Morgunblaðið - 23.06.2001, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. JÚNÍ 2001 31
inn að
g eigi
ar inn-
Miklar
skatta-
stuðlað
er á að
rs hafi
ð 39%
u 1996.
neyslu-
nig að
xið um
umark-
m 26%
eða um
sama
aflsins
% á ári
myndi
standa
ári ef
ringum
ð verð-
legt að
ennum
fyrra
uð frá
funar-
vegna
ækkana
furlega
eginor-
því að
verð-
ma. Það
þann
m vöxt
nis velt
á upp-
að við-
undan
ækkan-
rætur í
nnunni,
Seðla-
tvinnu-
% sem
nar eft-
ekið til
ngs á
rðinni.
krón-
ní 13%
eninga-
ars síð-
astliðinn og þessi lækkun komi í
kjölfar 11% lækkunar á gengi
krónunnar frá áramótum fram til
þess tíma. Seðlabankinn hafi ítrek-
að varað við því að að það mikla
ójafnvægi í þjóðarbúskapnum sem
birtist í miklum viðskiptahalla gæti
að lokum grafið undan gengi krón-
unnar með óheppilegum afleiðing-
um fyrir bæði verðstöðugleika og
fjármálalegan stöðugleika.
Bent er á að á síðasta ári hafi við-
skiptahallinn numið 68,2 milljörð-
um kr. og til viðbótar komi út-
streymi vegna beinna erlendra
fjárfestinga og verðbréfafjárfest-
inga sem nemi 64,5 milljörðum kr.
Því hafi þurft gjaldeyrisinnstreymi
með erlendum lántökum upp á
133,4 milljarða kr. eða sem nemi
11,1 milljarði kr. á mánuði til að
koma í veg fyrir þrýsting á gengi
íslensku krónunnar. „Um leið og
þetta innstreymi varð tregara, m.a.
vegna minni bjartsýni og meiri
meðvitundar um gengisáhættu,
skapaðist þrýstingur á gengi krón-
unnar sem ekki var hægt að standa
á móti með gjaldeyrisinngripum
Seðlabankans einum saman. Þetta
er að mati bankans meginástæða
þess að gengi krónunnar hefur fall-
ið á undanförnum misserum,“ seg-
ir í greinargerðinni.
Seðlabankinn bendir einnig á að
ofþensla sé enn til staðar og inn-
lend eftirspurn meiri en samrýmist
jafnvægi í þjóðarbúskapnum, enda
viðskiptahalli enn verulegur og
spenna á vinnumarkaði. Sumar
forsendur vaxtalækkunar bankans
27. mars þegar verðbólgumarkmið
peningastefnunnar var tekið upp
hafi breyst verulega og skipti þar
mestu lækkun gengis íslensku
krónunnar.
Vextirnir lækkað vegna auk-
inna verðbólguvæntinga
„Með auknum verðbólguvænt-
ingum hafa raunvextir Seðlabank-
ans lækkað mun meira en að var
stefnt með vaxtalækkuninni 27.
mars sl. Eftir lækkunina þá voru
þeir 6,7% en eru nú tæplega 4½%.
Þótt nokkur frekari lækkun raun-
vaxta hafi verið réttlætanleg í ljósi
sterkari merkja um minni eftir-
spurnarþrýsting í hagkerfinu er
þetta meiri slökun aðhalds en
æskilegt er þar sem verðbólga er
nú komin upp fyrir efri þolmörk.
Við slíkar aðstæður hlýtur pen-
ingastefnan fyrst og fremst að taka
mið af verðbólgumarkmiðinu og
hefur lítið sem ekkert svigrúm til
að milda hugsanlegan samdrátt í
efnahagslífinu. Hafa ber í huga að
meiri hjöðnun eftirspurnar stuðlar
að minni verðbólgu og dregur úr
líkum á uppsögn kjarasamninga á
næsta ári,“ segir bankinn.
