Lesbók Morgunblaðsins - 24.02.1996, Blaðsíða 6

GRÍMUR Thomsen 21 árs. Gullsmiðssonurinn frá Bessa-
stöðum þótti tilhaldssamur í klæðaburði og kvartaði
faðir hans yfir eyðslusemi hans. Á myndinni er hann
án efa í nýjustu tízku ungra menntamanna í Kaup-
mannahöfn á þessum tíma.
MAGDALENE Thoresen, barnsmóðir Gríms og ástkona,
var talin framúrskarandi gáfuð og glæsileg.
eins og hann eldlegan áhuga á bókmenntum
og fagurfræði. Hún var suðræn í útliti,
hörundsliturinn og hið mikla þykka dökka
hár var skart hennar. Eðli hennar var að
njóta hverrar stundar. Þau lásu saman fag-
urbókmenntir og með þeim tókust ástir.
Magdalene lauk kennaranámi sumarið 1842
og gat þvi tekið til starfa en Grímur var
sem áður í fjárþröng, skuldum vafínn og
átti ólokið námi. Þeim var því ekki skapað
nema að skilja. Um ástir þeirra er fátt vitað
utan það sem ráða má af bréfum og skáld-
verkum Magdalene. Engar heimildir eru til
um það frá hendi Gríms. Hann var alla tíð
dulur og fámáll um hag sinn og hug. Ætla
má að breytanda breyttu að mikil sjálfslýs-
ing felist í eftirfarandi ljóðlínum Gríms:
Hafs á botni flest er fyrðum hulið,
fáar berast mönnum þaðan sögur,
gott og illt í djúpi þar er hulið,
dul er heima fyrir Rán og þögul.
Magdalene var um margt andstæða
Gríms, opinská og leyndi ekki ástríðum
sínum. Johanne Heiberg leikkona sagði
um hana að hún gæti einungis dregið
andann væri hún ölvuð af eldi ástarinnar
en hún yndi ekki hversdagsleik kulnaðra
elda. Magdalene var um margt stórbrotin
kona; listhneigð, hafði auðugt ímyndunar-
afl og hóf snemma að yrkja ljóð og rita
sögur. í henni ríktu miklar andstæður sem-
lékust á eins og óstýrilæti og háttvísi.
Þegar skilnaður þeirra Gríms varð ekki
umflúinn átti hún kost á að fara til Vestur-
Indía en kaus að gerast kennari hjá Hans
Conrad Thoresen prófasti í Heroy á Sunn-
mæri í Noregi. Hann var þá nýorðinn
ekkjumaður í annað sinn með fimm böm
á aldrinum þriggja til tíu ára.
Magdalene kvaddi Kaupmannahöfn 30.
september 1842 og sama dag flutti Grím-
ur í nýtt húsnæði. Hún var fjögur dægur
á leiðinni til Kristjaníu eins og Ósló hét
þá. Þar beið Thoresen hennar og þau héldu
til Herey. Gáfur Magdalene og glæsileiki
töfruðu Thoresen og hann felldi hug til
hennar. Hún tók bónorði hans en brátt
komu vandkvæði í ljós. Magdalene reynd-
ist bera barn þeirra Gríms undir belti.
Hjónaband með Thoresen var útilokað yrði
það opinbert. Ætla verður að Thoresen,
bæði vegna stöðu sinnar og aldurs, hafi
með samþykki Magdalene ráðið hvernig
við þessu var brugðist.
í febrúarlok 1843 fóru þau Magdalene
og Thoresen til Kaupmannahafnar og varð
hún þar eftir er Thoresen fór heim. 16.
júní ól hún sveinbam í hinni konunglegu
fæðingarstofnun í Höfn. Drengurinn var
skírður Peter Axel, síðar kallaður Axel
Peter Jensen. Honum var komið fyrir á
uppeldisstofnun í Höfn þar sem hann var
alinn upp en Magdalene hélt til Noregs og
giftist Thoresen þar fjórum mánuðum síðar.
