Morgunblaðið - 20.06.2001, Blaðsíða 22

ERLENT
22 MIÐVIKUDAGUR 20. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
AFGANSKUR drengur heldur á
bróður sínum þar sem þeir koma
í flóttamannabúðir í bænum
Zahedan í suðurhluta Írans í gær,
skammt frá landamærunum að
ir landamærin til Írans og áætla
Sameinuðu þjóðirnar að nú séu
um 1,5 milljónir Afgana og yfir
500 þúsund Írakar komnir til Ír-
ans.
Afganistan og Pakistan. Mikið
neyðarástand ríkir í Afganistan
og hafa fréttaskýrendur sagt það
vera hið versta í heiminum nú. Af
þeim völdum streyma Afganir yf-
Reuters
Neyðarástand í Afganistan
ALÞJÓÐLEG nefnd, sem eistnesk
stjórnvöld fengu það hlutverk að
rannsaka mannréttindabrot í Eist-
landi í síðari heimsstyrjöld, hefur
nú skilað skýrslu sinni. Er þar tek-
ið fram að langflestir glæpir af
þessu tagi hafi á árunum 1941-1944
verið framdir af Þjóðverjum og ef
til vill hafi þeir borið endanlega
ábyrgð á þeim öllum. Á hinn bóginn
er í gögnum nefndarinnar skýrt frá
óhæfuverkum sem eistneskir lög-
reglumenn og félagar í vopnuðum
sveitum frömdu. Nafngreindir eru
nokkrir Eistlendingar í þessu
sambandi og er Eðvald Hinriksson
(Ewald Mikson) einn þeirra.
Það var Lennart Meri, forseti
Eistlands, sem var hvatamaður að
stofnun nefndarinnar árið 1998.
Sovétríkin lögðu Eistland undir sig
1939 og innlimuðu það síðan en frá
1941 fram á 1944 var landið í hönd-
um innrásarliðs Þjóðverja. Nefndin
álítur að „eftirfarandi atburðir sem
gerðust í tíð hernáms Þjóðverja séu
að minnsta kosti við fyrstu sýn
(prima facie) sannanir fyrir því að
Eistlendingar hafi framið eða tekið
þátt í þjóðarmorði, glæpum gegn
mannkyninu og stríðsglæpum“ í
eða utan landsins, segir í skýrsl-
unni. Eru síðan talin upp og lýst af-
brotum á borð við morð á eist-
neskum gyðingum, morð á
erlendum gyðingum í Eistlandi,
þátttöku eistneskra hermanna og
lögreglumanna í gæslustörfum í
fangabúðum jafnt í Eistlandi sem
utan þess, morð á sígaunum í Eist-
landi, morð á a.m.k. 7.000 manns að
auki og voru að líkindum 6.000
Eistlendingar meðal þeirra, morð á
sovéskum stríðsföngum og loks
nauðungarvinnu og þrælkun.
Vönduð
heimildavinna
Notast var við sagnfræðilegar
heimildir innlendra fræðimanna,
skjalasöfn í Eistlandi og Þýska-
landi, einnig í Rússlandi, Ísrael,
Bandaríkjunum og Svíþjóð. Segja
skýrsluhöfundar að þeir álíti heim-
ildarvinnu sagnfræðinganna er
störfuðu fyrir nefndina mjög vand-
aða og byggða á öruggum gögnum
og vitnisburði.
Þúsundum gyðinga í Eistlandi
tókst að flýja til Sovétríkjanna und-
an sérþjálfuðum, þýskum morð-
sveitum sem komu í kjölfar her-
námsliðs Þjóðverja 1941 en nær
þúsund manns, karlar, konur og
börn, voru myrt fyrir árslok. Talið
er að aðeins hafi um tugur gyðinga
í Eistlandi sjálfu lifað stríðið af.
Einnig var fjöldi gyðinga fluttur til
Eistlands frá öðrum löndum, þ.á m.
Litháen, frá Theresienstadt-fanga-
búðunum í Tékkóslóvakíu, frá
Þýskalandi og Póllandi.
