Lesbók Morgunblaðsins - 14.05.1994, Blaðsíða 2

helstu tímarit, til að nota algengustu upp-
sláttarrit eða leita í alsherjartölvuskrá yfir
bækur Landsbókasafns og tengdra safna.
Erlendir ferðamenn gætu einnig átt þangað
erindi, en þó helst ekki í allt of ríkum mæli.
Þar sem slíkt er gert erlendis, eru menn
ófeimnir við að breyta aðstöðunni yfir í mót-
tökuhlutverkið fyrirvaralaust, án þess að til-
kynna það almenningi, en bjóða þá þeim
gestum, sem leið eiga í safnið á þeim tíma,
til þátttöku í fundarhaldinu, ef þeim sýndist
svo, sem einmitt oft tekur stuttan tíma, hálfa
eða heila klukkustund. Því er ekki talin nauð-
syn á nema í sumum tilvikum að loka safn-
inu, þótt mannfundur sé einhvers staðar í
húsinu.
Slíkt lifandi menningarlegt umhverfí er
að verða býsna eftirsótt víða erlendis til fund-
arhalda og minni háttar mannfagnaðar. Ráð-
stefnuhaldarar vilja gjaman hafa upphafs-
fundi eða lokahóf með léttum veitingum í
slíku umhverfi, þótt ráðstefnan sjálf sé hald-
in annars staðar, og málsverða neytt á veit-
ingastöðum. Þeir sem sækja alþjóðlegar ráð-
stefnur erlendis þekkja vel til slíkra hluta.
Sum nútímaleg hótel eru innréttuð tii að
fiska eftir slíkum viðskiptum, en hætt er við
að þau beri það með sér að vera ekki í lif-
andi tengslum við fólk, heldur fái yfirbragð
tilbúins umhverfis, eins og sviðsmyndar í
leikhúsi. Hótel Holt hefur skapað slíkt um-
hverfi á aðdáunarverðan hátt, þótt sorglega
fáir geti notið þess hverju sinni.
MENNINGARLEGT Safnaum-
HVERFI
Hvar á forsetinn að afhenda bókmennta-
verðlaun nema á bókasafni? Menningarverð-
laun og úrslit í ýmiss konar samkeppni ætti
að tilkynna á svona vettvangi. Hvar ætti
menntamálaráðherra að halda blaðamanna-
fundi nema í slíku menningarlegu umhverfi?
Hvar ætti utanríkisráðherra að skrifa undir
alþjóðasamninga nema með svo veglegri og
virðulegri umgjörð? Forsætisráðherra gæti
boðið erlendum sendifulltrúum eða jafnvel
þjóðhöfðingjum til glæsiiegra funda í þjóð-
legu menningarumhverfi í slíku safni. Alþjóð-
legar ráðstefnur, sem ferðamálayfirvöld okk-
ar sækjast svo mjög eftir til landsins, gætu
haft setningarfundi þar með ávarpi ráðherra
eða annars stórmennis. Hefði ekki Safnahús-
ið verið ákjósanlegur fundarstaður Reagans
og Gorbatsjovs á sínum tíma, ef aðstaða
hefði verið til staðar? Hugsið ykkur, hvaða
imynd landið hefði fengið í heimspressunni.
Mikill fjöldi menningarviðburða á sér stað
árlega í þjóðlífi okkar, sem mundi sóma sér
vel í svona umhverfi. Tilefni munu því gefast
fjölmörg, sannið til, til að nýta þetta nýja
hlutverk Safnahúsins gamla, sum gætu jafn-
vel gefið af sér tekjur, beinar eða óbeinar.
Mér finnst eðilegast að þessi nýja starf-
semi yrði rekin sem sérstök deild innan Þjóð-
arbókhlöðunnar, eins og stungið hefur verið
upp á á Alþingi, því sú nýja stofnun mun
hafa á að skipa því starfsliði, munum og
gripum, og þeirri sérþekkingu, sem þörf
verður á, og vonandi fá fjárveitingar sem
duga til myndarlegs reksturs. Og með þeim
hætti verður ekki rofið samhengi sögunar í
íálensku safnalífi. Safnahúsið yrði áfram safn,
virðulegt lifandi safn og þá heíst sem flagg-
sldp allra safna okkar.
