Lesbók Morgunblaðsins - 02.12.2000, Blaðsíða 19

GRAMOPHONE-VERÐIAUNIN
MEÐAL helstu árlegra viðburða í
heimi sígildrar tónlistar eru
verðlaun breska tónlistartímari-
tsins Gramophone. Ritið veitir
verðlaun fyrir fjölda flokka tónlistar, allt frá
barokktónlist í nútímaklassík og einnig veit-
ir það verðlaun fyrir hljóðfæraleik meðal
annars.
Verðlaun fyi'ir eldri tónlist að þessu sinni
fékk Davitt Moroney fyrir flutning sinn á
öllum hljómborðsverkum Williams Byrds, en
Moroney lék á slaghörpu, orgel, klavíkord,
virginal, spínett og muselar. Hyperion gefur
verkin út en þau eru alls á sjö geisladiskum.
Les Ai-ts Florissants söngflokkurinn undir
stjórn Williams Christies hlaut verðlaun fyr-
ir sungna barokktónlist. Verðlaunaupptakan
var af Acis og Galatea eftir Handel, sem
færð hafði verið í upprunalegan búning og
sem líkastan því að menn telja að verkið hafi
verið flutt á sínum tíma. Erato gefur út.
Besti flutningur á leikinni barokktónlist
þótti dómnefnd Gramophone vera í fiðlusón-
ötum Pandolfis, en fiðluleikarinn var And-
rew Manze og Richard Egarr lék á slag-
hörpu. Giovanni Antonio Pandolfi var uppi
um miðja sautjándu öld og hefur lítið farið
fyrir verkum hans á plötum hingað til. Har-
monia Mundi gefur út.
Besti hljóðfæraleikur ársins var að mati
dómnefndar í vangaveltum Godowskys um
etýður Chopins. Píanóleikarinn kanadíski
Marc-André Hamelin hreppti verðlaunin, en
hugleiðingar Godowskys eru á tveimur disk-
um sem Hyperion gefur út.
Það vakti athygli manna að upptaka á nú-
tímaóperu fékk verðlaun sem besti óperu-
diskur ársins. Þar var á ferð Roger konung-
ur eftir Szymanowski, en á disknum var
einnig fjórða sinfónía Szymanowskis,
Symphonia concertante. Flytjendur voru
kórar CBS útvarps- og sjónvarpstöðvarinn-
ar, einsöngvarar og píanóleikarinn norski
Leif Ove Andsnes. Simon Rattle stjórnaði.
EMI gaf út á tveimur diskum.
í flokknum kammerverk þótti dómnefnd
mest koma til upptöku Emerson kvartetts-
ins á öllum strengjakvartettum Sjostako-
vitsj. Upptakan, sem Deutsche Gramophone
gefur út, var gerð á tónleikum og tekur sex
klukkustundir í flutningi.
Lítið liggur eftir Lili Boulanger, en upp-
tökur af verkum hennar hlutu verðlaun sem
besta kórupptaka ársins. Verkin eru Faust
et Héléne, Psaume 24, D’un soir triste, D’un
matin de printemps og Psaume 130, ‘Du
fond de l’abime’. Flytjendur voru ýmsir ein-
söngvarar, CBSO kórinn og fílharmóníu-
hljómsveit breska ríkisútvarpsins. Yan Pasc-
Angela Gheorghiu fékk Gramophone-verðiaun
fyrir söng öðru sinni.
Listamaður ársins að mati dómnefndar
Gramophone; söngvarinn Antonio Pappano.
Kanadíski píanóleikarinn Marc-André Hamelin
fékk verðlaun fyrir flutning á Godowsky.
al Tortelier stjórnaði, en útgefandi er
Chandos.
Norski píanóleikarinn Leif Ove Andsnes
Simon Rattle stýrði sinfóníuhljómsveit Berlín-
ar í upptöku á tíundu sinfóníu Mahlers og
hreppti Gramophone-verðlaun fyrir plötu árs-
ins og einnig bestu hljómsveitarupptökuna.
Rattle fékk og verðlaun fyrir óperudisk ársins.
kom við sögu á disknum sem verðlaunaður
var fyrir bestu óperuupptökuna, en hann er
í aðalhlutverki á disknum sem fékk verðlaun
fyrir bestu konsertupptöku. Á disknum flyt-
ur Andsnes þrjá píanókonserta eftir Haydn,
nr. 3, 5 og 11, en með honum leikur norska ^
kammersveitin. EMI gefur diskinn út.
