Alþýðublaðið - 01.02.1996, Blaðsíða 7

FIMMTUDAGUR 1. FEBRÚAR 1996
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
7
á þeirra eigin tungu. Slík sam-
skipti eru lítilli þjóð ómetanleg;
stækka hana og auka henni þrek.
Án þessa arfs hefðum við ekki
fengið sjálfstæði okkar, handritin
né 200 mílna fiskveiðilögsögu og
án hans væri sjálfsvirðing okkar
líklega heldur bágborin. Án hans
enginn háskóli eins og við þekkj-
um, þetta mikilvæga flaggskip ís-
lenzks sjálfstæðis með alþjóða-
fána þekkingar og nývísinda við
hún, engar raunvísindastofnanir,
enginn Arnagarður né þjóðarbók-
hlaða. Þá væru engin Hollvina-
samtök háskólans í burðarliðnum
með það markmið að auka tengsl
Háskóla Islands við fyrrum nem-
endur sína og aðra þá sem bera
hag skólans fyrir brjósti.
Aristóteles segir að fólkið í
köldum löndum skorti gáfur og
hæfileika og gaeti hvorki stjórnað
sjálfum sér né öðrum, þótt það
ætti andlegt þrek sem slægi upp í
hugdirfsku hellena. Allt þetta höf-
um við afsannað vegna menningar
okkar og arfleifðar. Montequieu
gerir sér grein fyrir því í loftslags-
kenningu sinni í Anda laganna að
kaldlandaþjóðir búa yfir miklum
krafti, viljastyrk og frelsisþrá.
Ekki er ólíklegt að hann hafi
dregið þessa ályktun af arfi okkar
íslendinga sem allir siðmenntaðir
menn hafa haft spurnir af öldum
saman.
Islendingar hafa borið gæfu til
að -velja úr erlendri menningu þau
áhrif sem ákjósanlegust hafa verið
og breytt aukinni þekkingu í ís-
lenzkan veruleika. Þannig hafa og
íslenzkar bókmenntir ávallt verið
með sínum sérkennum og var sá
tónn sleginn þegar í upphafi þegar
fornritin voru skráð á bókfell.
Þannig var einnig trúarlíf ís-
lendinga með öðrum hætti en
tíðkaðist annars staðar þótt trúin
væri hin sama. íslendingar tóku
kristna trú með svo sérstæðum
hætti að sá atburður á sér vart
hliðstæðu með öðrum þjóðum.
Þeir breyttu einnig siðbótinni í
serislenzkan veruleika þrátt fyrir
páú gífurlegu áhrif sem komu ut-
an frá Danmörku og meginlandinu
ög réð það að sjálfsögðu úrslitum
að þeir snöruðu guðsorðabókum
sínum á íslenzka tungu, prédikuðu
á íslenzku og höfðu metnað til
þess að laga lúterskan rétttrúnað
að íslenzku umhverfi, rétt eins og
þeir höfðu brotið þá frumreglu
kaþólskrar kirkju að nota helzt
ekki latneska alþjóðamálið eins
og páfadómur vildi, en rita þess í
stað bækur á íslenzka tungu svo
að alþjóð fengi boðskapinn beint í
æð, eins og nú er komizt að orði.
Slíkt þótti allt að því goðgá í öðr-
um kaþólskum löndum og átti sér
fáar fyrirmyndir.
Allt hefur þetta orðið til þess að
móta íslenzkt samfélag á okkar
dögum og ekkert útlit fyrir annað
en þessi mikilvæga arfleifð verði
áfram það leiðarljós sem helzt
mun lýsa okkur inn í framtíðina.
Samhengi í íslenzkri menningu
og bókmenntum er í senn merki-
legt og mikilvægt. Mörg heims-
skáld hafa sótt í þennan brunn,
þau hafa sem sagt sótt í íslenzkan
skáldskap, íslenzkar bókmenntir,
íslenzka hugsun, en ekki þennan
samnorræna arf sem alltaf er talað
um undir heitinu norse. Líklega
eru það frændur okkar á Norður-
löndum sem hafa ýtt undir þessa
nafngift en við skulum ekki láta
villa um fyrir okkur. Þetta er ein-
faldlega íslenzk geymd og það er
okkar sérhlutverk að varðveita
hana og endurnýja. Við höfum
áleitnar spurninqar
aldrei ætlað okkur að vera skand-
inavískt þjóðminjasafn; höfum
aldrei ætlað okkur að vera til
frambúðar einangraðir fátæklingar
sem lifa helzt í fortíðarljóma og
miklum bókmenntum; eða blekk-
ingu og andörlögum; heldur ís-
lenzkur veruleiki með fyrirheit
fortíðarinnar í farteskinu.
En þótt margt sé harla fagurt og
eftirminnilegt í þessum forna
menningararfi verður það ekki
endurvakið með okkur í upphaf-
legri mynd. Það getur einungis
orðið aflgjafi nýrra hugmynda,
nýs galdurs. Það verður aldrei
endurtekning gamalla töfra. And-
rúm verður ekki endurtekið. En
töfraþula tungu og arfleifðar sæk-
ir hljómfall sitt í reglubundna
hrynjandi hjartsláttarins. Hún á
rætur í kvikunni sjálfri og hún
hefur fylgt okkur frá ómunatíð.
