Alþýðublaðið - 07.02.1987, Blaðsíða 5

Laugardagur 7. febrúar 1987
5
GYLFI Þ. GÍSLASON 70 ÁRA
Hagfræði
og réttlæti
Ég hefi heyrt menn furða sig á því að
ekki skuli hafa verið reiknað út ,,vís-
indalega, út frá hagfræðilegum stað-
reyndum", eins og það hefur verið orð-
að, fyrir hvað eigi að selja kílóið af kjöt-
inu, og hversu hátt kaup t.d. iðnaðar-
mannanna, sem átt hafa í kaupdeilum
undanfarið, eigi að vera. Hér gætir enn
sama misskilningsins á eðli hagfræð-
innar og svo kallaðra „hagfræðiegra
útreikninga". Það er ómögulegt að
skera vísindalega úr því, hvort selja á
kjötkilóið á 10 aurum hærra eða lægra
verði eða hvort iðnaðarmaður á að fá
10 aurum hærra eða lægra kaup á tím-
ann. Það fer eftir því einu, hvemig
menn telja sanngjarnt og réttlátt að
skipta þjóðartekjunum, og um það
m.a. fjalla stjórnmálin, en það hlýtur
hverjum manni að vera auðsætt, að
það er ómögulegt að skera vísindalega
úr því, hvort þessi stéttin á að hafa
hærri tekjur en hin, hvort þessi maður-
inn á að vera ríkari en hinn o.s.frv., eða
réttara sagt: Það er alls ekki hlutverk
neinnar visindagreinar, hvorki hag-
fræðinnar né annarra, að taka neina af-
stöðu til slíks.
Fram að þessu hefi ég einkum rætt
um það, hvers ekki má vænta af hag-
fræðinni og hverju hagfræðingarnir
ekki geta svarað sem slíkir. Og nú
kæmi mér ekki á óvart, þótt einhver
ykkar spyrði: ,,En til hvers er þá eigin-
lega þessi hagfræði og allir hagfræð-
ingarnir, og hvaða gagn er að þessum
þúsundum bóka, sem skrifaðar em ár-
Íega um hagfræðileg efni?".
Hlutverk hagfræðinnar er að komast
að raun um sem mestan sannleika í
sambandi við atvinnulíf- og atvinnu-
rekstur mannanna, að afla sem mestr-
ar þekkingar í þessum efnum, hvort
sem okkur nú kann að virðast þessi
þekking gagnleg eða gagnlaus; þótt
okkur virðist sum þekking nú gagns-
Úr
útvarpserindi
1943
laus, getur hún orðið gagnleg síðar.
Þekking er keppikefli í sjálfu sér, hvort
sem hún er álitin gagnleg eða gagns-
laus. Hagfræðin leitast við að komast
að raun um orsakir og afleiðingar fyrir-
brigða atvinnulífsins, rannsakar inn-
byrðis samband þeirra og reynir að
komast að raun um, hvort ekki sé um
reglur eða hagfræðileg lögmál að ræða,
er séu að verki að baki hinna fjöl-
breyttu fyrirbrigða. {Þetta er hið fræði-
lega hlutverk hagfræðinnar.) Og í þess-
um efnum hefur hagfræðinni orðið
mikið ágengt, þótt enn sé að sjálfsögðu
margt órannsakað og á huldu, enda er
hagfræðin ung vísindagrein. En á
grundvelli þeirrar þekkingar, sem þeg-
ar er fengin, er hægt að segja til um,
hvaða afleiðingar þetta eða hitt fyrir-
brigðið muni hafa i för með sér og hvað
hægt sé að gera til þess að koma í veg
fyrir það, hvaða afleiðingar þessi eða
hin ráðstöfunin hafi og hvað væntan-
lega yrði, ef hún ekki væri gerð o.s.frv.
Þetta er hið hagnýta hlutverk hagfræð-
innar. Þótt hún geti ekki skorið úr þvi,
við hvaða verði eigi að selja kjöt bónd-
ans eða hvaða kaup eigi að greiða iðn-
aðarmanninum, má auðvitað með að-
stoð þeirrcir þekkingar, sem hagfræði-
vísindin hafa yfir að ráða t.d. reikna út,
hver sé framleiðslukostnaður bónd-
ans, ef honum er reiknað ákveðið
kaup, en hversu hátt það á að vera, er
ómögulegt að reikna. Hagfræðingarnir
gætu einnig leitt nokkrar líkur að því,
hvert verðið myndi vera, ef um algjör-
lega frjálsan markað væri að ræða, en
um það, hvort það verð væri í sjálfu sér
æskilegra eða réttlátara en eitthvert
annað verð, geta þeir ekkert sagt sem
slíkir.