Bestan einsöng taldi dómnefnd Gramo-
phone vera á diski með norrænum sönglög-
um sem kallaðist Snjódemantar. Flytjandinn
er Barbara Bonney, en á disknum eru
söngvar eftir Hugo Alfvén, Edvard Grieg,
Jean Sibelius, Carl Sjöberg og Stenhammar.
Undirleikari Bonney var Antonio Papano.
Decca gefur út.
Dómnefnd Gramophone greinir á milli
söngupptöku á við þá sem Barbara Bonney
var verðlaunuð fyrir og þess sem hún kýs að
kalla Recital, eða tónleikadagskrá. í þeim
fiokki hlaut verðlaun Angela Gheorghiu sem
söng með Giuseppe Verdi sinfóníuhljóm- ^
sveitinni undir stjórn Riccardos Chaillys ar-
íur eftir Verdi.
Angela Gheorghiu hefur áður hlotið
Gramophone verðlaun, síðast fyrir þremur
árum þegar hún og eiginmaður hennar,
Roberto Álagna, hlutu verðlaun fyi-ir plötu
ársins og bestu óperuupptöku fyrir La rond-
ine eftir Puccini. Decca gefur út.
Besti diskur með nútímatónlist var valinn
diskur með verkum eftir Elliott Carter;
sinfónía: sum fluxae pretium spei og klarin-
ettkonsert. Michael Collins leikur á klarinett
með Lundúnasinfóníettunni og sinfóníu-
hljómsveit breska ríkisútvarpsins, en Oliver
Knussen stjórnar. Þess má geta að íslend-
ingurinn Ti-yggvi Tryggvason stýrði upp-
tökum og sá um tæknistjórn og eru þetta
fjórðu Gramophone verðlaunin sem hann
fær. Deutsche Gramophone gefur út.
Upptaka frá Bayreuth hátíðinni á Götter-
dámmerung úr Niflungahring Wagners und-
ir stjórn Hans Knappertsbusch fékk sér-
staka viðurkenningu, en verkið var tekið
upp 1951.
Listamaður ársins að mati dómnefndar
Gramophone var valinn söngvarinn Antonio
Pappano, en verðlaunin fékk hann meðal
annars fyrir fjórar óperu- og einsöngsplötur
sem komu út á árinu. Annar söngvari, Carlo
Bergonzi, var heiðraður sérstaklega fyrir
ævistarf í tónlist.
Plata ársins var valin upptaka sinfóníu-4fc
hljómsveitar Berlínar á tíundu sinfóníu
Gustavs Mahlers í hljómsveitarbúningi Der-
ycks Cookes undir stjórn Simons Rattles, en
sú plata fékk einnig verðlaun fyrir bestu
hljómsveitarupptöku.
Almenningur fékk einnig að taka þátt í
vali á plötu ársins og hlustendur Classic fM
völdu Verdi disk Angela Gheorghiu besta
diskinn.
ENDUR-
VINNSLA
TOJVLIST
S í g i I d i r d i s k a r
CHITOSE OKASHIRO
Peter Ilyich Tchaikovsky: Sinfónía nr. 6 í
h-nioll op. 74, Pathétique - pianóútsetning
eftir Walter Niemann. Einleikur: Chitose
Okashiro. Heildartími: 44’46. Útgáfa: Pro
Piano Records PPR 224530. Verð: kr. 2.100.
Dreifing: 12 tónar.
AÐ mönnum skuli detta annað eins í hug, er
fyrsta hugsunin þegar maður sér disk eins og
þennan. Það að ætla sér að gera píanóútsetn-
ingu af stóru sinfónísku verki eins og Pathét-
ique sinfóníunni þannig að sannfærandi sé má
telja ansi geggjaða hugmynd. Enda getur slík
útsetning á verki sem samið er fyrir 100 manna
sinfóníuhljómsveit varla orðið annað en skugg-
inn af sinfónísku hljómsveitarverki. Eða það
skyldi maður ætla. Píanóútsetningar á stórum
rómantískum sinfóníum eru reyndar ekki eins-
dæmi í tónlistarsögunni. Ymsir hafa gert þetta
og mörg tónskáld hafa sjálf samið slíkar umrit-
anir á eigin verkum og þá vafalaust helst til eig-
in nota og ekki ætlað þær til opinbers flutnings.
