Morgunblaðið - 07.12.2002, Blaðsíða 34

FYRSTA ÓSLÓARTRÉÐ
34 LAUGARDAGUR 7. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ mun hafa verið snemma á
árinu 1952 að borgarstjórn Óslóar
í Noregi samþykkti að gefa Reyk-
víkingum jólatré. Frumkvæðið
mun hafa komið frá norsk-íslenska
félaginu þar í borg. Þá höfðu
Norðmenn um nokkurra ára skeið
sent slíka vinargjöf til Lundúna.
Þar var jólatréð reist á sérstöku
viðhafnartorgi borgarinnar.
„Meðan Reykjavík á sér ekkert
ráðhús og þar af leiðandi ekkert
ráðhústorg verðum við að láta
okkur nægja að skreyta Aust-
urvöll með jólatré því sem Óslóbú-
ar senda okkur,“ sagði Morg-
unblaðið.
Verkfall tafði uppskipun
Í byrjun desember 1952 kom
Gullfoss við í Kristiansand í Nor-
egi, á leið sinni frá Kaupmanna-
höfn til Reykjavíkur. Ástæðan var
einkum sú að vegna gin- og
klaufaveiki í Danmörku mátti ekki
flytja jólatré þaðan til Íslands, eins
og Landgræðslusjóður hafði gert
tvö undanfarin ár, heldur varð að
fá þau frá Noregi. Um var að
ræða 13.000 jólatré. Auk þess tók
Gullfoss jólatréð sem Óslóarbúar
gáfu Reykvíkingum, en það hafði
verið flutt sjóleiðina frá Ósló til
Kristiansand, og einnig jólatré
sem íbúar Björgvinjar gáfu Ak-
ureyringum.
Þetta var í fyrsta sinn sem Gull-
foss, stærsta og veglegasta skip Ís-
lendinga, kom til Noregs. Svo vildi
til að Oscar Torp forsætisráðherra
Noregs var staddur í Kristiansand
og var honum boðið, ásamt sendi-
herra Noregs á Íslandi og fleiri
gestum, til hádegisverðar í skip-
inu. Norskir fjölmiðlar fjölluðu um
málið og létu í ljós þá von að
koma „jólaskipsins“ yrði fyrirboði
þess að íslensk skip kæmu oftar til
Noregs.
Þegar Gullfoss kom til Reykja-
víkur, 5. desember, var skollið á
allsherjarverkfall. Bannað var að
skipa upp vörum og blöðin gátu
þess að verkfallsmenn hefðu meira
að segja bannað að afgreiða 400
póstpoka sem komu með skipinu.
Verkfallinu var ekki aflýst fyrr
en laugardaginn 20. desember. Þá
var byrjað á að skipa upp stóra
jólatrénu svo að hægt væri að
koma því fyrir á Austurvelli. Síðan
voru öll hin trén flutt í land.
Fimmtán metra tré
Það var á fimmta tímanum
sunnudaginn 21. desember 1952
sem fólk tók að safnast saman við
Austurvöll til að vera viðstatt há-
tíðlega athöfn þar sem jólatré frá
Óslóarbúum yrði afhent Reykvík-
ingum og kveikt á því. Veður var
gott, bjartviðri og logn og hiti um
frostmark.
Tréð hafði verið reist daginn
áður og skreytt fram á nótt. Þetta
var 15 metra hátt tré, 35 ára gam-
alt og höggvið í Norðurmerk-
urskógi við Ósló.