Nefndin segist hafa komist að
þeirri niðurstöðu að ábyrgð á voða-
verkunum gegn óbreyttum borg-
urum og stríðsföngum megi stað-
festa með tvennum hætti. „Annars
vegar þá álítum við að ákveðnir
menn hafi vegna stöðu sinnar borið
ábyrgð á skipunum sem þeir gáfu
og ollu því að framdir voru glæpir
gegn mannkyninu. Hér er átt við
æðstu menn í svonefndri lands-
stjórn Eistlands, þá sem voru
landsstjórnarmenn og heyrðu beint
undir æðsta mann hennar, Hjalmar
Mäe.
Hins vegar er ábyrgðin úrskurð-
uð eingöngu með tilliti til gerða
umrædds einstaklings. Við gerum
engan greinarmun á þeim sem buð-
ust til að starfa fyrir hernámsliðið
og þeirra sem voru kallaðir til her-
þjónustu; það sem ræður niðurstöð-
unni eru gerðir einstaklingsins.“
Umtalsvert sjálfræði
Nefndin segir að þótt Þjóðverjar
hafi komið landsstjórninni á fót
virðist hún ekki hafa verið þvinguð
til að standa fyrir áðurnefndum
brotum. Einnig segir að þótt eist-
neska lögreglan hafi formlega verið
undir yfirstjórn þýskra embættis-
manna virðist Eistlendingar hafa
haft umtalsvert sjálfræði um hand-
tökur og yfirheyrsluaðferðir, þyngd
dóma og refsingar.
Nefndin segist álíta að eistneska
lögreglan hafi tekið virkan þátt í að
handtaka og myrða eistneska gyð-
inga og tekið þátt í aðgerðum gegn
þeim Eistlendingum sem taldir
voru andstæðingar Þjóðverja.
Liðsmenn deildar B-IV sekir
Nefndin segir að þótt fjöldi lög-
reglumanna hafi tekið þátt í að-
gerðunum sé ekki réttlætanlegt að
láta starf fyrir lögregluna duga til
að sakfella einstaklinga. Sérhver
einstaklingur hljóti að bera ábyrgð
á því sem hann gerði ef hann hafi
drýgt voðaverk.
„En nefndin telur að gera þurfi
undantekningu frá þessari almennu
reglu þegar fjallað er um liðsmenn
stjórnmálalögreglunnar (deild B-
IV) sem var undir stjórn Julius
Ennok. Þegar haft er í huga hve
sérstök störf deildin annaðist telur
nefndin réttlætanlegt að varpa sök
á þessum glæpum á alla sem
gegndu störfum hjá deild B-IV og
þá með tilliti til starfssviðs þeirra.
Nefndin tilgreinir sérstaklega
hlutverk Ain-Ervin Mere, Julius
Ennok, Ervin Viks og Ewald Mik-
son, sem undirrituðu fjölda dauða-
dóma, Karl Linnas og Aleksander
Koolmeister, liðsforingja og hátt-
setts yfirmanns í fangabúðum í
Tartu og Tallinn og Aleksander
Laak, liðsforingja í Jägala og síðar
í Tallinn.“
Í skýrslunni er einnig sagt frá
starfsemi eistneskra sjálfboðaliðs-
sveita á borð við Omakaitse fyrstu
mánuði hernámsins en nokkrir tug-
ir þúsunda manna voru í sveitun-
um. Er fullyrt að Omakaitse hafi
framið fjölda morða sem stuðnings-
mönnum kommúnista og þar með
sovétvaldsins hafi síðan verið kennt
um. Einnig hafi sumir félagar í
Omakaitse tekið þátt í að elta uppi
gyðinga og ef til vill í morðum á
gyðingum. Félagar í Omakaitse
hafi með tímanum gengið til liðs við
hersveitir og lögregludeildir ásamt
öðrum sjálfboðaliðum.
Eðvald Hinriksson lést fyrir átta
árum. Hann flýði til Íslands um
Svíþjóð 1946 en var áður eistneskur
ríkisborgari og hét þá Ewald Mik-
son. Eðvald var félagi í Omakaitse
og síðar lögreglumaður í Tallinn á
stríðsárunum.
