Vísir - 06.01.1976, Blaðsíða 9

vism Þriöjudagur 6. janúar 1976.
9
Tómas Guðmundsson skáld er 75 ára i dag.
Kristján Karlsson hefur ritað inngang að
Ljóðasafni Tómasar Guðmundssonar. Þar
fjallar hann m.a. um Reykjavikurskáldskap
Tómasar. i tilefni þessara timamóta i lifi
borgarskáldsins birtir Visir hér hluta úr rit-
gerð Kristjáns Karlssonar:
„Nú verður
Nú verður aftur hlýtt og bjart
um bæinn.
Siðari kynslóðir þurfa tæplega
að fara i grafgötur um það,
hvers vegna Reykjavik fagnaði
Tómasi Guðmundssyni svo á-
kaft sem sinu skáldi og bæjar-
stjórnin braut blað i sögu sinni
til að veita honum sérstök verð-
laun með fararstyrk til Suður-
landa. Fullyrða má, að enginn
listamaður hefir átt jafnrikan
þátt i að móta hugmyndir lands-
manna um Reykjavik sem nú-
timaborg með stórborgarlifi
langt umfram stærð sina né
vekja skyn þeirra á fegurð
hennar. Þar sem önnur skáld
höfðu einkum ort um útsýnina
frá Reykjavik, yrkir Tómas um
útsýnina inn á við i bænum.
Fyrir daga hans ortu menn um
Reykjavik sem sögustað i fögru
umhverfi, en bæinn sjálfan sem
hæpinn fegurðarauka. Enda
þótt flest skáld landsins á siðari
timum hefðu búið langvistum i
Reykjavik, voru þau grunsam-
lega fáorð um bæinn, og enn eldi
vissulega eftir af gömlum hug-
myndum um Reykjavik sem ein
hvers konar útlenda sódómu i
saklausu islenzku þjóðlifi. Það
var ekki ýkjalangt siðan, að
Einari Benediktssyni hafði þótt
nauðsynlegt að staðhæfa, að
með Fróni er „Vikin” dygg
og tryggogsönn.
Enginn maður hafði stór-
brotnari hugmyndir á sinum
tima um framtið Reykjavikur
en Einar Benediktsson, en samt
hét hún ennþá „Vikin”. Það
mætti vera ofurlitill mælikvarði
á skilning manna á tungutaki,
hugmyndum og smekk Tómas-
ar Guðmundssonar, að þeir
fyndu, hve óhugsandi væri, að
hann talaði nokkurn tima um
„Vikina”. i stað þess að yrkja
um sögu Reykjavikur og afsaka
nútið hennar, yrkir Tómas bæöi
fagnandi lofsöngva og ástúðlega
gagnrýni um borgina eins og
hún er. Og hann yrkir ekki ein-
ungis um þá nýju islenzku feg-
urð, sem stræti hennar, höfn,
malbik og garðar hafa að
geyma, heldur einnig um at-
hafnalif hennar, örlög og hætti
bæjarbúa. Segja má, að timi
hafi verið til kominn og að Tóm-
as hafi komið á réttum tima.
Reykjavik var um það bil orðin
borg og þurfti að mynda sér
hugmyndir um sjálfa sig. Eins
oftur hlýtt og
Með Fögru veröld varð Tóm-
as Guðmundsson i samri svipan
þjóðskáld og höfuðskáld. Frá
þvi að bókin kom út i nóvember
1933 og til jafnlengdar næsta ár
var hún endurprentuð tvisvar
sinnum. Fyrsta útgáfa seldist
upp á örfáum dögum. Svo mikil
eftirspurn um ljóðabók mun
vera einsdæmi i islenzkri bók-
menntasögu. Með eigi minni
sanni en Byron við útkomu
Childe Harold mátti Tómas
Guðmundsson segja : „Ég vakn-
aði einn morgun og var.. orðinn
frægur.”
bjart
um
bœmn"
og hjá unglingi á gelgjuskeiði
voru hugmyndirhennarum útlit
sitt dálitið óvissar. Hvað var þá
meira virði, en uppgötva hreina
nýja fegurð i þvi sem helzt þótti
ábótavant i nýrri stórborg?
Og hér var auk þess á ferðinni
nýtt málfar, sem borgin átti eða
gat eignað sér. Það leysti hefð-
bundin visuorð úr læðingi, án
þess að sundra þeim, gæddi þau
óviðjafnanlegri mýkt og sveigj-
anleik. Það var viðhafnarlegt,
án þess að vera hátiðlegt, fynd-
ið, en ástúðlegt:
Sjá göturnar fyllast af Astum
ogTótum,
með nýja hatta og himinblá
augu,
á hvitum kjólum og
stefnumótum.
Myndirþess voru einatt saman-
þjappaðar i paradoxa, mót-
sagnir og orðaleiki, án þess að
það yrði nokkurn tima kald-
hamrað eða tyrfið. Það var
jafnvel eins og tungutakið yrði
þvi mýkra og nærtækara sem
merking þess var samsettari og
flóknari. Það var mjög við-
bragðsfljótt, fimlegt og rikt að
örum blæbrigðum. Það var með
öðrum orðum mjög bæjarlegt. I
þessari persónulegu ljóðagerð
hafði að sinum hætti rætzt
draumur ungrar borgar um sið-
fágað talmál.