Sjálfur samdi Tchaikovsky drijg að fjórhentri
píanóútgáfu á Pathétique.
Diskur japanska píanóleikai-ans Chitose
Okashiro geymir eina þessara píanóumritana á
víðfrægri sinfóníu. Hana hefur þýska tónskáldið
og tónvísindamaðurinn Walter Niemann (1876-
1955) gert. Ekki verður annað sagt en að út-
setning Niemann sé áhrifarík. Reyndar hefur
frk. Okashiro kryddað hana að einhverju leyti
með eigin hugmyndum, bætt sumu við og breytt
öðru að hætti ýmissa genginna stórmenna í
píanóíþróttinni eins og Horowitz og Godowski.
En að grunni til er verkið útfærsla Niemanns.
Sérstaklega er fyrsti kaflinn áhrifaríkur. Hið
skelfilega andrúmsloft algerrar einsemdar og
örvæntingar sem Tchaikovsky lýsir svo vel í
upphafskafla sinfóníunnar er jafnvel enn
óhugnanlegra í útsetningu Niemanns en hjá
tónskáldinu sjálfu. í hinum átakanlega loka-
kafla, þar sem vonleysið hefur náð algjörum
tökum á tónskáldinu fer ekkert á milli mála.
Þetta er geysilega áhrifaiík tónlist, sérstaklega
þegar haft er í huga að Tchaikovsky féll fyrir
eigin hendi þremur vikum eftir frumflutning
sinfóníunnar og er verkið því svanasöngur tón-
skáldsins. Og ekki er hún síðri þegar hún er
leikin á píanó. Þrátt fyrir glitrandi yfirborð hef-
m* annar kaflinn, hinn sérkennilegi „vals í 5/4
takti, talsvert þyngri undiröldu í píanóútsetn-
ingunni en í hljómsveitargerð Tchaikovskys.
Marsinn í þriðja kafla er sannarlega ógnvekj-
andi þótt glæsilegur og léttleikandi sé á yfir-
borðinu.
Spilamennska þessa unga japanska píanóof-
urhuga er í einu orði sagt hrikalega glæsileg.
Ekki veit ég hve gömul hún er (alltaf leyndar-
mál hjá kvenþjóðinni þegar undrabamsaldrin-
um sleppir - furðulegt!) en eftir myndinni á um-
slaginu að dæma er hún varla komin af
táningsaldri. Tæknilegir yfirburðir þessa unga
píanóleikai'a eru svo algerir að fúi'ðu má sæta.
„Hvað hefur hún eiginlega margar hendur?" er
haft eftii' ónefndum gagnrýnanda tímaritsins
Fanfare. Ekki er það eingöngu fingrafimi sem
hér er þörf á heldur miklir líkamlegir kraftar
sem engum getur dulist að hún hefur í ríkum
mæli. Og hér er sko tekið á svo um munar í
dramatísku köflunum. Ekki á Okashiro heldur í
neinum vandræðum með að tjá tilfinningar tón-
skáldsins. Tilfmningalega di'egur hún ekkert
undan í átakanlegum lokakaflanum en fer þó
hvergi yfir strikið.
Upptakan er mjög góð eins og vænta má úr
þessari átt. Hljóðritanir frá Pro Piano Records
hefur áður rekið á fjörur mínar og á þeim bæ
vanda menn sig, það er augljóst.
Þetta er diskur fyrir alla Tchaikovskyunn-
endur.
TÆKIFÆRISKANTÖTUR
Kantötur eftir Johann Sebastian Bacli:
Angenehmes Wiederau (BWV 30a), Schwingt
freudig euch empor (BWV 36c), Die Freude
reget sich (BWV 36b), Die Zeit, die Tag und
Jahre macht (BWV 134a), Durchlauchstster
Leopold (BWV 173a). Einsöngur: Andreas
Schmidt. og Klaus Háger (bassar), Marcus
Ullniann (tenór), Ingeborg Danz (alt),
Christiane Oelze, Eva Oltyványi og Marlis
Petersen (sópran). Kór: Gáchinger Kantorei.