Opinber rannsóknarnefnd í Eistlandi nafngreinir
Eðvald Hinriksson í niðurstöðum nýrrar skýrslu
Sakaður um óhæfu-
verk í stríðinu
ÓFULLKOMIN merkjagjöf og
ónóg þjálfun starfsfólks voru meg-
inástæðan fyrir lestarslysinu
skammt frá Paddington-stöðinni í
London 5. október 1999, en þá týndi
31 maður lífi. Er það niðurstaða
nefndar, sem rannsakaði slysið.
Douglas Cullen lávarður, sem
stýrði rannsókninni, segir, að einnig
hafi komið í ljós, að farþegarnir áttu í
erfiðleikum með komast út úr lest-
inni eftir áreksturinn. Meðal annars
hafi vantað hamra, sem nota á til að
berja út gluggarúður og neyðardyr
ekki opnast sem skyldi. Eru í skýrsl-
unni 88 tillögur um úrbætur, meðal
annars, að upplýsingagjöf til farþega
verði aukin; að neyðarútgangar
verði bættir; að þjálfun lestarstjóra
verði bætt og fjarskipti milli þeirra
og merkjavarða stórbætt.
Cullen kvaðst vona, að brugðist
yrði fljótt og vel við þessum ábend-
ingum en fólk, sem slasaðist eða
missti ástvini í slysinu, sagði ekki
nóg að gert. Krefst það þess, að ein-
hver verði dreginn til ábyrgðar.
Slysið varð með þeim hætti, að
lestarstjóri farþegalestar ók gegn
rauðu ljósi þrjá km fyrir vestan
Paddington og í veg fyrir aðra lest.
Báðir lestarstjórarnir létust. Ljósin
á þessum stað eru talin með þeim
varasömustu í Bretlandi, vegna þess
hve illa sést til þeirra og vitað er, að
tvisvar áður að minnsta kosti hefur
rauða ljósið farið framhjá lestar-
stjórum.
Margar athugasemdir
Railtrack, einkafyrirtækið, sem
annast viðhald á breskum lestartein-
um og lestarstöðvum, hefur verið
harðlega gagnrýnt vegna þessa slyss
og annarra og Cullen segir, að á veg-
um fyrirtækisins sé eftirlitið mjög
óskipulagt og á hendi margra deilda
í senn. Það hafi aftur leitt til alls kon-
ar misskilnings og aðgerðaleysis. Þá
er fyrirtækið, sem átti farþegalest-
ina, einnig gagnrýnt fyrir að þjálfa
ekki nýja lestarstjóra nægilega vel.
Til dæmis hafi þeim ekki verið kynnt
aðkoma eða brottför frá Paddington-
stöðinni, sem er ein sú fjölfarnasta í
London.
Í skýrslu, sem áður hefur komið út
um slysið, segir, að unnt hefði verið
að koma í veg fyrir það með sjálf-
virku kerfi, sem stöðvar lestir, sem
fara gegn rauðu ljósi. Hafa stjórn-
völd ákveðið, að búið verði að koma
slíku kerfi upp um allt land árið 2003.
Að lokum má nefna, að margir
kenna einkavæðingu Íhaldsflokksins
á síðasta áratug um bágt ástand á
breska lestarkerfinu. Þá hafi hvorki
meira né minna en 25 fyrirtæki feng-
ið leyfi til að reka lestirnar og síðan
verið myndað sérstakt fyrirtæki,
Railtrack, til að annast viðhald teina
og stöðva.
Skýrsla um lestarslysið við
Paddington-stöðina í London
Varasöm
ljós og lítil
starfsþjálfun
London. AP.
TVEIMUR breskum föngum
var sleppt í gær einum mánuði
fyrr en til stóð.
Eru yfirvöld að verðlauna
fangana tvo fyrir að hafa kom-
ið fangaverði sínum til bjargar
þegar sá síðarnefndi var stung-
inn á hol af villigelti fyrir um
níu mánuðum. Hefði fanga-
vörðurinn látist á innan við
tveimur mínútum ef fanganna
tveggja hefði ekki notið við.
Þeir ráku göltinn á brott og
veittu verðinum fyrstu hjálp.
Hetjudáð fanga
DILBERT mbl.is