Morgunblaðið - 25.07.2002, Page 29

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 25. JÚLÍ 2002 29
SUMARTÓNLEIKARNIR í
Skálholti munu líklega fyrst hafa
fest í sessi hér á landi þá einnig al-
gengu venju erlendis að tefla forn-
músík (þ.e. eldri en vínarklassík) og
nútímatónlist saman á tónleikum,
enda æ fleiri hljómlistarmenn nú-
orðið sem tvíhæfa sig með þessu
móti eftir að í ljós kom hvað barokk
og módernismi virðast falla vel
hvort að öðru. Hvað því veldur er
svo aftur á móti opin spurning og
óvíst hvort ósamhverft jafnvægið
milli hálfgleymds löngu liðins tíma
og náinnar en bláókunnrar framtíð-
ar sé nægileg skýring. Eða hvort
dálæti nýklassíkur – næsta undan-
fara módernisma og framúrstefnu –
á barokki og endurreisnarstíl hafi
einnig sitt að segja, í uppreisn end-
urfundins tærleika gegn jörmun-
þrunginni tilfinningasemi síðróman-
tíska skeiðsins.
Viðfangsefnin á tónleikum nýlið-
ins þriðjudags í Sigurjónssafni voru
ýmist frá barokk- eða nútíma. Þeim
var snyrtilega niður raðað í boga-
formi nýs-gamals-nýs-gamals-nýs
með yngsta verkið, sem jafnframt
var hið eina íslenzka, í miðju. Vel
var til fundið að byrja á afstraktasta
verkinu, Fjórum bagatellum fyrir
sópran- og altblokkflautu og sembal
(1987) eftir finnska framherjann
Tapio Tuomela (f. 1958), meðan
hugur hlustandans var opnastur.
Þessi ofurstuttu örverk verkuðu
reyndar á undirritaðan sem litsterk-
ar en fremur innihaldsrýrar fullyrð-
ingar („statements“ á alþjóðatízku-
máli), ekki ólíkt „spontönu“
klessumálverki í tónum sem segir
nærstöddum mest á sjálfri ögur-
stundu sköpunar en fjarska lítið eft-
ir það. Ekki var þó við flytjendur að
sakast sem léku af hæfilega óbeizl-
aðri innlifun.
Hvort sá slaki taumur hafi ómeð-
vitað leikið áfram í næsta atriði,
Fjórum köflum úr svítu nr. 5 fyrir
sembal eftir Antoine Forqueray
(1671–1745), skal ósagt. En eftir
frjálslegri túlkun Guðrúnar Óskars-
dóttur að dæma hefði svo vel getað
verið – nema þá sagnrétt leitandi
upphafshyggja sembalistans hafi
vísvitandi sett franska „manière“-
tilgerð samtímans á oddinn. Alltjent
virtist manni hrynjandin svo laus í
reipum, jafnvel slitrótt á stundum,
að annað tveggja hlaut að spila inn í.
Með því að tónleikaskráin eyddi
ekki orði um þetta verk frekar en
hin, gat undirr. ekki stillt sig um að
grafa upp eftir á að hér var upp-
haflega um gömbueinleiksverk að
ræða sem sonur tónskáldsins, Jean-
Baptiste-Antoine, umritaði síðar
fyrir sembal, hugsanlega með að-
stoð seinni konu sinnar, Marie-Rose
Dubois, sem var virtur semballeik-
ari á sínum tíma.
Atli Heimir Sveinsson var höf-
undur næsta verks, „Djúp er sorg-
in“ fyrir tenórblokkflautu án undir-
leiks, samið 2001 fyrir Camillu
Söderberg. Titillinn vísar í Litanei,
ljóð Stefans Georges. Arnold Schön-
berg tónsetti ljóðið fyrir söngkonu í
III. þætti 2. strengjakvartetts síns
(1908), er boðaði í lokaþætti tón-
frelsun ómstreitunnar sem frægt er
orðið („Ich fühle luft von anderen
planeten“(!)). Bænarljóð Georges
var tilfært í heild í tónleikaskrá í
þýðingu Þorsteins Gylfasonar:
„Djúp er sorgin er sálina myrkvar /
aftur ég geng í, herra, þitt hús.“
Verkið var að sögn höfundar hug-
leiðing um upphafshendingu þriðja
Schönberg-þáttarins og átti að auki
sammerkt með honum að stikla ým-
ist út fyrir sporbraut dúr/moll-kerf-
isins eða inn aftur í e.k. „svífandi tó-
nalíteti“. Líðandi tónhendingar
verksins voru fagurlega mótaðar af
Camillu, stundum litaðar af jap-
önskum sjakúhatsjí-stíl, og angur-
værar meðsöngsstrófur spilarans í
seinni hluta féllu skáldlega að döpr-
um blæstrinum sem ljúfsárt ákall að
handan.