Hljómsvcit: Bach-Collegium Stuttgart:
Stjórnandi: Helmuth Rilling. Heildarlengd:
2’01. Útgefandi: Hánssler CD 92.139. Verð:
kr. 2.500 (2 diskar). Dreifing: 12 tónar.
NÚ er þetta mikla Bach-ár að renna skeið sitt
á enda. Áður hafa menn helgað heilt ár einu til-
teknu tónskáldi en aldrei með eins mikilli við-
höfn eins og nú þegar Johanns Sebastians
Bachs er minnst. Tónlistarhátíðir hafa verið
haldnar, á Bach-degi voru maraþontónleikar í
sjónvarpi og síðast en ekki síst var ráðist í víð-
tækari plötuútgáfu en áður hefur þekkst vegna
eins tónskálds. Lotningin sem tónlistarunnend-
ur hafa sýnt þessum mikla meistara virðist
takmarkalaus og það veit sá sem allt veit, að hún
er réttmæt.
Bach-árið hefur fært hlustendur miklu nær
tónsmíðum tónskáldsins og ekki er á því vafi að
menn hafa uppgötvað ýmislegt óvænt eins og
t.d. þá útsjónarsemi Bachs að endurnýta verk
sín í ríkum mæli. Um „þjófnað Hándels á sínum
eigin og annarra verkum vita margir, en að hinn
háheilagi Bach skuli hafa gert slíkt og annað
eins, það kemur á óvart. Höfundur Matteusar-
passíunnar endurnýtti sem sé ýmislegt af efni
sínu í það verk og svo er um fjölda annarra
verka meistarans. Og svo útsjónarsamur var
Bach að hann gaf ekki út á prenti sumt það efni
sem hann sá að hann gæti komist upp með að
nota aftur. Þetta nýjasta og næstsíðasta diska-
sett í Edition Bachakademie frá Hánssler inni-
heldur einmitt nokkur slík verk, veraldlegar
tækifæriskantötur, sem eiga sér vægast sagt.
skrautlega og flókna sögu að baki. Texti kantat-
anna er gjaman lofsöngur um tiltekna kjör-
fursta eða aðra valdamenn. Eitt verkið, Ange-
nehmes Wiederau BWV 30a (1737), fjallar
t.a.m.um það er tiltekin landareign var tekin
eignamámi af kjörfursta Saxlands. Svo ekki er
nú upphöfnum hátíðleikanum alltaf fyrir að fai'a
hjá þessu mesta trúartónskáldi allra tíma! Ári
seinna notaði Bach efni úr verkinu í Jóns-
messukantötuna „Freue dich, erlöste Schar“
BWV 30. Tækifæriskantatan „Die zeit, die Tag
und Jahre macht“ BWV 134a, sem samin var til
heiðurs Leopold prins í Cöthen, skýtur svo upp
kollinum í þrígang sem mismunandi útgáfiir
páskakantötunnar „Ein Herz, das seinen Jesum
lebend Weiss“ BWV134 (1719,1731 og 1735).
Efni þessara kantata hljómar gersamlega
fáránlega í eyi-um nútíma hlustenda. Skjallið er
svo yfirgengilegt að það er eiginlega bráðfyndið.
En það er tónlistin sem skiptir máli. Og þar er
hlustandinn sannarlega í besta félagsskap sem
hægt er að hugsa sér. Tónlistarlega séð er Baeh
hér oft upp á sitt allra besta, ótrúlega hug-
myndaríkur og hittinn á skemmtilegar laglínur
sem greypa sig fast í huga hlustandans. I sér-
stöku uppáhaldi hjá mér er hin glæsilega Ange-
nehmes Wiederau BWV 30a, sem samin er í sér-
staklega tilkomumiklum stíl með þremur
trompettum, pákum, tréblásurum og strengja-
sveit. Óþarfi er að öðru leyti að tiltaka öll þau
herlegheit sem fyrir eyru ber á þessu áhuga-
verða setti. Þegar við bætist framúrskarandi
kór, ágætir einsöngvarar og frábær hljómsveit ■%
undir snarpri stjóm Helmuths Rilling þá er
safnið hið eigulegasta. Og ekki ætti lágt verðið
að skemma fyrir.
Valdemar Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 2. DESEMBER 2000 1 9
«