Ég skal enga tilraun gera til þess að
hafa áhrif á skoðanir manna á því,
hvort þetta hlutverk hagfræðinnar sé
þýðingarmikið eða ekki, t.d. hvað
snertir lausn dýrtíðarmálanna. Ég er
þeirrar skoðunar, að það sé mjög þýð-
ingarmikið og að ekki verði gerðar
skynsamlegar ráðstafanir í dýrtíðar-
málunum nema þeir, sem þær gera,
færi sér i nyt þá þekkingu, sem hag-
fræðin hefur á því, hverjar ráðstafanir
komi til greina að því markmiði, sem
menn virðast nú vera sammála um að
keppa beri að, sem sé að vinna gegn
dýrtíðinni, og þekkingu hagfræðing-
anna á því, hverjar afleiðingar hinar
ýmsu ráðstafanir væntanlega myndu
hafa í för með sér.
Hins vegar virðast ýmsir finna hag-
fræðivísindunum mjög til foráttu, að
þau geta ekki skorið úr því, hvort yfir-
leitt eigi að vinna gegn dýrtíðinni, við
hversu háu verði eigi að selja kjötið og
hversu hátt kaup eigi að greiða iðnað-
armönnunum. En að krefjast þessa af
hagfræðingi er í rauninni hliðstætt og
að ætla að láta lögfræðing skera úr því
t.d., hvort setja eigi bannlög eða ekki,
þ.e.a.s. hvort leyfa skuli sölu áfengis.
Hvort það á að gera eða ekki, er auðvit-
að komið undir því, hvort menn telja
æskilegt, að menn eigi kost á að neyta
áfengis eða ekki, en um það hafa lög-
fræðivísindin ekkert að segja. Ef menn
hins vegar teldu rétt að setja bannlög,
getur lögfræðingurinn sagt, hvernig
þau eigi að vera til þess að brjóta ekki
í bága við önnur lög eða anda þeirra
o.s.frv. Nú geta lögfræðingarnir auðvit-
að haft ólíkar skoðanir i áfengismálun-
um, en þeir hafa slíkar skoðanir ekki
sem lögfræðingar, heldur sem ein-
staklingar og út frá ákveðnum hug-
myndum um það, að hverju beri að
keppa í lífinu og hvað sé mönnunum
fyrir beztu.
Þetta virðist þó flestum ljóst. Menn
ætlast ekki til þess af lögfræðingum,
að þeir leysi vandamálið um áfengis-
löggjöfina, og menn ætlast ekki til þess
af tónlistarfræðingi, að hann ákveði,
hvort lag sé fallegt eða ljótt. En það er
eins og ýmsir ætlist til þess af hagfræð-
ingunum, að þeir ákveði, hvað sé rétt
og rangt, fagurt og ljótt, i vissum þátt-
um félagslífs mannanna, að þeir
ákveði, hvað sé mönnunum fyrir beztu
i hagrænum efnum. Geti menn ekki
ákveðið þetta sjálfir eða vilji það ekki,
er kannske síður en svo verra að fela
hagfræðingum úrskurðarvald um það
en einhverjum öðrum, því að þeir
þekkja þó og skilja þau lögmál at-
vinnulífsins, sem á annað borð eru
þekkt, en menn mega ekki búast við
neinum vísindalegum úrskurði, þvi að
það er alls ekki hlutverk neinna vís-
inda að segja til um, hvað mönnum sé
fyrir beztu. Það er ekki hlutverk hag-
fræði visindanna að lýsa því, hvernig
atvinnulíf mannanna eigi að vera,
heldur hvernig það sé,að hvaða mark-
miðum þeir geti keppt, og hverjar leiðir
liggi að því markmiði, sem þeir velja
sér.
Að vissu leyti má þannig líkja hag-
fræðingunum við bílstjóra. Maður
hringir ekki á bíl til þess að spyrja bíl-
stjórann, hvert maður eigi að fara,
heldur biður hann að aka sér þangað,
sem maður vill fara. Hagfræðingarnir
eru heldur ekki til þess að segja mönn-
um, að hverju beri að stefna í atvinnu-
málum og fjármálum, heldur um
hvaða markmið sé að ræða og hvernig
hægt sé að ná þeim markmiðum sem
að er stefnt.
Bankarnir keyptu Skarðsbók á uppboði í London. Jóhannes Nordal, Seðlabankastjóri, afhendir
Gylfa Þ. Gíslasyni, þáverandi menntamálaráðherra, bókina, en hann tók við hennifyrir hönd
þjóðarinnar.
Gylfi Þ- ásamt Gunnari Gunnarssyni, rithöfundi.