Kreppuárin fóru að með vax-
andi svartsýni og takmarkaðri
trú á lifsgildi. En Fagra veröld
varð ekki afturtekin, og það var
ótviræð gæfa reykviskri og þar
með islenzkri menningu, að
skáld með lifsviðhorfum og sið-
menntandi málfari Tómasar
Guðmundssonar varð fyrstur til
að gefa bænum ákveðinn svip i
bókmenntum og vitund manna.
Mörg skáldleg skynjun Tómas-
ar er nú runnin mönnum svo i
merg og bein, að þeir vita varla,
hvaðan hún er komin. En hver,
sem áttar sig á gildi hennar,
hefir skilið að nokkru marki,
hvilikur áfangi Fagra veröld er
i menningarsögu Islendinga.
Baldur Guðlaugsson skrifar:
VARÐVEITUM
FRJÁLSAN
SAMNINGSRÉTT
Samningaumleitanir heildar-
samtaka vinnumarkaðarins
hefjast i dag að nýju að afloknu
hléi yfir hátiðarnar. Samningar
urðu lausir nú um áramótin, og
hafa aðilar vinnumarkaðarins
þvi i hendi sér að boða verk-
stöðvun með einnar viku fyrir-
vara, en meðan ósamið er, er að
vanda unnið eftir siðast gildandi
samningum.
Það dylst naumast nokkrum
heilvita manni eins og nú er
ástatt i efnahags- og atvinnu-
málum þjóðarinnar, að oft var
þörf en nú ber lifsnauðsyn til, að
kjarasamningar virði þau tak-
mörk, sem afkoma atvinnuvega
og breyting þjóðhagsstærða
setja kauphækkunum. Nánari
tiundun, útlistun og rökræða um
skil hins mögulega og hins
ómögulega, hins skynsamlega
og hins óskynsamlega i kaup-
gjaldsmálum á eftir að eiga sér
stað á fundum samningsaðila,
og skal þvi ekki fjölyrt frekar
um þau atriði hér.
Afskipti
rikisva Idsins
A hinn bóginn langar mig til
að fara nokkrum orðum um
aðra hlið samningagerðar á
vinnumarkaðnum, þ.e.a.s. af-
skipti og aðild rikisvaldsins, að
kjarasamningagerð á hinum
frjálsa vinnumarkaði. Aðild rík-
isvaldsins er engan veginn ný af
nálinni.
Varla hafa verið gerðir svo
heildarsamningar á vinnu-
markaðnum um langt árabil, að
rikisstjórnin hafi ekki greitt fyr-
ir þeim með einhverjum hætti,
t.d. loforðum eða yfirlýsingum
um aðgerðir i húsnæðismálum,
skattamálum, tryggingamál-
um, atvinnumálum eða niður-
greiðslumálum, svo að eitthvað
sé nefnt. Það er siður en svo, að
rikisvaldið þröngvi sér inn i
samningaumleitanir — þvert á
móti er miklu fremur um það að
ræða, að aðilar leiti ásjár og úr-
lausnar hjá stjórnvöldum til að
ná endum saman.
Enginn fær auðvitað ennþá
séð fyrir, hvaða stefnu eða lykt-
ir yfirstandandi kjarasamning-
ar fá. Ljóst er engu að siður, að
báðir samningsaðilar leggia
áherslu á og ætlast til virkrar
aðildar rikisvaldsins. Alþýðu-
samband Islands markaði þá
stefnu i kjaramálaályktun sinni
i desember, að valið stæði á
milli tveggja leiða: hinnar hefð-
bundnu kauphækkunarleiðar,
sem ekki var sögð einhlit aðgerð
til að jafna metin gegn óðaverð-
bólgu, hvað þá til að bæta lifs-
kjörin, og annarrar, viðtækari
kjaramálaleiðar, sem hefði að
markmiði að ráðast gegn orsök-
um verðbólgunnar og leggja
grundvöll að varanlegum
árangri kjarabóta og kjara-
verndar.
Þessi siðari leið, sem ASI hef-
ur sagst vilja reyna til þrautar,
áður en gripið yrði til hefð-
bundnu leiðarinnar, byggist á
kröfum um margvislegar
stjórnmálalegar og efnahags-
legar ráðstafanir og snýr eink-
um að stjórnvöldum. Verka-
lýðshreyfingin hefur engu að
siður leitað stuðnings vinnuveit-
enda við þessar hugmyndir
sinar og óskað eftir þvi, að
aðilar tækju þær sameiginlega
upp við rikisvaldið.