Meðal áhorfenda á Austurvelli
voru mörg börn og sagði Morg-
unblaðið að hið háa tré hefði vak-
ið athygli þeirra, enda væru þau á
þeim aldri að þau hefðu mikla
ánægju af jólatrjám. „En fyrir
smáfólkið reyndist tréð líka
óþægilega hátt vegna þess að
börnin sem voru í helst til mikilli
nálægð áttu fullt í fangi með að
halda jafnvægi. Þegar þau renndu
augunum að efstu greinum trésins
lá við, hvað eftir annað, að þau
dyttu aftur fyrir sig.“
Við upphaf athafnarinnar lék
Lúðrasveit Reykjavíkur, undir
stjórn Páls Pampichlers, nokkur
sálmalög, meðal annars lofsöng
Beethovens, og Dómkirkjukórinn
söng, undir stjórn Páls Ísólfssonar,
sálmana Fögur er foldin og Ó, hve
dýrlegt er að sjá.
Með kveðjum til frænda
Áður en kveikt var á ljósunum á
jólatrénu flutti Torgeir And-
erssen- Rysst, sem hafði verið
sendiherra Norðmanna á Íslandi í
sjö ár, ávarp og mælti á íslensku.
Hann sagði það heiður að fá að af-
henda „höfuðstað Íslands þetta
jólatré frá höfuðstað Noregs
ásamt með bestu kveðjum frá
norsku þjóðinni til frænda okkar á
Íslandi“ og sagðist vona að tréð
yrði táknrænt fyrir vináttu milli
þjóðanna og hinn eilífa jólaboð-
skap.
Sendiherrann gat þess að þegar
hann var á leiðinni til landsins
með Gullfossi hefði einn úr áhöfn
skipsins sagt við hann: „Að 50 ár-
um liðnum má vera að við getum
fengið álíka tré í Heiðmörk okk-
ar.“
Að ávarpinu loknu opnaði Rann-
veig dóttir sendiherrans „fyrir
ljósleiðslu trésins svo öll hin
skæru ljós loguðu, en dynjandi
lófatak kvað við frá áhorfendum,
ungum sem öldnum,“ eins og
Morgunblaðið orðaði það.
Þess má geta að gróðursetning
hófst í Heiðmörk árið 1949 og eru
sum trén orðin um 15 metra há.
Fyrstu árin komu norskir sjálf-
boðaliðar til landsins í skipulegar
gróðursetningarferðir.
Tilkomumikil lýsing
Gunnar Thoroddsen borg-
arstjóri þakkaði fyrir þessa vin-
argjöf frá nánustu frændþjóð okk-
ar. „Tréð breiðir faðminn á móti
öllum bæjarins börnum. Það er
meira, hærra og fegurra en áður
hefur sést á Íslandi og ber oss öll-
um jólakveðjur og nýársóskir,“
sagði Gunnar og bað sendiherrann
að flytja bræðraborginni þakkir
og jólakveðjur frá íbúum Reykja-
víkur.
Í fréttum Útvarpsins var sagt að
þetta væri geysistórt grenitré.
„Stór stjarna er á toppi og loga
þar 40 perur, en alls eru á þriðja
hundrað perur á trénu.“
„Yfir athöfn þessari á Aust-
urvelli hvíldi hinn rétti hátíð-
arblær, varð eins konar forspjall
fyrir jólahátíðinni,“ sagði Morg-
unblaðið. „Lýsingin á þessu norska
jólatré er með afbrigðum tilkomu-
mikil, eins og bæjarbúar vonandi
hafa tækifæri til að virða fyrir sér
um komandi jólahelgi.“
Vísir sagði að athöfnin hefði
verið hin virðulegasta og tréð
mikið og fagurt og til yndis fyrir
bæjarbúa.
Velvakandi sagði í Morg-
unblaðinu að athöfnin hefði verið
falleg og látlaus og að gaman
hefði verið að sjá þegar ljósin á
jólatrénu kviknuðu. Hins vegar
hefðu aðeins fáir heyrt ávörpin
vegna þess að „engum gjall-
arhornum hafði verið komið fyrir
á vellinum“.
Að komast í jólaskap
Nú hafa Óslóarbúar gefið Reyk-
víkingum jólatré í fimmtíu ár. Sú
athöfn að tendra ljós á jólatré á
Austurvelli á aðventunni skipar
enn sérstakan sess í hugum borg-
arbúa og er ómissandi hluti af
jólaundirbúningnum.