Halda þarf áfram opinberri umræðu um
þetta merkilega efni, til að auðvelda ráða-
mönnum ákvörðun sína, og hvetja þá til dáða.
Þjóðarbókhlaðan
En þótt Safnahúsinu verði fengið þetta
nýja hlutverk verður samt sem áður að gera
ráð fyrir einhverju rými í Þjóðarbókhlöðunni
til svipaðra nota. Aðstaða verður að vera tO
að sýna þar á veglegan og rúmgóðan hátt
ýmsa kjörgripi í bókaformi og sýna listaverk
af ýmsu tagi, eftir kröfum hvers tíma, jafti-
vel til einfaldari hljómleika. Upplestur rithöf-
unda úr eigin verkum, myndskreytingar úr
nýjum bókum, nýjungar í bókbandi og kynn-
ing á nýlegum bókagjöfum eða bókakaupum
safiisins; allt eru þetta áhugaverð verkefni
fyrir myndarlegt þjóðbókasafn.
Að sjálfsögðu er Þjóðarbókhlaða ekki að-
eins glæsileg bygging, sem kostar marga
milljarða og sem geymir þúsundir merkra
bóka, með góða útlána- og lestraraðstöðu.
Sérhver þjóðarbókhlaða, sem rísa skal undir
nafni, hlýtur að vera leiðandi aðili í bóka-
safnsmálum í landinu, þar sem stundaðar eru
rannsóknir, þar sem starfa lærdómsmenn í
bókasafnsfræðum og þar sem bókfræði af
öllum gerðum eru í fullkomnu standi. Þjóðar-
bókhlaða er því fræðasetur, ekki síður en
bókasafn.
Það er þessu yfirbragði fræðasetursins
sem þarf að koma á og viðhalda í Þjóðarbók-
hlöðunni nýju. Einn þáttur þess er að þar
verði aðstaða til minni háttar fundarhalda
og mannsafnaðar, þar sem gestir geta drukk-
ið í sig andann frá fræðistarfinu og umhverf-
Nýja húsið á Melunum, sem kallað hefur verið Þjóðarbókhlaða þau 20 ár sem það
er búið að vera í smíðum, en á að fá nýtt nafn - og menningarhlutverk þessa húss
getur orðið margháttað.
í bókasafni Seðlabankans.
inu, og þar sem heimamenn fá tækifæri til
að láta ljós sitt skína með verkum sínum og
orðræðum, sannkallað musteri bóka og
mennta.
Slíkt starf eykur kannski ekki svo mjög
útlán bókanna, en það stóreykur á gestafjöld-
ann, á virðingu stofnunarinnar og á nýtingu
hússins. Slíkt heldur uppi hróðri bókarinnar
með bókaþjóðinni.
Gallinn er bara sá, að torvelt kann að vera
að skapa slíkt andrúmsloft í svo ferskri og
nýtískulegri byggingu. I þeim efnum hefur
Safnahúsið gamla mikið forskot, Og yrði val-
kostur í þessu efni á móti nýja húsinu.
Vegna nálægðar við Háskólann annars
vegar og við ráðstefnuaðstöðuna á Hótel
Sögu hins vegar, er sjálfsagt að skapa mögu-
leika til mannamóta í einhvers konar mið-
rými í Þjóðarbókhlöðunni. Ef hátíðarsalurinn
gamli í háskólabyggingunni rýmist, vegna
flutninga Háskólabókasafnsins í Þjóðarbók-
hlöðuna, þá fær Háskólinn aftur aðstöðuna
þar, t.d. til doktorsvamar og þess háttar
mannamóta. Æskilegt yrði þá, að andrúms-
lofti safnsins verði viðhaldið í salnum, með
bókahillum eða annarri lærdómsstemningu,
í stað þess að hafa aðeins bera útveggina og
gluggana háu sem umgjörð.
Ef aðstaða yrði þannig á tveim eða þrem
stöðum í miðborginni, fýrir svona mannfundi
í menningarlegu umhverfi og úthlutun henn-
ar á sömu hendi, þá yrði auðvelt um vik að
ráðstafa aðstöðunni eftir stærð, tilefni og
eðli fundanna. Ríkisstofnanir mundu þá halda
sín mannamót í Þjóðarbókhlöðunni, eftir því
sem tilefni eru til, læknaráðstefna mundi
geta komið í móttöku í Safnahúsinu og Rót-
arý-þing í hátíðarsal Háskólans.
