Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.2000, Síða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 19.08.2000, Síða 3
LESBðK MOIU.I MSI AI)SI\S - MIÍNMNÍ, IISIII! 32. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR Sturla Sighvatsson var heillum horfinn eftir Apa- vatnsförina, sem batt enda á uppgang Sturlunga. Gissur Þorvaldsson hafði að engu eiða sína við Sturlu og örlög skildu svo með þeim í Örlygsstaðabardaga. Tíminn ræður ríkjum á alþjóðlegri sýningu, sem verður opnuð í Listasafni Reykjavíkur - Kjarvalsstöðum í dag, á degi menningar- nætur Reykjavíkur. Tími - fresta flugi þínu heitir þessi sýning. FORSÍÐUMYNDIN Torfusamtökin voru stofnuð í desember 1972 og börðust fyrir því að Bemhöftstorfan yrði ekki látin víkja fyrir stjómarráðsbyggingu. Á Menn- ingamótt Reykjavíkur gangast samtökin fyrir Torfudegi. Stafafell er ein af stærstu jörðum landsins og í fjall- lendi hennar hefur verið skipulagt friðland. í Stafafelli hafa búskaparhættir breytzt mikið og nú er rekin þar umfangsmikil ferðamannaþjónusta með fjárbúskapnum. sem Gísli Sigurðsson tók, sýnir útsýni af lllqkambi inn Jökulsórdal. Múlaskál sést til hægri á myndinni. Næst til vinstri er Ölkeldugil og sést gönguleiðin um Viðibrekkur. í baksýn sést i Lambatungnajökul. SEAMUS HEANEY SUMARIÐ 1969 KARL GUÐMUNDSSON ÞÝDDI Meðan lögregluliðið bældi múginn skjótandi yfir í Falls-hverfí var ég aðeins að þjást undir ofríki Madrid-sólar. Síðdegi hvert, í soðketilssvækju kytrunnarþár sem ég bjó, að brjótast ígegnum ævisögu Joyce, barst ódaunn af físksöslutorgi sem fnyk legði af fúlli hörtjörn. Að kvöldi á svölum, rautt vín, grunur einhver um börn ískuggakimum, konur með svart sjal við opna glugga; loftið oggatan, gljúfui- niðandi spænsku. Við ræddum okkur heim um stirnda vegu og leiftri sló af gljáleðri varðsveita sem af kviði físka á fíoti íhörspiiltu vatni. „Snúðu heim,“sagði einhver, „reyndu að ná tU fólks- ins.“ Annar þar særði Lorca fram úr haugi. Við sátum við sjónvarp undirfréttum af tölu fallinna og nautaati; frægt fólk kom þaðan sem allt var enn að gerast.. Seamus Heaney er af mörgum talinn höfuöljóðskáld á enska tungu. Hann hefur hlotið Nóbelsverðlaun og var margverðlaunaður á síðasta ári fyrir endurgerð Bjólfskviðu. ARIÐ SEM ERAÐLÍÐA RABB NÚ ER árið sem var svo langt undan, og átti að vera boðberi nýrra tíma, skyndilega skoll- ið á og upprunnið. Inn- an fárra vikna verður þáð árið sem er að líða. Ég man vel hversu óralangt árið 2000 var í burtu þegar ég var barn á sjöunda áratugnum. Þegar ég sá kvikmyndina 2001 og las bókina 1984 voru þau árin óralangt í burtu. Ég man það meira að segja að hafa farið í könnunarleið- angur á Þjóðskjalasafnið fyrir um fimmtán árum og fengið m.a. að sjá pakka sem opna átti á næstu öld. Þá var hlegið að þessu en nú er búið að opna pakkana og margt fróð- legt komið upp úr þeim. En hefur eitthvað breyst? Vitaskuld breyttist ekkert á nýársnótt. En þegar litið er til æskuára minna hefur margt breyst og kannski ekki allt til hins verra. Ég vil samt taka það fram að ég er hvorki gamall né fom! Kalda stríðinu er lokið. Landa- kortið er annað. Evrópusambandið hefur tekið upp sameiginlega