Jafnframt varar hann við því að
gripið sé til eftirspurnaraukandi
aðgerða í ríkisfjármálum eða á öðr-
um sviðum. „Þótt eftirspurnar-
þrýstingur sé að hjaðna er innlend
eftirspurn enn mun meiri en sam-
rýmist jafnvægi í þjóðarbúskapn-
um. Minni eftirspurn í hagkerfinu
og slökun spennu á vinnumarkaði
eru forsendur
þess að verðbólga
hjaðni með varan-
legum hætti. Eft-
irspurnarhvetj-
andi aðgerðir nú
myndu því vinna
gegn verðbólgumarkmiði bankans
og knýja hann til að halda vöxtum
hærri en ella. Hann telur því að
umbætur í skattamálum megi ekki
við núverandi aðstæður skerða
tekjur ríkissjóðs á heildina litið og
að þær eigi að miða að því að auka
hvata til sparnaðar og styrkja
framboðshlið hagkerfisins. Lækk-
un skatta á fyrirtæki sem mætt
yrði með öðrum sköttum gæti sam-
rýmst þessu.“
fram í ársbyrjun 2003
r þrátt
ðbólgu

$)
$)
'$(
'$
$'

($

))$)

"
 &

)))
$(
$)
$
$(
$'
$
$)
$
$%
ir
æli
kki
ar-
.
Gjaldeyrisinn-
streymi upp á
133,4 milljarða
urfti á síðasta ári
EVRÓPUSAMBANDIÐhefur rekið sig á veggheitra tilfinninga þjóðarsem metur sjálfstæði sitt
mikils. Andstaðan við ESB hefur
aukist mjög á síðustu mánuðum og er
nú komin yfir 50% ef marka má skoð-
anakannanir. Ástæðurnar sem fólk
gefur upp eru ýmist spár um hærri
skatta og matvælaverð, nú eða and-
staða við að vera hluti af kerfi sem
sumum virðist minna óþægilega mik-
ið á sovétkerfið sáluga.
Hart hefur verið tekist á um Evr-
ópumálin í Eistlandi undanfarna
mánuði og ár og hafa andstæðingar
þess haft sig æ meira í frammi í fjöl-
miðlum þótt samtök þeirra séu laus-
leg. Stjórnvöld hafa staðið fyrir
kynningarherferðum í öllum sýslum
landsins en hafa engu að síður rekið
sig á að áhugi og vitneskja almenn-
ings um Evrópusambandið er afar
takmörkuð. Andstaðan minnir um
margt á Danmörku, þar sem hún er
meiri á meðal láglaunafólks, úti á
landsbyggðinni og á meðal þeirra
sem eru yst á hægri og vinstri væng
stjórnmálanna. Í báðum löndum er
andstæðinga ESB þó að finna í öllum
flokkum Í Eistlandi hefur enginn
einn staðið fram og leitt andstöðuna,
efasemdirnar hafa skotið rótum
þrátt fyrir það.
Leidd inn í nýtt alræðiskerfi
Séra Mart Metsala er einn þeirra
sem margsinnis hefur tjáð sig opin-
berlega gegn ESB. Hann segir það
ekki létt verk, oft sé reynt að koma í
veg fyrir að hann tali en sér takist nú
engu að síður annað slagið að koma
skoðunum sínum og flokks síns,
Kristilega þjóðarflokksins, á fram-
færi. „Sá sem heldur því fram að lífið
sé allt eitt stórt samsæri hefur rangt
fyrir sér en sá sem segir að engin
samsæri séu í gangi fer jafnvillur
vegar,“ segir fríkirkjupresturinn
Metsala, sem spilaði rokk á sínum
yngri árum. Flokkur hans telst ekki
stór á landsvísu enda var hann stofn-
aður fyrir aðeins tveimur árum.
Metsala vefst ekki tunga um tönn
þegar hann ræðir Evrópusambandið.
„Andstaðan við ESB er ekki ný af
nálinni en fólk er nú farið að átta sig á
því hvert stjórnvöld eru að leiða þjóð-
ina: inn í nýtt alræðiskerfi. Við
þekkjum slíkt kerfi allt of vel, vorum
hluti þess í hálfa öld.
