Morgunblaðið - 05.12.2002, Qupperneq 4

Morgunblaðið/Ómar
Aukin tíðni húðæxla síðasta
áratug er einkum rakin til auk-
inna sólbaða og ljósabekkja-
notkunar. Hér láta norrænir
ferðamenn sólina baka sig á
Kýpur í sumar.
BIRKIR Sveinsson, formaður
Húðlæknafélags Íslands, segist
hafa áhyggjur af markaðssetningu
sólbaðsstofa, en eftir því sem
ljósatímarnir eru teknir örar þeim
mun ódýrari eru þeir. Minna sé
hugsað um afleiðingarnar fyrir
viðskiptavini. Hætt sé við að fólk
brenni fari það of geyst í ljósa-
bekki og sólbruni sem og ljósa-
bekkjabruni sé áhættuþáttur í
myndun sortuæxla og húðkrabba-
meins.
Birkir segir húðlækna mæla síð-
ur með því að fólk fari í ljós. Hann
bendir á að ljósatímar séu staðl-
aðir og fólki með viðkvæma húð sé
t.d. ekki boðið upp á að skipta
fyrstu tímunum upp og liggja
styttri tíma í geislunum hverju
sinni. Þá hafi hann séð „túrbó-
bekki“ auglýsta sem eingöngu
þurfi að liggja nokkrar sekúndur í.
Það geti verið varhugavert.
„Ég hef áhyggjur af þessu. Er-
lendis hafa birst vísindagreinar
um þetta efni og það virðist sem
aukin tíðni sortuæxla og annarra
æxla tengist m.a. aukinni notkun á
sólarbekkjum,“ segir Birkir. Auk
þess hafi fólk farið að stunda sól-
böð í auknum mæli allt frá 6. og 7.
áratug síðustu aldar.
Ýmsar rannsóknir hafi bent á að
UVA geislar, sem notaðir eru í
ljósabekki, geti valdið breytingum
á erfðaefninu sem síðar geti leitt
til æxlismyndunar. Gríðarlegrar
aukningar á sortuæxlum hafi orðið
vart síðustu ár, sérstaklega hjá
ungum konum. Íslenskar læknar
hafi verulegar áhyggjur af aukinni
ljósabekkjanotkun en dæmi séu
um að fólk hér á landi hafi fengið
sortuæxli eftir ljósabekkjabruna.
Elín Anna Helgadóttir, lækna-
nemi við Háskóla Íslands, hefur
skoðað ljósabekkjanotkun sérstak-
lega. Rannsókn sem hún gerði
leiddi í ljós að um 70% kvenna og
um 35% karla á Íslandi hafi notað
ljósabekki. Ljósabekkjanotkunin
sé mikil meðal ungs fólks, 54%
karla og 94% kvenna á aldrinum
20–29 ára sögðust hafa farið í ljós
fyrir tvítugt. Könnunin var gerð á
tímabilinu 2001–2002, 1653 ein-
staklingar lentu í úrtakinu og var
svarhlutfallið 60%. Fann Elín
Anna enga erlenda rannsókn þar
sem ljósabekkjanotkun mældist
meiri en hér á landi.
Í rannsókninni kom fram að 30%
karla og 42% kvenna sögðust ein-
hvern tímann hafa brunnið í ljósa-
bekk. Birkir segist hafa áhyggjur
af því hversu hátt þetta hlutfall sé,
þar sem sólbruni sé talinn áhættu-
þáttur í myndun sortuæxla.
Algengasta krabbamein
meðal ungra kvenna
Elín Anna bendir í ritgerð sinni
á að húð barna og unglinga virðist
hafa minni hæfileika til að lagfæra
skemmdir sem verði á erfðaefninu
en húð eldra fólks. Sumir rannsak-
endur erlendis hafi því stungið upp
á að foreldrar þurfi að skrifa upp á
leyfi fyrir börn sín vilji þau fara í
ljósabekki. Ekki hafi með óyggj-
andi hætti verið hægt að sýna
fram á tengsl ljósabekkjanotkunar
og myndun sortuæxla, en vísbend-
ingar í þá átt séu orðnar of margar
til að hægt sé að líta fram hjá
þeim.
Tíðni sortuæxla hafi verið að
aukast síðustu ár og hafi nýgengið
aukist hraðast allra krabbameina.
Sortuæxli sé orðið algengasta
krabbamein meðal ungra kvenna á
Íslandi og þriðja algengasta meðal
ungra karla. Bendir hún á að
Krabbameinsfélagið hafi bent á í
kynningarbæklingi að fólk sem á
annað borð noti ljósabekki eigi alls
ekki að fara oftar en tíu sinnum á
ári. Þetta sé þó ekki heilagur
sannleikur, ómögulegt sé að meta
hversu oft sé í lagi að fara í ljós, ef
til vill sé eitt skipti nóg til að
stuðla að myndun sortuæxlis eða
annarra húðkrabbameina.