mynt. Umhverfis- mál eru lykilmál. Þegar heimurinn fyrir fjörutíu árum er borinn saman við heiminn i dag er augljóst að benda á meira frjáls- ræði. Því fylgja kannski gallar líka en er það ekki alltaf þannig? Það var svo gaman þegar nýlega var endursýndur þáttur í sjónvarpi, frá 1971, þar sem ýmsir fræði- menn áttu að varpa fram hugmyndum um það hvernig umhorfs yrði á ýmsum sviðum hér á landi árið 2001. Ekki man ég hvaða dóma þeir fengu þá. Sumt er ekki fjarri lagi og annað var fáránlegt, - eftir á að hyggja. Framtíðarsýn okkar byggist á því sem við vitum. Við höfum oft röng viðmið að ganga út frá. Rétt eins og bóndinn sem árið 1896 var að reyna að sjá fyrir sér Is land öld síðar. Hann velti því upp að kannski yrði pósturinn kominn með auka- hest í ferðina, kannski gufuvagn og jafnvel kæmi hann fljúgandi. Skólar áttu að gerbreytast, sagði Andrí Isaksson og lýsti skólum eins og hann vildi hafa þá. Vissulega hafa þeir breyst og eiga eftir að breytast enn frekar, - en kannski ekki á þann hátt sem Andri taldi. Margt lítur í sjálfu sér eins út í dag og það gerði í Lærða skólanum á síðustu öld! En það er líka skrýtið að hlutir sem léku í höndum manns daglega í þessari fyrr- greindu fomöld em orðnir eins konar þjóð- háttagripir nú. Eitt áþreifanlegt dæmi kom upp á dög- unutn þegar barn spurði mig til hvers flöskupptakari væri notaður. Um var að ræða upptakara eins og var notaður á glerflöskur, en ekki þarf að nota vegna þess að gos er oftast í plastflöskum eða dósum. Og hver man eftir mjólkurhymum? En það er margt sem hefur breyst á þess- um árum þótt maður átti sig ekki á því strax. Þannig eru bílar í dag nokkuð önnur tól en þeir voru þó svo aðgrundvallar- hugmyndin sé sú sama. I þeim em mun fullkomnari stýritæki, léttari efni, þeir nota minni orku og nú em raunverulega að koma á markað ökutæki sem nota aðra orkugjafa en bensín og dísil. Hins vegar eru enn óleyst vandamálin sem felast í því að gmnnhugmyndafræði borga byggist ekki á því að þær séu fullar af bílum. Sam- býli mannabyggða og vega er ennþá erfitt og ekki sýnt að það breytist því nú er gert ráð fyrir mun hraðari fjölgun bíla en gert var fyrir um þrjátíu ámm. Sama gildir um flug. Flugtími styttist, flugferðum fjölgar og ferðir um hnöttinn þveran taka sífellt sþemmri tíma. Þegar menn fluttu sig frá Islandi til Banda- ríkjanna fyrir um einni öld tók ferðalagið margar vikur. Nú tekur það nokkrar klukkustundir og sjálfsagt kostar það hlut- fallslega lægri hluta af ráðstöfunartekjum en þá. Arið 1965 var á íslandi ein útvarpsstöð, íslensk, sem og önnur bandarísk og banda- rísk sjónvarpsstöð. íslenska stöðin var með tvo tónlistarþætti þar sem spiluð var unglingatónlist, - og þá hreint ekki hvað sem var. Sumt var bannað vegna þeirrar hættu sem af því stóð. Ári síðar tók ríkis- sjónvarpið til starfa og sendi út í tvær til þrjár klukkustundir tvö kvöld í viku en þegar útsendingardögum var fjölgað var samt ekki sent út á fimmtudögum. Fólk þurfti nú frí! Sinfónían hélt tónleika á fimmtudögum svo það skaraðist ekki við sjónvarpið og fjöldi félagasamtaka miðaði fundahald við fimmtudaga um margra ára skeið og gerir enn. Þetta hélt áfram fram- undir það að Stöð tvö hóf útsendingar tæp- um tuttugu árum síðar. Ég man enn reiði mína þegar útsendingar voru færðar á matmálstíma. Nú nær heimili mitt send- ingum frá um tuttugu stöðvum, þar af sex íslenskum, allan sólarhringinn. 