Morgunblaðið - 03.03.2002, Blaðsíða 12

12 SUNNUDAGUR 3. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
H
ÚN situr á kolli á
útimarkaðnum í
brennheitri sólinni,
sem engu eirir.
Þetta er grannvax-
in kona, augun eru
stingandi undan
dökkri slæðunni. Rose Shanzi vakn-
aði með andfælum í morgun og
spurningin, sem rændi hana svefn-
inum, veitir engin grið fremur en
steikjandi hitinn:
Fá hún og börnin að borða í dag?
Spurningin er alltaf sú sama.
Börnin eru fimm og þau þarf að fæða,
oft nægir maturinn ekki handa öll-
um; það kallar á erfiðar ákvarðanir.
En svarið við spurningu Rose er fólg-
ið í tómötunum, sem raðað er á borð-
ið fyrir framan hana eftir þroska,
stærð og verði.
„Takist mér að selja tómatana,
fáum við að borða í dag,“ segir hún og
kemur sér beint að efninu. „Takist
það ekki, borðum við ekkert.“
Eigi Rose að takast að þéna nógu
mikla peninga í dag til þess að fjöl-
skylda hennar fái að borða verður
hún að selja fyrir andvirði 75 ís-
lenskra króna.
Dag eftir dag er líf fimmta hluta
mannkyns komið undir því að þessu
fólki takist að afla þess, sem allir hin-
ir kalla smápeninga. Líkt og þessi
kona í afskekktu þorpi í suðurhluta
Afríku, sem vonar frá degi til dags að
hún og hennar þurfi ekki að svelta,
verða um eitt þúsund og þrjú hundr-
uð milljónir manna í þróunarríkjun-
um að draga fram lífið á upphæð, sem
svarar til minna en eins Bandaríkja-
dollars á degi hverjum eða innan við
100 íslenskra króna.
Mælt í prósentum hefur tala þeirra
jarðarbúa, sem lifa á innan við 100
krónum á dag, lækkað síðustu tíu ár-
in. En hvað fjöldann varðar hefur
hann staðið í stað í tvo áratugi og
raunar aukist lítillega frá 1990, sam-
kvæmt upplýsingum frá Alþjóða-
bankanum.
„Hér á enginn peninga“
Hér í þessum bæ syðst í Zambíu fá
menn ekkert gefins. Á venjulegum
tólf tíma vinnudegi nær Rose yfirleitt
að vinna sér inn um helming þeirra
75 króna, sem hún þarf að komast yf-
ir til að lifa af.
Samkeppnin er líka hörð. Á mark-
aðnum eru um 4.000 sölumenn, sem
selja allt milli himins og jarðar.
Nokkrir tugir kvenna eru þarna og
þær bjóða líka fala tómata.
Og þeir eru jafnþroskaðir og þeir,
sem Rose selur.
Og þótt tómatarnir kosti ekki
nema nokkra aura stykkið eru við-
skiptavinirnir fáir. Það gerir atvinnu-
leysið; það hefur margfaldast frá því
að ódýr og tollfrjáls erlendur fatn-
aður tók að streyma inn í Zambíu fyr-
ir um tíu árum. Fataverksmiðjurnar
hér og í Livingstone hér skammt frá
standa nú tómar.
„Hér á enginn peninga,“ segir
Rose og virðir fyrir sér konu, sem
handleikur tómatana en hverfur á
braut án þess að kaupa nokkuð. „Hér
getur enginn keypt neitt. Að reyna
að koma einhverju í verð er eins og að
ætla að kreista blóð úr grjóti.“
Yngsta barnið hennar, Betty, sem
er þriggja ára, kláraði síðasta mat-
arbitann í morgun. Hún er sú eina á
heimilinu, sem eitthvað hefur borðað
í tæpan sólarhring. Rose veit því ekki
hvort hnúturinn í maganum er sök-
um streitu, svengdar eða einhvers
annars.