Sennilega verður ekki breyting
á þessu í ár, í 51. skiptið, enda
þótt grenitrén í Heiðmörk hafi
staðist þær væntingar sem gerðar
voru fyrir hálfri öld.
Öll hin
skæru
ljós
loguðu
Um þessar mundir er
hálf öld síðan Ósló-
arbúar gáfu Reykvík-
ingum jólatré í fyrsta
sinn. Jónas Ragn-
arsson segir frá því
þegar kveikt var á
trénu á Austurvelli.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Fyrsta Óslóartréð á Austurvelli fyrir 50 árum
LISTIR
SEINNI helmingur Jólaóratór-
íu Bachs frá 1734 var flutt í Hall-
grímskirkju í gær við nærri því
jafnfjölmenna aðsókn og sá fyrri
kvöldið áður. Um var að ræða síð-
ustu þrjár kantöturnar af sex alls,
sem að viti undirritaðs hafa
nokkra músíkalska yfirvikt um-
fram fyrstu þrjár, þó að allt sé
dýrleg tónlist og tilheyri stórperl-
um síðbarokksins og raunar allra
tíma. Fyrir vandvirkan hand-
verksmann Drottins eins og Bach
(það var fyrst með rómantíkinni
og þýzku þjóðernisvakningu 19.
aldar að hann var settur á snill-
ingsstall) skipti ekki höfuðmáli
þótt hann endurvirkjaði eldri ver-
aldlegar aríur og kóra í æðri til-
gangi, og trúlega hefur sá uppruni
margra atriða óratóríunnar einn-
ig haft sitt að segja um þann
ómótstæðilega ferskleika verks-
ins sem enn í dag hittir beint í
mark.
Þetta einkennir ekki sízt kant-
ötu 4–6. Alltjent er dansandi þátt-
urinn í hrynhugsun Bachs, sem
myndar hið hrífandi mótvægi við
pólýfóníska lærdómslist fúgu-
meistarans, engu minni þar en í
fyrri hlutanum. Það sást strax af
upphafskór kantötu nýársdags í
valstakti, Fallt mit Danken, og
ekki einu sinni margskömmuð
ómvist Hallgrímskirkju gat dreg-
ið dul á það. Þó var ósvikin tign
yfir varfærnislegu tempói stjórn-
andans sem fór tónlist og texta-
inntaki miklu betur en hraðaof-
fors margra nýhólpinna upphafs-
sinna. Á stóru stikli mætti næst
nefna kórsöngles bassans, Imm-
anuel, o süsses Wort! úr myndug-
um barka Andreasar Schmidt,
þar sem kórsópranarnir voru ekki
virkjaðir í mótrödd heldur ein-
söngssópraninn, líkt og síðar í 40.
atriði (Wohlan, dein Name soll
allein) og í undarlegu ósamræmi
við sambærilega staði kvöldið áð-
ur. Því miður, finnst manni, þar eð
sléttur hópsöngurinn myndar
mun fallegri geislabaugsand-
stæðu í þessum hjartnæmu atrið-
um.
Nú var stutt í Ekkóaríuna
frægu, Flösst, mein Heiland, sem
var í höndum Mörtu Guðrúnar
Halldórsdóttur, með dyggri „lont-
ano“ bergmálsaðstoð Kristínar
Ernu Blöndal við
dúnmjúkan óbóleik Daða Kol-
beinssonar í fylgirödd. Marta
söng af einlægri samvizkusemi,
en að minni vitund er raddgerð
hennar ekki heppileg fyrir Bach.
Til þess er neðra sviðið of veikt og
hið efra (frá og með ca. e) of
hvasst og hvellt, með þeim afleið-
ingum að toppnóturnar skera sig
allt of mikið úr – á kostnað neðra
sviðs sem heyrist varla hið neðsta.