Eins og tónlist.
Eins og allt sem ber mennsk-
unni vitni og skiptir máli; það á
rætur í sköpuninni sjálfri, hjart-
slætti jarðarinnar, hrynjandi henn-
ar og taktbundinni þögn alheims-
ins, þessari hljómlist þagnarinnar
sem bregður fyrir í miklum sin-
fóníum; í þessari hrynjandi sem er
í okkur sjálfum eins og aldan sem
hreyfist í kyrru, þögulu hafi. Og
hafið þarf ekki augu eða eyru til
að kynnast þessari hreyfingu. Það
er sjálf hreyfingin, þögnin mikla
sem fylgir háttbundinni hrynjandi
tímans.
Við getum margt af arfi okkar
lært. Forníslenzk ritverk eru
ómetanleg og ástæða til að draga
af þeim ályktanir um samtíma
okkar. Þessi verk eru ekki dauður
bókstafur né gamall texti handa
stúdentum, heldur markverð tíð-
indi úr reynsluheimi þeirra sem
þurft hafa að horfast í augu við
harðneskjulegt alræði samtímans
og það úthellta blóð sem pólitísk-
ar hugmyndir og hefndarverk hafa
skilið eftir í okkar eigin slóð.
Stundum eru þessi verk unnin í
skjóli mikilla hugsjóna, já raunar
oftast. En hugsjónir sem leiða til
hefndarverka eru vondar hugsjón-
ir. Slíkum hugsjónum þarf að
breyta og kannski þarf helzt að
breyta þeim sem boða þessar hug-
sjónir eins og kristnir menn gerðu
upp úr miðöldum þegar ofstækis-
menn gengu á lagið og frömdu
hryðjuverk í skjóli þess kærleiks-
boðskapar sem engu er líkur.
En mér er til efs að íslendingar,
jafnvel þeir, geri sér nægilega
grein fyrir mikilvægi þessa forna
arfs okkar, hvað þá aðrar þær
þjóðir sem horfast í augu við
háskalegan heim. Það getur varla
verið tilviljun þegar merk erlend
skáld draga mikilvægar ályktanir
af þessum verkum í brýnum og
hastarlegum skírskotunum. I þess-
um ritum kynnumst við grimmi-
legum hryðjuverkum og blóð-
hefndum sem voru snar þáttur af
hugsun og hugmyndum umhverf-
isins, rétt eins og hryðjuverk á ír-
landi, í Bosníu og annars staðar
eiga rætur í sjúku hugarfari of-
stækisfullra ógæfumanna. í ís-
lendinga sögum sjáum við það
betur en annars til hverra hörm-
unga slík ógn og óbilgirni og slíkt
hatur leiðir. Sá sem þekkir Njálu
kveikir ekki njálsbrennur. Blint
tillitsleysi er arfasátan og upphaf
bálsins. Sú áminning á brýnt er-
indi við unrhverfi okkar og sam-
tíð.
Þóra Arnórsdóttir háskólanemi fjallaöi
um ræðu Matthíasar í grein í Alþýðu-
blaðinu síðastliðinn þriðjudag.
Ræða hans er því birt hér í heild.
■ Vísbendingaleikur Alþýðublaðsins
Spurt er
“Þekkirðu manninn?
Alþýðublaðið heldur í dag áfram með laufléttan spumingaleik, þarsem reynir á hversu mannglöggir lesendur eru. Spurt
er um menn úr öllum áttum, Islendinga jafnt sem útlendinga, h'fs og liðna. Spumingamar em 10 og em gefnar þijár vís-
bendingar með hverri spumingu. Sá sem svarar rétt eftir fyrstu vísbendingu fær þijú stig, tvö stig fást fyrir rétt svar eftir
aðra vísbendingu og eitt stig ef svarið kemur eftir þriðju vísbendingu. Lesendur geta mælt þekkingu sína við svör keppend-
anna Garys Gunnings og Qluga Jökulssonar, hér að neðan.
FYRSTA VÍSBENDING ÖNNUR VÍSBENDING ÞRIDJA VÍSBENDING
1 Hann var bandarískur leikari, fæddur um aldamótin. Hann bar millinafnið De Forest en notaði það ekki. Verulega athygli vakti hann fyrst í myndinni The Petrified Forest árið 1936. Hann lék líka í myndum einsog Angels With Dirty Faces, Sa- brina, High Sierra og Dead End. Hann hlaut Óskarsverðlaun ár- ið 1951. Leikkonan Lauren Bacall var ljórða eiginkona hans. Frægast- ur er hann fyrir hlutverk sitt í Casablanca.
CN Hann fæddist í Caracas í Venesúela árið 1783 og var af aðalsættum. Hann varð einvaldur í nokkrum Suður-Ameríkuríkjum, en átti þá hugsjón að spænskumælandi lönd álfunnar mynduðu sam- bandsríki. Eitt af löndum Suður- Ameríku heitir eftir honum.