Enn hefur hún ekkert selt í dag og
samt er hún búin að sitja hér í tvo
klukkutíma. Sumir dagar hafa verið
slæmir og þá hefur hún þurft að fara
heim án þess að hafa selt einn einasta
tómat. Ef til vill er það sama angistin,
sem nú sækir á hana. Augun eru lok-
uð, hún spennir greipar í kjöltu sér
og fer með bæn. Hún lítur upp og
brosir dauflega, trúin hefur fært
henni aukinn kraft um stund.
„Mæður vita ekkert um þjáningu,
ekkert, fyrr en þær hafa horft upp á
börn sín svelta,“ segir hún og starir
út í tómið. „Ég hef oft þjáðst.“
Það er sama hvort fátækt fólk
dregur fram lífið í Afríku, Asíu, Suð-
ur-Ameríku eða í Sovétríkjunum sál-
ugu; það að þurfa að lifa á hundrað
krónum á dag er eins og að búa í
tímaleysi, í veröld stöðugrar baráttu
um brauðið, í veröld þar sem tækni-
framfarir, hrun Berlínarmúrsins og
hið frjálsa flæði þjónustu og fjár-
magns hafa nákvæmlega engu
breytt.
Og hvergi nokkurs staðar í heim-
inum hefur tíminn stöðvast svo gjör-
samlega sem hér í Afríku, sunnan Sa-
hara.
Eftir mislukkaðar tilraunir í nafni
sósíalismans og áratuga óstjórn ný-
lenduherra hafa tæplega 40 Afríku-
ríki tekið upp frjálshyggjustefnu á
sviði viðskipta og verslunar og þann-
ig orðið við kröfum Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins og Alþjóðabankans.
Einkavæðing hefur verið sett á odd-
inn og dregið hefur verið úr útgjöld-
um ríkisins. Með þessu móti vonast
stjórnvöld til að laða að erlenda fjár-
festingu auk þess sem þannig hyggj-
ast þau auka lánstraustið erlendis.
En í Afríku, sunnan Sahara búa nú
640 milljónir manna, eða um 10%
mannkyns. Hlutur þessa fólks í
heimsviðskiptunum er hins vegar að-
eins 2%. Fyrir 50 árum þegar ný-
lendustefnan var að líða undir lok var
hlutur þessa heimshluta mun stærri.
Í Zambíu geta menn séð fátækt
eins og hún gerist verst í Afríku. Tíu
milljónir manna búa í landinu. Átta af
hverjum tíu lifa á andvirði innan við
100 króna á dag. Bresk námufyrir-
tæki stjórnuðu landinu í meira en 25
ár. Landið varð síðan nýlenda Breta
árið 1924. En 40 árum síðar fengju
landsmenn sjálfstæði.
Næstu 27 árin laut landið stjórn
Kenneths Kaunda forseta. Ríkisvald
og hagkerfi varð eitt og hið sama.
Viðskipti við útlönd voru takmörkuð,
gífurlegt reglugerðaveldi reis, sem
stjórnaði atvinnulífinu, ríkisstyrkir
og niðurgreiðslur voru helstu hags-
tjórnartækin. Og allt var þetta gert í
þeim tilgangi að vernda og stjórna
hagkerfi, sem átti allt sitt undir einni
Lifað af á 75 krónum
The Washington Post/Jon Jeter
Hin tíu ára gamla Ennelis hjálpar móður sinni við tómatasöluna. Rose Shanzi þarf að afla jafnvirðis 75 íslenskra króna á degi hverjum til að halda lífinu í sér og
fimm börnum.
Viðskiptavinur borgar Rose Shanzi jafnvirði um átta króna fyrir nokkra tómata á markaðnum í Maramba.
Í þróunarríkjum dregur um
fimmtungur mannkyns
fram lífið á því sem svarar
til innan við 100 íslenskra
króna á dag. Hér segir Jon
Jeter, blaðamaður The
Washington Post, frá fimm
barna einstæðri móður, sem
selur tómata í bænum
Maramba í Zambíu.
Maramba í Zambíu. The Washington Post.