Grímur Thomsen fékk ekki að vita um
fæðingu sonar síns fyrr en nokkrum árum
síðar. Telja verður víst að Thoresen hafí
vitað um faðemi drengsins enda í hans
verkahring að afla slíkra upplýsinga og
koma þeim á framfæri við rétta aðila. Með
samþykki Magdelene gerði Thoresen Grími
ókleift að sinna föðurhlutverki sínu en það
var í raun brot á vígsluheiti hans. Grímur
hefur að líkindum ekki vitað að hann ætti
barn í vændum með Magdalene er leiðir
þeirra skildu haustið 1842. Var hann ef
til vill með þetta í huga þegar hann kvað
svo um Fríði Dofradóttur í Búarímum?:
En - um afdrif ásta sprundið
eigi neitt til reiknings færði,
um hvað heimur hugsa mundi
hún sig ennþá minna kærði;
jötnafrúr á jötnaheimi
jafnan trúi eg þessu gleymi.
Bréf Magdalene Thoresen til Gríms
Thomsens voru, eftir lát hans, afhent henni
að fyrirmælum ekkju hans Jakobínu
Thomsens. Af tilviljun urðu tvö þeirra eft-
ir og eru þau prentuð í bókinni Sonur
gullsmiðsins á Bessastöðum sem er safn
bréfa til Gríms Thomsens og varðandi
hann frá árunum 1838-1858. Athyglis-
vert er að Grímur varðveitti bréf Magda-
lene til hans en lét þau ekki hverfa. Ætl-
aði hann framtíðinni að dæma sig réttar
en samtíð hans varð auðið?
Fyrra bréf Magdalene til Gríms er dag-
sett 22. desember 1851. í því kemur fram
að hann hafí þá nýlega fengið vitneskju
um að þau Magdalene hefðu eignast son
árið 1843. í bréfinu kemur einnig fram
að Grímur hefur tekið drenginn að sér og
gengist þannig óbeint við honum. Full.við-
urkenning Gríms á faðerni drengsins hefði
leitt af sér að upp hefði komist um móð-
erni hans og Magdalene hefði áfallið smán.
Thoresen prófastur hafði ráðið hinni
óbeinu afneitum Magdalene á Axel Peter.
Sú afneitun var í raun forsenda giftingar
þeirra. Þegar Magdalene heimsótti Axel
Peter í Kaupmannahöfn var honum sagt
að hún væri ættingi hans. Ótti hennar við
að upp kæmist um hið rétta foreldri hans
og uggurinn um líðan hans á uppeldisstofn-
uninni héldust í hendur uns þar kom að
hún leitaði ásjár Gríms vegna drengsins
en Grímur var þá starfandi í utanríkisráðu-
neyti Dana.
Þegar Axel Peter var átján ára fór hann
í frændsemisheimsókn til Magdalene sem
þá bjó ekkja í Björgvin í Noregi. Sara elsta
dóttir hennar og hálfsystir hans var þá
sautján ára og með þeim tókust ástir.
Magdalene varð þá að segja honum að hún
væri móðir hans. Honum varð svo mikið
um að hann fór þegar á braut. Hinn væng-
brotni haukur hvarf og hún sá hann aldr-
ei framar.
Ekki er vitað hvort Axel Peter fékk
nokkru sinni að vita hið rétta um faðemi
sitt en ekki er ólíklegt að hann hafí innt
móður sína eftir því þegar hann vissi hver
hún var. Grímur Thomsen gekkst hins
vegar aldrei formlega við honum. Hann
var nefndur „Plejeson af Legationsraad,
Dr. phil Grímur Thomsen“ þegar hann hóf
nám í sjóliðsforingjaskólanum í Kaup-
mannahöfn árið 1857. Við námslok hlaut
hann heiðurspening fyrir námsafrek. Hann
hefur því ekki skort andlegt atgervi og
því ekki út í bláinn að líkja honum við ítur-
vaxinn lauk.
Að loknu sjóliðsforingjaprófí var Axel
Peter um skeið á dönskum herskipum.
Hann virðist hafa tollað illa í skiprúmi og
var vísað frá borði í nóvember 1866. Það
bendir til að hann honum hafí kippt í kyn
föður síns um skapsmuni. Um áramótin
1866-1867 mun hann hafa ráðið sig á
kaupfar sem sigldi til Kína og er talið að
hann hafí látist þar.