Umsókn Eistlands, segir Metsala,
var ekki borin undir þjóðina, heldur
sótti forsætisráðherrann um upp á
sitt einsdæmi, segir hann. „Og það
var í fyrstu talið af hinu góða því
landið var nýsloppið úr klóm komm-
únisma og menn vildu allt til þess
vinna að koma í veg fyrir að þeir
lentu aftur þar. Nú hefur fólk þrosk-
ast og veit að orð eru ekki alltaf sama
og gjörðir. Eistar hafa áttað sig á því
að ekki er allt gott sem frá Vestur-
löndum kemur og slæmt sem er í
Austur-Evrópu.
Leggjum meira
fram en við fáum
Metsala segir Eista sjá nýtt stór-
veldi verða til, stórveldi þar sem lýð-
ræði sé ekki virt. „Lýðræði er inn-
antómt slagorð þegar ESB er annars
vegar. Viðbrögðin við kjöri Jörgs
Haider í Austurríki er gott dæmi um
það. Þar var lýðræðislegt kjör alger-
lega hunsað og yfirlýsingar teknar úr
samhengi. Það sama gerðist nú þeg-
ar Írar höfnuðu Nice-samkomulag-
inu, skilaboðin til þeirra voru þau að
þeir yrðu að endurskoða ákvörðun
sína.“
Lýðræði ESB er:
Gerum eins og ég vil
Hlutverk Eista í Evrópusamband-
inu er að mati Metsala að leggja fram
hráefni, ódýrt vinnuafl, markað og
ruslahaug fyrir úrgang. Hann segir
fjölmarga útreikninga sýna fram að á
Eistland leggi nú þegar 2–3 sinnum
meira fé fram til ESB en það fái til
baka í formi styrkja. Síðasta ár námu
styrkirnir um milljarði eistneskra
króna, eða rúmum 5 milljörðum ísl.
kr.
„Sumar tilskipananna sem við eig-
um að taka upp eru fáránlega strang-
ar, einkum á heilbrigðissviðinu og í
umhverfismálum. Kröfurnar eru til-
gangslausar, ekki komu þær í veg
fyrir útbreiðslu gin- og klaufaveik-
innar í Bretlandi og fleiri löndum. Í
sumum tilfellum er verið að krefjast
dauðhreinsaðs umhverfis sem er
ekki raunhæft. Við erum þegar byrj-
uð að verða við kröfum ESB og það
hefur þegar kostað mörg lítil fyrir-
tæki afkomuna og fjölda manns
vinnu. Við getum ekki lengur notað
fyrirtækin okkar því þau uppfylla
ekki kröfur ESB. Þá má ekki gleyma
fyrirsjáanlegum skattahækkunum
og hærra vöruverði.
Það sem verra er þó að mati Mets-
ala er efnahagskerfi ESB sem hann
segir sósíalískt. „Það minnir skugga-
lega mikið á sovétkerfið, þar sem fyr-
irskipanir eru um allt, m.a. um út-
sæði. Og þegar litið er á hvaða
flokkur er við völd í meirihluta aðild-
arríkjanna, kemur í ljós að það eru
jafnaðarmenn. Ég legg þá að jöfnu
við sósíalista. Segir Metsala að höfn-
un Dana og Íra á hlutum Evrópusátt-
málans ekki veita sér von um að Eist-
ar geti ráðið sér að einhverju leyti
sjálfir.
Höfum ekkert
að selja í ESB
Því hefur verið haldið fram að aðild
Eistlands að Evrópusambandinu
tryggi öryggi þess að einhverju leyti,
einkum gagnvart Rússum en það
gefur Metsala ekki mikið fyrir. Eist-
ar séu upp á náð og miskunn Rússa
komnir, hvort sem þeir séu í ESB eð-
ur ei. Metsala segir aðra röksemd,
sem sé aðgangur að mörkuðum, vera
jafnveika. „Við höfum ekkert að selja
á Evrópumarkaði, framleiðslan er
ekki næg. Okkar eigin stjórnvöld
hafa t.d. eyðilagt landbúnaðinn hér,
svo við framleiðum ekki einu sinni
helminginn af eigin neyslu. Þau hafa
ekki verndað okkar eigin markað,
frjálslyndið hefur verið svo mikið að
við höfum misst hann úr höndunum.