Meistari Telemann – afkasta-
mesta tónskáld allra tíma skv. meta-
bók Guinness – átti næsta verk,
Sónatínu í c-moll fyrir (alt)blokk-
flautu og „fylgirödd“, m.ö.o. fylgi-
bassa („[basso] continuo“). Vand-
ræðaorðið fylgirödd vísaði hér til
alkunnrar undirstöðuritháttar bar-
okktónlistar, s.s. tölusetts bassa
sem leikinn var forðum af bassa-
hljóðfæri (sellói, gömbu eða fagotti)
og hljómborðshljóðfæri í samein-
ingu þar sem hið seinna hljómsetti
undirleik út frá bassalínu hins fyrra.
Nú gerðist aftur sama skondna
sagan og aðeins tveim dögum áður í
sónötum fyrir selló og gömbu í Frí-
kirkjunni, að flytjendur tóku sér
bessaleyfi frá sögulegri hefð og
slepptu öðru hljóðfæri fylgibassans.
Í fyrra tilvikinu var semballinn lát-
inn fjúka, að þessu sinni bassahljóð-
færið. En þó að selló hefði með réttu
átt að leika undir með sembalnum,
gerði það að því leyti minna til að
bassinn kom allskýrt fram af leik
vinstri handar á sembalinn í litlum
sal Sigurjónssafns, og melódíuhljóð-
færið (blokkflautan) þar að auki
fremur veikróma. Þar við bætist að
þónokkur dæmi munu um „óstrok-
inn“ fylgibassa frá síðbarokktíma
(sbr. Bach), og því ekki útilokað að
svo hafi einnig verið hér, þó ekki
tækju tónskáldin alltaf slíkt fram.
Þær Camilla léku sjarmerandi
sónatínu Telemanns af laufléttum
þokka þrátt fyrir ögn þurrari semb-
almótun sums staðar en maður átti
að venjast, og var á sinn hátt auð-
skilið hvernig þessi mesti „brúkun-
artónlistarmaður“ 18. aldar gat
skyggt á sjálfan Bach á vinsæld-
astiku samtímans. E.t.v. mætti klína
svipuðum merkimiða á síðasta höf-
und kvöldsins, Arne Mellnäs (f.
1933), sem mun án efa meðal vin-
sælustu nútímatónskálda Svía.
Hann varð að sögn Camillu fyrsta
tónskáldið til að semja verk fyrir
sig, þ.e. The Mummy and the
Hummingbird (1974) sem auk
sembals gerir ráð fyrir þrem
smæstu meðlimum blokkflautufjöl-
skyldunnar til skiptis – alt, sópran
og sópranínó. Þrátt fyrir nútíma-
legan stíl og nokkur dæmi um fram-
sækna effekta var fisléttur húmor
allsráðandi í þessu furðuaðgengi-
lega þríþætta verki, þar sem Mell-
näs gerði sig mikinn og oft óborg-
anlegan mat úr andstæðum hins
klunnalega smyrðlings og bláleiftr-
andi flögri kólíbrífuglsins. Þær Guð-
rún skiluðu jafnt „spooky“ reimleika
verksins sem spörtístandi glettni
þess með samstilltri leikni, sem létti
verulega drunganum af blýgráum
regnhimni þegar tónleikagestir
gengu út í sumarnóttina að leiks-
lokum.
TÓNLIST
Sigurjónssafn
Verk eftir Tuomela, Forqueray, Atla Heimi
Sveinsson, Telemann og Mellnäs. Ca-
milla Söderberg, blokkflautur; Guðrún
Óskarsdóttir, semball. Þriðjudaginn 23.
júlí kl. 20.30.
KAMMERTÓNLEIKAR
Fram og aftur aldirnar
Ríkarður Ö. Pálsson