Markaðssetning sól-
baðsstofa áhyggjuefni
FRÉTTIR
4 FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í DAG heldur áfram aðalmeðferð í
umfangsmiklu fíkniefnamáli sem
kennt er við svokallaðan sjópakka í
Héraðsdómi Reykjavíkur. Ákært er
fyrir tilraun til að flytja 10 kíló af
hassi til landsins. Fíkniefnin voru
flutt með Mánafossi en þáverandi
stýrimaður skipsins kastaði pakkan-
um fyrir borð við Engey áður en skip-
ið lagðist að bryggju.
Hópur manna gerði ítrekaðar en
árangurslausar tilraunir til að finna
pakkann með því að kafa niður á sjáv-
arbotn. Pakkinn er þar ennþá, eftir
því sem best er vitað. Þetta var þó
ekki það eina sem mistókst í tilraun-
unum við að koma hassi til landsins.
Umfangsmikil rannsókn
Sjópakkamálið og tvö önnur saka-
mál því tengd eru árangur einnar um-
fangsmestu rannsóknar sem fíkni-
efnadeild lögreglunnar í Reykjavík
hefur fengist við. Fylgst var með sak-
borningum vikum saman en lögreglu-
menn eltu þá um víðan völl og hleruðu
síma þeirra. Yfirvinnustundirnar
voru ófáar og kostaði rannsóknin
milljónir króna. Þá kostaði það tals-
verðan tíma og fyrirhöfn að fá annan
tveggja meintra höfuðpaura fram-
seldan frá Hollandi. Í kjölfar þessa
máls og annarra sem komu upp á
svipuðum tíma spruttu deilur um yf-
irvinnu fíkniefnadeildarinnar og náðu
þær inn á Alþingi. Þar var því haldið
fram að yfirvinnubann hefði verið sett
á deildina en því vísaði Sólveig Pét-
ursdóttir dómsmálaráðherra algjör-
lega á bug.
Níu ákærðir – tveir
meintir höfuðpaurar
Níu karlmenn eru ákærðir í mál-
unum þremur. Tveir karlmenn, sem
ákæruvaldið telur höfuðpaura í mál-
inu, komu fyrir dóm í gær til að lýsa
þætti sínum í innflutningi á um 15
kílóum af hassi til landsins. Annar
þeirra var búsettur í Hollandi þegar
málið kom upp en var framseldur til
landsins að kröfu íslenskra stjórn-
valda. Hann sagðist hafa séð um að
útvega hassið í Hollandi enda væri
álíka erfitt að labba inn í matvöru-
verslun á Íslandi og að kaupa hass í
Hollandi. Hinn sakborningurinn
sagði á hinn bóginn að „Íslendingur
búsettur í Hollandi“ hefði beðið sig
um að útvega burðardýr fyrir fíkni-
efni en neitaði að nafngreina hann.
Báðir játuðu þó að hafa átt hlut í hass-
inu en það hafi verið þóknun fyrir að-
stoð við innflutninginn. Í hljóðupptök-
um af símtölum sem spilaðar voru
fyrir dómnum í gær, heyrast menn-
irnir tveir ræða um hvernig þeir gætu
flutt fíkniefni til Íslands. Þar lögðu
þeir m.a. á ráðin um að ungur maður
færi til Hollands og næði í fíkniefnin
gegn greiðslu. Hann var síðan stöðv-
aður með fíkniefnin á Keflavíkurflug-
velli 26. júní 2000. Greinilegt var að
mennirnir höfðu engan grun um að
sími þeirra var hleraður því þeir
kenndu kunningjum burðardýrsins
um að hafa gefið lögreglu upplýsingar
um að málið skyldi komast upp.
Mennirnir tveir eru einnig ákærðir
fyrir að leggja á ráðin um innflutning
á 10 kílóum af hassi til landsins sem
komu með Goðafossi síðar um sum-
arið. Framburður þeirra var á svip-
aðan veg og fyrr, hvorugur sagðist
hafa skipulagt innflutninginn en verið
eins konar milliliðir. Sá sem var bú-
settur í Hollandi sagðist þó hafa orðið
að fá megnið af hassinu lánað þar sem
peningar til kaupanna bárust ekki frá
Íslandi.
Stýrimanni var hótað
Fjórir aðrir eru ákærðir fyrir hlut-
deild í málinu, þ. á m. háseti á skipinu
sem tók að sér að fela fíkniefnin í
Goðafossi. Fyrir dómi í gær sagðist
hann þó hafa búist við mun minna
magni, um 3–5 kílóum. Eftir að lög-
regla leitaði árangurslaust að hassinu
í skipinu í Rotterdam og á Íslandi
sagðist hann hafa viljað losna úr mál-
inu og neitaði lengi vel að gefa sam-
verkamanni sínum upp hvar fíkniefn-
in væru falin. Stýrimaðurinn á Mána-
fossi, sem fyrr var nefndur, fékk að
lokum nákvæmar upplýsingar um
felustaðinn. Hann náði í fíkniefnin en
lögregla sat fyrir honum og handtók
hann í bifreið á hafnarbakkanum.