Í raun er stór hluti landsins í hönd-
um erlendra fyrirtækja, við erum
ekki fyllilega sjálfstæð. Útlendingar
eiga stóran hlut í fjarskiptum, sam-
göngukerfi, fjölmiðlum og bönkum.
Ég gæti haldið áfram, okkur hefur
verið sagt að lífskjör muni batna en
það er ekki rétt, hlutirnir verða varla
mikið betri en nú er; hvert land sér
um sig. Þeir einu sem græða á þessu
eru skriffinnarnir.
Metsala segir Eista hafa mátt þola
svo mikið mótlæti að meira en ESB-
klúður stjórnvalda þurfi til að reita
fólk til reiði. „En fólk er farið að átta
sig á hinum neikvæðu hliðum og það
mun endanlega koma í ljós í næstu
þingkosningum.
Brothætt sjálfsmynd
Eistland sótti um aðild að Evrópu-
sambandinu árið 1995 og saminga-
viðræður hafa staðið yfir í hálft
fjórða ár. Þær hafa ekki gengið
þrautalaust fyrir sig. „Sumar kröf-
urnar sem okkur hafa verið settar
eru ótrúlegar, þær eru svo strangar
að þær gilda ekki einu sinni í neinu
ESB-landanna,“ segir Alar Streim-
ann, aðalsamningamaður eistneska
utanríkisráðuneytisins við ESB.
Hann gegnir því erfiða hlutverki
að reyna að ná fram sem hagstæð-
ustum kjörum og samningi sem hægt
er að kynna fyrir þjóðinni, samningi
þar sem viðsemjandinn á það til að
setja sig á háan hest gagnvart um-
sóknarlöndum, ef marka má Streim-
ann, og andstaðan heimafyrir vex að
sama skapi. Hann gengur ekki svo
langt að segja komið fram við um-
sóknarlöndin sem annars flokks en
segir vissulega mun á því hvernig
rætt sé við þau og t.d. Bandaríkja-
menn.
Samningamaðurinn segir andstöð-
una fyrst og fremst byggða á tilfinn-
ingum. „Eistlendingar hafa varann á
sér gagnvart öllu sem er nýtt og ut-
anaðkomandi. Það má ekki gleyma
því að þjóðin á að baki 700 ár kúg-
unar. Að vísa til Sovétríkjanna er
ágætis afsökun en ég held að þetta
eigi sér enn dýpri rætur. Sjálfsmynd
þjóðarinnar er brothætt og margir
eru hræddir um að hún glatist í stóru
kerfi,“ segir hann.
Streimann telur stærsta vanda-
málið vera áhugaleysi almennings og
segir það ekki koma á óvart. Svo
miklar breytingar og endurbætur
hafi orðið í Eistlandi á síðasta áratug
að fólk eigi erfitt með að horfa fram í
tímann, gera áætlanir eða kynna sér
slíkt.
Eitthvað hlýtur að vera að
Þvert á það sem margar Evrópu-
þjóðir héldu, virðast Eistar ekki hafa
tekið höfnun Íra á Nice-samningum,
og þar með stækkun bandalagsins,
nærri sér, segir Streimann. „Hér var
miklu fremur tekið eftir höfnun Dana
á evrunni. Fólk tengdi írska atkvæð-
ið ekki því að verið væri að hafna
stækkun ESB. Þegar borgarar ESB
hafna hins vegar hlutum á borð við
sameiginlega mynt, hugsar fólk sem
svo að eitthvað hljóti að vera að.“
Óhætt er að segja að vaxandi and-
staða við aðild í umsóknarlöndunum
hefur komið flestum í ESB á óvart en
Streimann segir að sjá hefði mátt
hana fyrir. „Við áttum að minnsta
kosti von á því að sá tími myndi renna
upp að sambandið yrði áhugasamara
um að fá okkur inn en við um aðild.
En þetta hefur komið viðsemjendum
okkar í opna skjöldu, nú síðast Rom-
ano Prodi, forseta framkvæmda-
stjórnar ESB, sem heimsótti Eist-
land í upphafi vikunnar.
Strangar kröfur ESB
Streimann er gagnrýninn í garð
viðsemjenda sinna sem hann segir
ekki hafa skilað Eistum miklu en er
gagnrýnin fór að aukast á síðasta ári
hafi ESB byrjað að taka við sér.