3 Spurt er um kvikmyndaleik- stjóra sem 1930 lagði í púkk með rithöfundinum Upton Sinclair, fór til Mexíkó og tók myndina Que Viva Mexico sem honum auðnaðist raunar ekki að klára. Hann er talinn einn helsti brautryðjandi kvikmyndasög- unnar, enda þótt hann hafi að- eins náð að gera sex kvikmyndir á tuttugu og fimm ára ferli. Frægustu myndir hans em Október, i'van grimmi, Alexander Nevskí og Beitiskipið Pótemkín.
4 f ritningunni segir að Jesús hafi falið móður sína í umsjá þessa manns með svofelldum orðum: „Kona, nú er hann sonur þinn.“ Hann sá ógurlegar sýnir, þar á meðal Babýlonsskækjuna sitj- andi á „skarlatsrauðu dýri, al- settu guðiöstunar nöfnum, og hafði það sjö höfuð og tiu hom“. í einu guðspjallanna segir að hann hafi verið sá lærisvein- anna sem Jesús elskaði mest.
CJl Spurt er um keflvískan popp- tónlistarmann sem 1979 samdi lög á vinsæla hljómplötu sem fékk nafnið íslensk kjötsúpa. Á bítlatímanum var hann lengstum meðlimur í hljóm- sveitinni Óðmönnum en seinna lék hann um hríð með framúr- stefnusveitinni Náttúru. Hann hefur samið ótal popplög en frægast þeirra er vísast Don’t try to fool me, en það kom út á plötu sem ÁÁ-records gáfu út.
6 Hann er knattspyrnumaður og var atvinnumaður í íþrótt sinni hjá þýska liðinu Fortuna Diisseldorf frá 1984 til 1989. Sjálfur hefur hann Iagt skóna á hilluna en er nú þjálfari annar- ar deildar liðs Knattspymufé- Iags Akureyrar. Hann er með sigursælustu fót- boltamönnum á Islandi og varð þvívegis íslandsmeistari og fjór- um sinnum sinnum bikarmeist- ari með liði sínu, Fram.
7 Hún er frá ísafirði einsog svo margir aðrir stjórnmálamenn. Þar fæddist hún 15. september 1940. Hún var aðstoðarmaður Jó- hönnu Sigurðardóttur 1988-89. Hún er formaður þingflokks Al- þýðuflokksins.
00 Jónas frá Hriflu sagði að þessi maður væri þjóðhættulegur; undir hans verndarvæng hefði byrjað grófgerð og siðlaus úr- kynjunarstefna í íslenskum bókmenntum og listum. Steinn Steinarr mun einu sinni hafa fleygt glasi að honum í samkvænú, enda vom þeir litlir vinir. Hann var fyrst og fremst virtur fræðimaður, en fékkst nokkuð við skáldskap líka.
c0 Hann var rithöfundur, fæddur 1903, og hét Eric Arthur Blair en tók upp annað nafn. Hann tók þátt í spænska borg- arastríðinu og særðist í bar- daga. í scinni heimsstyrjöldinni var hann stríðsfréttaritari. Leikfélag Menntaskólans við Hamrahlíð sýnir nú ieikgerð á skáldsögu hans, Dýrabse. Enn þekktari er hann þó fyrir 1984.
10 Hann fæddist 5. febrúar 1940, lauk BA-námi í sagnfræði en hefur starfað áratugum saman við blaðamennsku. Hann hefur skrifað margar bækur um helstu borgir Evr- ópu. Er auk þess annálaður kunnáttumaður um vín. Hann hefur kallað Boris Jeltsín róna.
Gary náði jöfnu gegn llluga
Gary Gunning blaðamaður á The lceland Reporter vann afrek sem engum íslenskum
þátttakanda hefur tekist: Að ná jöfnu gegn llluga Jökulssyni í spurningaleik blaðsins. í
dag eru nákvæmlega fimm ár síðan Gary kom til íslands, og er óhætt að segja að
hann hafi á þeim tíma aflað sér víðtækrar þekkingar á íslenskum málefnum. Úrslitin
þýða að þeir lllugi og Gary þurfa að mætast á nýjan leik í næstu viku.
Spurning Gary Samtals lllugi Samtals
1 2 2 3 3
2 3 5 3 6
3 3 8 2 8
4 3 11 3 11
5 2 13 1 12
6 1 14 0 12
7 3 17 3 15
8 1 18 3 18
9 3 21 3 21
10 3 24 3 24
Illugi: Lenti í Gary: Stór-
kröppum sjó. glæsilegur ár-
angur.
uossueþsux seuop ot ||oamo s6joar> ‘6 |epjo|q jnQJnöis '8 Ji«opspunujgno BjeAuuey 'L a9|suijo Jnjay -g
uossuueqop 9 uueqop g uossnapaqag sauueqop y majsuosig [aéjas's JBAjiog uoujjs 'Z rieSog AajqdujnH q :joas