar orðið
fleiri, t.d. 1541 í Reykjavík árið 1966, sem fær
Kirkjubæjarklaustur. Hér er skráð hitamet í júlí 1991: 29,2°.
LjósmJón Karl Snorrason..
Lengsta og mesta hitabylgja í manna minnum í Reykjavík og nágrenni varð síðari
hluta júní og fyrri hluta júlí, 1991.