ÖNNUR BÓKASÖFN
Borgarbókasaftiið fær innan skamms nýtt
húsnæði við Ingólfstorg í miðbænum. Því
miður eru litlar líkur á að aðstaða verði þar
til slíkra mannamóta vegna þröngrar og er-
fiðrar herbergjaskipunar. En i þess stað
gæti Reykjavíkurborg nýtt safnahúsið virðu-
lega við Þingholtsstræti til einhverra þess
háttar nota, þegar rýmist þar eftir flutning-
ana, og þá vonandi án þess að svipta það
öllu sínu menningarlega yfirbragði. Það þarf
að skilja þar eftir anda lifandi bókasafns.
Þeim sem til þekkja finnst nefnilega eitt-
hvað vanta á í fundaraðstöðunni í Höfða.
Þótt húsið eigi sér merkilega sögu, þá skort-
ir þar bæði þetta menningarlega yfirbragð
og þann anda sem skapast í lifandi safni, þar
sem venjulegt fólk á erindi í dagsins önn.
Sama mætti að nokkru- leyti segja um Ráð-
húsið nýja og Perluna, þó þar sé nútímaleg-
ur andi, í björtum og djörfum byggingum,
sem virkar kuldalega á marga.
Víða á landinu eru söfn í húsnæði, sem
alls ekki var byggt í því skyni, en sem yfir-
völd sátu uppi með og þurftu að nýta til ein-
hvers. Það er ekki hátt risið á þess konar
stjórnmálum. Þau fáu bókasafnahús, sem
sérhönnuð voru, höfðu ekki meira rými en
svo, að þau eru flest þegar orðin yfirfull af
bókum eftir öll bókaflóðin, svo gólfin jafnvel
svigna undan farginu. Þess vegna hefur'ver-
ið býsna erfitt að koma að nútímasjónarmið-
um í rekstri marga þeirra.
Vegna traustrar kennslu í bókasafnsfræð-
um við Háskóla íslands og umfangsmikils
starfs Þjónustumiðstöðvar bókasafna, stefna
bókasöfn okkar hægt og jafnt í átt til þess
að verða eins konar menningarmiðstöðvar í
hverju byggðarlagi. Safnahúsið gamla í sínu
nýja hlutverki ásamt Þjóðarbókhlöðunni
mundu geta gefið tóninn í þessu efni og gegnt
þessu hlutverld á landsvísu. Hin bókasöfnin
koma þá á eftir og spila með, eftir því sem
aðstæður batna með auknum áhuga ráða-
manna.
Eitt safn er til fyrirmyndar í þessum efn-
um. Bókasafn Kópavogs var hannað með ein-
hverja slíka starfsemi í huga. Forráðamenn
þess hafa nýtt aðstöðuna á nýstárlegan hátt
á marga lund, og eiga þeir heiður skilinn
fyrir það. A nokkrum öðrum stöðum hefur
verið reynt að koma við ýmsu slíku, þrátt
fyrir þrengsli og erfiðar aðstæður.
Áhugi, reynsla og þekking hjá safnafólkinu
er því að einhverju leyti til staðar, til að tak-
ast á við að auka menningargildi bókasafn-
anna.
Nú sýnist vera lag til átaks í þessum efn-
um. Hljómgrunnur virðist hjá ráðamönnum
fyrir nýrri og rismeiri stefnu í safnamálum.
Jafnhliða þeim breytingum, sem eru að verða
með tilkomu Þjóðarbókhlöðunnar myndar-
legu vestur á Melum, fær bókaþjóðin von-
andi tækifæri til að skapa öðrum bókasöfnum
nútímalegra hlutverk og yfirbragð, af metn-
aði og reisn.
Því er æskilegt að sem flestir leggist á
sveif og þoki þessum hugmyndum áfram af
festu og einurð.
Höfundur er viðskiptafræðingur hjá Seðlabanka
Islands, áhugamaður um bókasafnsmál og hefur
kennt þau efni hjá Háskóla (slands.
Á víð og dreif
Meðvit-
undin
Paul Valery: Cahiers/Hefte4 Uber-
setzt von Hartmut. Köhler, Looser,
Jurgen Schmidt/Radefeldt, Karin
Wais. S. Fischer Verlag 1990.