Grímur Thomsen lét af starfí skrifstofu-
stjóra í utanríkisráðuneyti Dana árið 1866
og hvarf heim til ísíands árið eftir og sett-
ist að á Bessastöðum. Seint er um langan
veg að spyija tíðinda. Bið skáldsins á
Bessastöðum eftir fregnum af syni sínum
hefur verið þrúgandi, von og kvíði hafa
tekist á í huga hans uns biðinni lauk.
Grímur Thomsen var ekki fæddur með
skapgerð hamingjumanns en þrátt fyrir
kaldranalegt viðmót var hann viðkvæmur
enda er einhvers konar viðkvæmni megin-
þáttur allra gáfna. Kvæðin frá fyrstu kveð-
skaparárum hans lýsa ekki manni sem býr
við hamingju sína. Ólund, Vísan hans
Æru-Tobba, Haustvísa, Heift, Ölteiti og
Gyðingurinn gangandi eru þar lýsandi
dæmi. Þýðingar hans á kvæðum Byrons
og Goethes - hinar fyrstu á íslensku -
bera heldur ekki í sér hljóm gleðinnar.
Grímur Thomsen bar aldrei tilfinningar
sínar út á torg. Við lát sonar síns missti
hann hluta af „lífs ástundun sinni og
gleði“. Greip hann þá ekki til þess ráðs
sem dugði Agli Skallagrímssyni - að yrkja
frá sér ofurharm sonarmissis? Sonar-tor-
rek Gríms Thomsens ber þess ótvíræð
merki að sá sem það kvað hefur verið lost-
inn sárum persónulegum harmi. Kvæðið
er fínsorfíð og virðist hafa verið lengi
fægt. Við lestur þess koma í hugann orð
Goethes:
Und wenn der Mench in seiner Qual verstumt,
gab mir ein Gott zu sagen was ich leide.
Var Sonar-torrek Gríms Thomsens
kveðið til að sefa eigin sorg - til að öðl-
ast þá innri ró sem gerði skáldinu unnt
að bera sinn harm?
Höfundur er fyrrverandi skjalavörður.
SÓLVEIG K.
EINARSDÓTTIR
Svarti kjóll-
inn hennar
mömmu
Hvar sem ég er
hvert sem ég fer
fylgir mér sorgin
heyrðist úr horni
en þar hékk kjóllinn
fleginn, víður
og síður
Fór með sorgina í svörtum kjól
út á snúru
í sólina
þar sem aldintrén gróa
ávextirnir glóa
og grasið er ævinlega grænt
Hann læddi inn í hug minn lúnum
myndum
löngu horfmna daga
þegar mamma dró gluggatjöldin
frá og mælti
mál er að vakna
sól skín í heiði
mamma í morgunkjól að skúra
mánudagar í þvottahúskjallar-
anum
rauðar pylsur í matinn og pabbi
fúll
því pylsur þóttu honum ekki matur
skorinort og skynsöm
skartbúin móðir
skundar til veislu
mamma fín og falleg
á förum út í heim
til framandi landa
KjóIIinn flaksaðist til í kátri
golunni
kannski með höfuðverk
tútnaði út eins og tíguleg kona
tilbúin í valsinn
kankvís og kynþokkafullur
Með gylltu belti og gullinni slæðu
gæti hann ef til vill enn
sveiflast í seiðandi dansi
sorgar sem gleði
Höfundurinn býr f Ástralíu.
MILTON FERNANDO
GONZALEZ RODRIGES
íslandsljóð
Miltons
Guðrún Kristín
Magnúsdóttir þýddi.
Hinn dökki möttull leysist sundur,
hopar
og máninn fölvast um leið.
Allt er hljótt
allt er kyrrt
því í dag mun sólin skína.
Þín fagra fold
þinn tæri himinn!
Þig þráir sál mín
ég nú vildi dvelja
meðal steinanna þinna og eldfjalla,
Island, Island,
blóm á grundu
salt sjávar.
Höfundur er Kólumbíumaöur á unglings-
aldri, fslandsvinur og ætlar að koma til
íslands á næsta ári.