Eftir áðurnefnt 40. atriði kom
að enn einum hápunktinum – ten-
óraríunni Ich will nur dir zu
Ehren leben, sannkölluðum flúr-
söngs-„tour de force“ sem vissu-
lega er ekki daglegt brauð fyrir
óperusöngvara eins og Gunnar
Guðbjörnsson. Samt stóð hann sig
furðuvel, að vísu á hóflegu með-
altempói og varla eins vel og í
hinu nokkru minna krefjandi
Frohe Hirten kvöldið áður.
Hljómburðaraðstæður kunna að
hafa ráðið því að mótraddirnar í 1.
og 2. fiðlu voru ekki leiknar „tutti“
heldur af leiðurum, sem óneitan-
lega dró þónokkrar tennur úr
þessari eldhressu aflraun. Kant-
ötunni lauk með fallegum stuttum
kóral við hljómsveit, Jesus richte
mein Beginnen.
Í 5. kantötu vakti eftir glæsi-
lega „sveifludansandi“ upphafs-
kórinn Ehre sei dir, Gott, gesung-
en fyrst athygli bassaarían
Erleucht an meine finstre Sinnen
við þýðan fylgiraddarmeðleik á
ástaróbó. Nokkrum atriðum síðar
kom að eina þrísamsöng ein-
söngvaranna, Ach wenn wird die
Zeit erscheinen? þar sem gjörólík
raddtýpa Mörtu hlaut þó að skera
sig óþarflega mikið úr heildinni.
Hinn voldugi upphafskór 6. kant-
ötu var tilkomumikill, og túlkun
Schmidts á napurri lævísi Herod-
esar var eftirminnilegur í Ziehet
hin. Hin fruntaerfiða sópranaría
Nur ein Wink, sem er eins og
snýtt úr hljómsveitarsvítum
Bachs, kom nokkuð vel út hjá
Mörtu – með fyrrgreindum fyr-
irvara – og Gunnari tókst ágæt-
lega upp í aríunni Nun mögt die
stolze Feinde schrecken. Verkinu
lauk á viðhafnarþrungnum loka-
kórnum, Nun seid ihr wohl ge-
rochen, þar sem Bach vísar á það
sem verða skyldi á Golgata með
glæsilegri útfærslu fyrir kór og
hljómsveit á Ó höfuð dreyra drif-
ið, þar sem upprisan myndar sig-
ursælan bakgrunn, undirstrikað-
an af glampaskærum „clarino“-
trompetþyt.
Hinn dans-
andi Bach
upprisunnar
TÓNLIST
Hallgrímskirkja
J.S. Bach: Jólaóratórían, kantata 4–6.
Marta G. Halldórsdóttir (S), Monica
Groop (A), Gunnar Guðbjörnsson (T),
Andreas Schmidt (B), Mótettukór
Hallgrímskirkju og Sinfóníuhljómsveit
Íslands. Stjórnandi: Hörður Áskels-
son. Föstudaginn 6. desember kl.
19.30.
AÐVENTUTÓNLEIKAR
J.S. Bach
Ríkarður Ö. Pálsson
FJÓLA Jóns opnar sýningu á
verkum sínum í Galleríi Hringlist,
Hafnargötu 16, Keflavík, í dag. Á
sýningunni verða verk sem hún
hefur unnið að undanfarið ár.
Fjóla hefur stundað nám í mynd-
list frá árinu 1993, meðal annars
hjá Myndlistaskóla Hafnarfjarðar
og Reykjavíkur. Einnig hefur hún
notið leiðsagnar Reynis Katrínar
myndlistarmanns.
Þetta er sjötta einkasýning
Fjólu, ásamt því sem hún hefur
tekið þátt í fjölda samsýninga.
Sýningin mun standa út desem-
ber,
Sýnir í Galleríi Hringlist