Þessi útgáfa Cahiers - hugrenn-
ingar, umþenkingar - Valérys
er byggð á samnefndu verki
gefnu út af Pleiade. Valéry hélt dagbæk-
ur, þ.e. skrifaði niður hugrenningar sínar
og athuganir um lífið og tilveruna, sjálf-
an sig og þau efni sem urðu honum
kveikja til athugana og íhugana í hálfa
öld eða frá 1894 allt til dauðadags 1945.
Hann vann síðan úr þessum frumgerðum
fyllri rit, en óhemju magn þátta og heilla
greina er að finna í þessu safni hans, sem
var gefið út í heild í 29 bindum á árunum
1957-60. Úr þessu safni hafa síðan verið
birtir efnisþættir og er þessi þýska út-
gáfa þannig unnin. Alls eru bindin 6 og
hvert þeirra um 500-600 blaðsíður. Það
hefur mikið verið ritað um skáldskap og
enn frekar um hugrenningar Valérys.
Verk hans eru tilraun til þess að gera
sér ljósa grein fyrir hæfni og aðferðum
mennsks anda til þess að greina stöðu
mannsins gagnvart sjálfum sér og hlut-
veruleikanum. I þessu bindi er viðfangs-
efnið meðvitundin. „Manninum hefur
tekist að hverfa frá verandi andartaki,
greina sig frá sjálfum sér og jafnframt
að gera sér grein fyrir sjálfum sér. Þessi
hæfni, þessi sjálfsmeðvitund, gerir hon-
um fært að aðskiljast andartakinu og
„öllu“, jafnvel eigin persónuleika. Hann
getur jafnvel litið sjálfan sig sem hlut-
lægt fyrirbrigði. Maðurinn getur athug-
að sjálfan sig (eða heldur að hann geti
það), gagnrýnt sjálfan sig og hamið.
Þetta er mennsk hæfni, tilraun til þess
að skapa, það sem ég leyfi mér að nefna,
„hug innan hugarheims mannsins, ein-
staklingsins“.“
Ritið skiptist í þessa kafla: Tíminn,
draumurinn, meðvitundin, eftirtektin,
hugtaldð ég og persónan ég, tilfinningar.
Allt er þetta tengt meðvitund eða djúp-
meðvitund. Valéry skrifar: „Ef siðmennt-
aður maður hugsar öðruvísi en hinn
frumstæði maður, er það af því að hinn
siðmenntaði maður lifii- framar hinum,
sem lætur stjórnast af undir- eða dulvit-
und, jafnvel hópvitund dýrheima. Þai-
með er ekki sagt að dulvitundin sé nei-
kvæð, hún getur verið uppspretta lista
og duldrar upplifunar, en gildi hennar
byggist á því að gera sér djúpin meðvit-
uð ..."
Allir þessir kaflar snerta sjálfsvitund-
ina meira eða minna. Munur á draumi
og vöku er talinn hafa verið óljós. Lengsti
kaflinn er um drauminn, hann hefur ver-
ið mönnum uppspretta og spurning frá
upphafi mannheima og svefninn er ekki
lítill hluti mannsævinnar. „Málið hefur
ekki vald á túlkun drauma ...“
Valéry taldi „Cahiers“ höfuðverk sitt.
Hann taldi einnig að tilgangur sinn með
því væri að nálgast eigin meðvitund „le
moi pur“ eins og hann nefndi viðfangs-
efnið. Upp úr óttu hvern dag í hálfa öld
ritaði hann stuttar eða langar hugsanir
sem urðu eitt furðulegasta verk heims-
bókmenntanna, náma djúpra hugleiðinga
og snjallra útlistana og athugana á hegð-
unarháttum og sjálfsvitund um kveikju
tilfinninga og hugsana. Undrunin og hinn
opni hugur eru höfuðeinkenni Valérys.
Morgunstundir hans gefa lesendum
gull í mund.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
Gagnasafn
Morgunblaðsins
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu
og Lesbók verður framvegis varðveitt
í upplýsingasafni þess. Morgunblaðið
áskilur sér rétt til að ráðstafa efninu
þaðan, hvort sem er með endurbirtingu
eða á annan hátt. Þeir sem afhenda
blaðinu efni til birtingar teljast sam-
þykkja þetta, ef ekki fylgir íyrirvari hér
að lútandi.