„Okkur eru settar mun strangari
kröfur en þeim löndum sem gengu í
ESB fyrir nokkrum árum. Þeim var
gefinn kostur á því að halda aðlög-
uninni áfram eftir að þeir hefðu
gengið í sambandið en okkur er gert
að kippa öllu í liðinn. Til að bjarga
andlitinu hefur ESB boðið styrki sem
núna eru rétt að skila sér, þrátt fyrir
að við höfum átt í viðræðum við þá
frá 1998.“
Streimann segir tvær hliðar á and-
stöðunni, hún hafi ýtt við ESB sem sé
af hinu góða en hún geri starf hans
jafnframt erfiðara að sameina sjón-
armið hliðanna tveggja. „Ég fagna
því líka að þessi umræða komi upp
núna en ekki rétt áður en gengið
verður til atkvæðis um aðild. Fólk
gerir sér þá vonandi grein fyrir því
hvað það er að kjósa um, að ESB er
fjarri því að vera fullkomið en að það
sé besti kosturinn í stöðunni.
Ójafnræði í aðgangi
að vinnumarkaði
Þrátt fyrir að Streimann gagnrýni
ýmislegt í samningagerðinni við ESB
segir hann þó að jafnaði greinilegan
velvilja í garð umsóknarlandanna og
að hann sé mikilvægari en einstök
tæknileg atriði. Af 31 kafla samnings
Eista og ESB er um 2⁄3 lokið en nokk-
ur flóknustu og erfiðustu atriðin eru
eftir, atriði er varða m.a. fjármögnun
aðildarinnar, héraðsstefnu, stuðning
við einstakar atvinnugreinar og svo
orkumál, en Eistum er t.d. gert að
eiga 90 daga orkuforða í landinu. Þá
er vinnsla eldsneytis með tilliti til
umhverfismála ekki frágengin. Að
síðustu má nefna eitt helsta áhyggju-
efni Eista, skattkerfið, sem Streim-
ann segir þá vilja halda í, þar sem það
sé frjálslyndara og einfaldara en ger-
ist í flestum ESB ríkjum.
Streimann segist gera sér grein
fyrir því að ekki séu allir jafn hrifnir
af því að fá fjölda Austur-Evrópu-
ríkja inn; talað sé um ódýrt vinnuafl,
glæpi, að nýju aðildarríkin taki
styrkina frá þeim sem fyrir eru. „Það
er óljóst hvenær okkur verður hleypt
inn á sameiginlega vinnumarkaðinn.
Einstök ríki geta tekið sér allt að sjö
ára aðlögunartíma og búast má við
því að t.d. Þýskaland og Austurríki
geri það. Svíþjóð hefur hins vegar
lýst því yfir að landið verði þegar í
stað opnað nýju aðildarríkjunum. En
það sér hver og einn óréttlætið í því
ef mörg lönd verða lokuð nýjum ríkj-
um á meðan þjóðir á borð við Íslend-
inga eiga fulla aðild að samningum
um sameiginlegan vinnumarkað.“
Gnægð fyrirtækja, vestræns varn-
ings og ferðamanna í gamla bænum í
Tallinn eru til marks um vilja Eist-
lendinga til að ná Vesturlöndum að
lífsgæðum en enn eiga lífskjör al-
mennings langt í land með að ná því
sem gerist þar. Þá er óþolinmæði far-
ið að gæta á meðal Eistlendinga
vegna þess hve hægt miðar í aðildar-
viðræðum við ESB, auk þess sem æ
meiri efasemda gætir um ágæti
ESB-aðildar.
Skatta-
hækkanir í
sovétkerfi
Andstaða Eistlendinga við aðild að
Evrópusambandinu hefur farið vaxandi
síðustu mánuði og er nú um og yfir helm-
ingur þjóðarinnar andvígur henni. Urður
Gunnarsdóttir ræddi við einn andstæðing-
anna og manninn sem reynir að fara bil
beggja, samningamann Eista hjá ESB.
Morgunblaðið/Urður Gunnarsdóttir
Alar Streimann, aðalsamningamaður Eistlendinga í samningaviðræð-
um við Evrópusambandið.