1983 hóf Rás tvö útsendingar og sendi mest út poppmúsík og hjalþætti. Nú er ljósvakinn þakinn fjölda nákvæm- lega eins útvarpsstöðva sem senda út ná- kvæmlega sama efnið með mismunandi áherslum þó. Um gæðin verður ekki rætt hér. Það að horfa á Eurovision í beinni þótti ekki eðlilegt hvorki 1966 eða 1976 og það var árið 1986 sem við vorum með í fyrsta sinn. Síðan þá hafa menn óttast það mest hvað gera skuli ef við vinnum keppnina. Þeirri spurningu er enn ósvarað. Þegar sjónvarp hóf útsendingar og við gátum enn horft á Kanann, eins og það hét þá, var fólk varað við sjónvarpssýki. Það var ógurleg magakveisa. Mér var sagt af ábyrgum lækni að ég væri með þann sjúk- dóm. Börnin mín hafa aldrei fengið slíkt svo það hefur vanist af okkur. Heilsufar okkar er í heildina líklega betra þó svo að við búum við fleiri skil- greinda sjúkdóma nú en áður og þar á meðal allmarga nýja. Nú kippa menn sér ekki upp við líffæra- flutninga, þótt enn vanti lækningu við kvefi. I apótekum er hægt að kaupa afrétt- ara eða timburmannameðal, en ég er alveg hættur að heyra talað um apótekaralakkrís sem var mesta nammi sem ég gat fengið í eina tíð. Fjöldi sjúkdóma sem fyrir fáein- um áratugum þóttu stórhættlegir eru kæfðir með meðalagjöf eða bólusetningu í dag. Við vitum líka fleira, s.s að fiskofnæmi er ekki gikksháttur heldur raunverulegur erfðagalli. Hommar eru ekki perrar heldur fæðast með þeim kostum eða göllum sem því fylgja. Okkur bjóðast mun fleiri aðferð- ir og staðir til að halda okkur við góða heilsu og líklega eru fáránleikakúrar ýmsir farnir út í hafsauga þótt enn sé verið að selja fólki töframeðul af ýmsu tagi. Um leið og margt breytist í gnmdvallar- atriðum gerir viðmótið það ekki. Símar eru í sjálfu sér sama apparatið og þeir voru fyrir um tuttugu árum. Hins vegar hefur tæknin á bak við þá gjörbreyst. Samtölin fara um gervihnött. Símtækin eru þráðlaus tæki. Nú er hringt beint til út- landa. Myndir eru sendar með myndsíma sem og tölvuskilaboð hvert sem er á fáum sekúndum. Árið 1970 sagði einhver spekingurinn að árið 2001 myndu menn bera á sér smátölv- ur sem leyfðu þeim að nálgast upplýsingar hvar sem var og hvenær sem væri. Þetta getur átt við WAP- og VIT-kerfi GSM- síma, eða lófatölvur og fistölvur. Við erum þó ekki farin að tala við tölvur nema þá í örvæntingu! Ég held nú að í heildina búi ég í betri heimi en ég bjó í fyrir um þrjátíu og fimm árum. Hins vegar er margt sem enn þarf að leysa. Á fjórðu hverri sekúndu deyr manneskja úr hungri í heiminum og 75% þeirra eru böm. Ennþá er verið hleypa hættulegum efnum út í andrúmsloftið og enn er verið að velta sér upp úr því hvað eigi að gera við kjarnorkuúrgang. Hins vegar vænti ég þess að aukin skyn- semi í umhverfismálum og sú langtímasýn sem er að eflast í nútímanum nái að bæta líf okkar enn frekar. MAGNÚS ÞORKELSSON LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 19. ÁGÚST 2000 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.