Hjól
atvinnulífsins
Vinnuveitendur hafa á sama
hátt bent á, að torvelt muni
reynast að tryggja atvinnu,
nema takast megi að skapa að-
stöðu fyrir atvinnuvegina til að
halda uppi fullri framleiðslu og
aukinni framleiðni. Hjól at-
vinnulifsins geti þvi aðeins
haldið áfram að snúast, að at-
vinnuvegunum verði sköpuð
rekstrarskilyrði og sé i þvi sam-
bandi óhjákvæmilegt, að ein-
hverskonar tilfærsla fjármuna
eigi sér' stað frá rikinu til at-
vinnuveganna. Hafa vinnuveit-
endur sett fram ákveðnar hug-
myndir um niðurskurð rikisút-
gjalda og lækkun eða afnám til-
tekinna álaga á atvinnurekstur-
inn og óskað stuðnings Alþýðu-
sambandsins i þessum efnum.
Hver sem niðurstaða þessara
gagnkvæmu stuðningsumleit-
ana aðila vinnumarkaðarins
verður, að ekki sé minnzt á und-
irtektir stjórnvalda, þvi tillögur
beggja fela i sér óskir um við-
tækar laga- og útgjaldaáforma-
breytingar, er hitt ljóst, að báðir
samningsaðilar æskja viðamik-
illar og virkrar aðildar rikis-
valdsins að yfirstandandi samn-
ingagerð, enda varla annarra
kosta völ að þessu sinni. En er
hér um æskilega eða óumflýjan-
lega þróun að ræða?
Það er deginum ljósara, að
kjör launþega og raunar lands-
manna allra mótast ekki ein-
vörðungu af ákvæðum kjara-
samninga og upphæð útborg-
aðra launa. Stefna þings og
stjórnar i skattamálum, hús-
næðismálum, heilbrigðis- og
tryggingamálum, menntamál-
um og fjölmörgum öðrum mála-
flokkum, auk almennrar efna-
hagsstjórnar ræður ekki minnu
um raunkjör manna, en um-
samdar launagreiðslur. Þess
vegna þarf það i sjálfu sér ekki
að koma á óvart, þótt samtök
launþega meti fyrirheit um að-
gerðireða aðgerðaleysi i slikum
málum til jafns við launahækk-
anir, enda igildi kjarabóta.
A sama hátt er ofur eðlilegt,
að atvinnurekendur taki mið af
stjórnvaldsaðgerðum, sem
snerta atvinnurekstur, svo sem
stefnu i lána-, vaxta- og skatta-
málum, og óski stundum yfir-
lýsinga rikisvaldsins um til-
teknar ráðstafanir, áður en
gengið er til samninga um
kauphækkanir, sem ella yrðu
atvinnuvegunum ofviða. Þetta
er þeim mun óhjákvæmilegra
hér á landi, sem stefna hins
opinbera hefur ætið gert frjáls-
um atvinnurekstri erfitt upp-
dráttar og haft i för með sér
stöðuga vöntun á rekstrarfé og
þróunarmöguleikum.
Aö talast við í
gegnum ríkisvaldið
Þegar það sem nú hefur verið
sagt, er haft i huga, sætir það
engri undrun, að báðir aðilar
vinnumarkaðarins skuli nú sem
endranær leita á náðir rikis-
valdsins i samningaumleitunum
sinum. Nauðsynlegt er að sam-
hæfa kjarasamninga almennri
efnahagsstefnu, og má i þeim
skilningi slá þvi föstu, að til_
raunhæfrgrkjarasamningagerð-
ar i framtiðinni muni atbeini
rikisvaldsins jafnan nauðsyn-
legur. Spurningin er hins vegar:,
hvar mörkin skuli dregin og
veldur áhyggjum i þvi sam-
bandi hversu mjög þáttur rikis-
ins virðist fara vaxandi. Þegar
svo er komið, að aðilar vinnu-
markaðarins eiga ekki annars
úrkosta en að talast við i gegn-
um rikisvaldið, þá virðist
manni, að dagar hins frjálsa
samningsréttar geti tekið að
styttast og allsherjar kjara-
skömmtun liins opinbera verði
skammt undan. Fullyrða má, að
sú þróun væri báðum aðilum
hins frjálsa vinnumarkaðar jafn
mikið á móti skapi. Meinið er
bara, að stöðugt stefnir i þessa
átt.
Hvað er til ráða? Spyr sá sem
ekki veit. Þó sýnist mér augljóst
að leita þurfi frambúðar sam-
ráðs aðila vinnumarkaðarins og
rikisvaldsins um að frjálsan at-
vinnurekstur og finna launa-
ákvörðunum og kjarapólitik
nýjan farveg. Draga þarf
skarpari skil á milli yfirráða-
svæða aðila vinnumarkaðarins
annars vegar og rikisvaldsins
hins vegar að þvi er varðar gerð
og framkvæmd kjarasamninga.
Mestu skiptir þó sennilega, að
samningsaðilar sjálfir geri sér
viðhlítandi grein fyrir nauðsyn
þess, að kjarasamningar grund-
vallist á tillitinu til þjóðhags-
stærða og afkomu atvinnuvega.
Aðilar vinnumarkaðarins þurfa
að koma sér saman um leiðir til
að gera raunhæfa kjarasamn-
inga, sem þeir beri siðan sjálfir
ábyrgð á, þannig að ekki þurfi
stöðugt til að koma forsjá rikis-
valdsins. Annars kann
samningagerð að veröa af
okkur létt i eitt skipti fyrir öll.