Fyrir dómi í gær sagði stýrimaðurinn
að honum hafi verið hótað að gengið
yrði í skrokk á tveimur sonum hans,
næði hann ekki í fíkniefnin. Með því
að ná í pakkann var honum líka sagt
að draga myndi úr „pressu að utan“
vegna pakkans sem týndist í sjónum.
Tveir sakborningar neituðu algjör-
lega að hafa tekið þátt í smyglinu eða
aðstoðað við að ná pakkanum úr
Goðafossi.
Klukkan 9.15 í dag hefjast yfir-
heyrslur yfir sakborningunum vegna
fíkniefnapakkans sem fór í sjóinn. Að-
almeðferð á að ljúka á föstudag.
Níu sakborningar koma fyrir rétt vegna umfangsmikils smygls á hassi
Ein sending týndist og önn-
ur tekin á hafnarbakkanum
Sakborningar höfðu ekki grun
um að símar þeirra væru hleraðir
Heiðurslaun
listamanna
Tveir nýir
á listann
MEIRIHLUTI menntamála-
nefndar Alþingis hefur lagt
fram tillögu á Alþingi um hverj-
ir hljóti heiðurslaun listamanna
á næsta ári. Listamennirnir eru
22 talsins, en þeir voru 21 á
þessu ári. Samkvæmt tillög-
unni hljóta þeir 1,6 milljónir
króna hver. Tveir nýir bætast
við frá því sem áður var, þau
Jón Þórarinsson og Svava Jak-
obsdóttir.
Stefán Hörður Grímsson lést
á árinu.
Listamennirnir sem hljóta
launin á næsta ári, samkvæmt
tillögu menntamálanefndar eru
Atli Heimir Sveinsson, Árni
Kristjánsson, Ásgerður Búa-
dóttir, Erró, Fríða Á. Sigurð-
ardóttir, Guðbergur Bergsson,
Guðbjörg Þorbjarnardóttir,
Gunnar Eyjólfsson, Hannes
Pétursson, Herdís Þorvalds-
dóttir, Jón Nordal, Jón Þórar-
insson, Jórunn Viðar, Kristján
Davíðsson, Matthías Johannes-
sen, Róbert Arnfinnsson, Rúrik
Haraldsson, Svava Jakobsdótt-
ir, Thor Vilhjálmsson, Þor-
steinn frá Hamri, Þráinn Bert-
elsson og Þuríður Pálsdóttir.
40 ÍSLENDINGAR greindust að
meðaltali með sortuæxli í húð á
árunum 1997–2001, en síðasta
áratug hefur tíðni húðæxla tvö-
faldast. Segir á vef Krabba-
meinsfélagsins að sú þróun sé
einkum rakin til aukinna sólbaða
og notkunar ljósabekkja. Önnur
húðæxli greindust að meðaltali
hjá 40 manns á árunum 1997–
2001 og grunnfrumuæxli í húð
hjá um 150 einstaklingum.
Yngstu sjúklingarnir eru á tví-
tugsaldri.
Laufey Tryggvadóttir, fram-
kvæmdastjóri Krabbameins-
skrárinnar, segir að aukningin
sé mest hjá konum á aldrinum
25–55 ára. Í eldri fæðing-
arhópum, t.d. á Norðurlöndunum
þar sem húðkrabbamein er al-
gengara en á Íslandi, hafi ný-
gengi verið mest meðal karla
sem vinna úti, t.d. bænda og sjó-
manna.
Eru sortuæxli í húð algengasta
tegund krabbameins hjá konum
á aldrinum frá 15 til 34 ára. Lífs-
horfur sjúklinga með þetta
krabbamein hafa batnað mikið
síðustu áratugi. Segir á vef
Krabbameinsfélagsins að nú séu
um 390 Íslendingar á lífi sem
hafa fengið sortuæxli í húð og
um 320 sem hafa fengið önnur
húðæxli. Þá eru grunnfrumuæxli
í húð ekki talin með.
„Mikilvægt er að fara til lækn-
is ef fram koma breytingar á húð
eins og blettir sem stækka, eru
óreglulega litir eða breytast, og
sár sem ekki gróa. Á flestum
heilsugæslustöðvum og í mörg-
um apótekum er hægt að fá
fræðslurit um sólböð, sólvörn og
húðkrabbamein,“ segir á vef fé-
lagsins.
Tíðni húðæxla tvöfald-
aðist síðasta áratug
TENGLAR
.....................................................
www.krabb.is