Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.2003, Blaðsíða 13

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 1. FEBRÚAR 2003 13
FOR-
VERÐIR
uppgötvuðu
á dögunum
sjálfsmynd af
Rembrandt,
en myndin
hafði verið
„löguð til“
fyrir nokkrum öldum til að hún
gæti sýnt rússneskan að-
alsmann að því er stjórnendur
Rembrandt-safnsins í Amst-
erdam greindu frá. Lag eftir
lag af málningu voru skafin
burt við hreinsun á verkinu svo
sýna mætti myndina eins og
hún var upphaflega og leiddi
hreinsunin í ljós að myndin var
í raun portrett af Rembrandt
sjálfum.
Myndina vann listamaðurinn
fyrst árið 1634, er hann var 28
ára gamall, en líklegt er talið
að einn lærisveina meistarans
hafi síðar málað yfir verkið,
sem ekki hafði selst, til að spara
peninga. Að sögn Önnu
Brolsma, talsmanns safnsins,
hafði lærisveinninn bætt höku-
skeggi, axlasíðu hári og flauels-
húfu á upprunalegu myndina til
að ná fram rússnesku áhrif-
unum.
Myndin hefur verið hreinsuð
nokkrum sinnum sl. 70 ár og
hafði sú vinna að nokkru leitt í
ljós hvað þar lá undir, þótt
verkinu því væri ekki lokið fyrr
en að sérstakur hópur fræði-
manna, sem sérhæfir sig í því
að sannreyna verk Rem-
brandts, staðfesti nýlega að
verkið væri eftir listamanninn.
Í fyrstu höfðu þeir þó útilokað
að svo gæti verið – til þess
skorti myndina fínleg pensilför
Rembrandts sjálfs – en eftir sex
ára tímafreka hreinsunarvinnu
kom sannleikurinn í ljós.
Verkið hefur enn ekki verið
verðmetið, en nýlega hafa verk
Rembrandts selst fyrir um 2,3
milljarða króna.
Metverð fyrir Mantegna
VERK eftir ítalska
endurreisnarlistamanninn
Mantegna seldist nýlega fyrir
metverð, en 2,1 milljarður
króna fengust fyrir verk hans
Kristur í limbó á uppboði hjá
Sotheby’s í New York. Myndin,
sem talin er vera frá 1492, sýnir
Jesú Krist stíga niður í limbó til
að bjarga sálum hinna réttlátu.
Verkið var keypt í gegnum
símasölu og vildi kaupandinn
ekki láta nafns síns getið, en
verkið er síðasta verk Mant-
egna, svo vitað sé um, sem enn
er í eigu einkaaðila.
Talið er að verkið hafi verið
málað sérstaklega að beiðni
markgreifans Ludovico Gonz-
aga III, en hann var einn helsti
stuðningsmaður listamannsins.
Myndin sker sig frá öðrum
verkum af ferð Krists í limbó
frá þessum tíma að því leyti að
hún sýnir för hans sem einstakt
atvik í stað þess að líta á hana
út frá lífi frelsarans í stærra
samhengi. Að sögn Christopher
Apostle, yfirmanns mál-
verkadeildar Sotheby’s er
verkið eitt „stórkostlegasta og
jafnframt áhrifamesta verk“
listamannsins.
ERLENT
Sjálfsmynd
af Rembrandt
finnst
U
M þessar mundir er manns-
heilinn rannsóknarefni vís-
indanna og við þurfum ekki að
velta vöngum lengi til að átta
okkur á hvers vegna. Við
manneskjurnar höfum öll
heila og við höldum að við
þekkjum hann. En um leið og
við förum að skoða hann, förum inn í hann, finnst
okkur við vera stödd á annarri plánetu. Með orð-
um úr persneska ljóðinu Ráðstefna fuglanna:
„þetta er dalur undrunarinnar“.
Þegar við hófum vinnu okkar langaði okkur til
að rannsaka þetta undraverk upp á eigin spýtur.
(Oliver) Sacks og ritsmíð hans hvöttu okkur til að
skoða tilfelli eins og hann lýsir í bók sinni. Inn-
blásturinn kom frá Sacks. Hann var upphafið að
leit okkar að leikrænu formi.“
Þessi orð eru tekin úr formála Peters Brooks,
leikstjórans heimskunna, að verkinu sem Borg-
arleikhúsið frumsýnir í kvöld, Maðurinn sem hélt
að konan hans væri hattur. Leikverkið er byggt á
samnefndri bók taugalæknisins Olivers Sacks
sem varð að metsölubók um allan heim og lýsir
einstökum tilfellum og einkennum heilasköddun-
ar, þar sem einkennin eru jafn furðuleg og þau
eru margbrotin.
Það er leikhópur Nýja sviðsins í Borgarleik-
húsinu undir stjórn sænska leikstjórans Peters
Engkvist sem hefur unnið sýningu upp úr hand-
riti Brooks en einnig haft bókina sjálfa til hlið-
sjónar, því margt í henni varpar enn skýrara ljósi
á það sem er í leikverkinu og einnig vegna þess að
leikhópurinn hefur samið sína eigin sýningu en
ekki farið þá einföldu leið að endurgera sýningu
Brooks sem hefur farið víða um heim frá því hún
var frumsýnd fyrir 10 árum.
„Þetta er allt öðruvísi leikrit en ég hef fengist
við hingað til,“ segir Peter Engkvist sem er ís-
lensku leikhúsáhugafólki að góðu kunnur. Þetta
er fjórða sýningin sem hann setur upp hérlendis,
en hinar eru Ormstunga, Lofthræddi örninn Örv-
ar og Beðið eftir Godot sem var opnunarsýning
Nýja sviðsins haustið 2001.
„Þetta eru einfaldar sögur af fólki með heila-
skaða. Þetta er því ekki leikrit í hefðbundnum
skilningi og við höfum þurft að búa til sýningu úr
kraftaverk hvernig sem á það er litið. Þannig eru
engin tvö sjúkdómstilfelli nákvæmlega eins, ekki
fremur en engir tveir einstaklingar eru eins.“
Peter samsinnir því að auðveld leið inn í verk af
þessu tagi væri að leita eingöngu eftir því spaugi-
lega. „Ég hef séð þannig handrit unnin upp úr
þessari bók. Það er afskaplega lítið gefandi leið
og niðurlægjandi. Það sem mér finnst svo stór-
kostlegt við þetta verk er hversu nýjan og fram-
andi heim það opnar manni. Maður fyllist undrun
yfir hversu flókinn og margbrotinn mannsheilinn
er og þótt margt sé fyndið í sýningunni er grunn-
tónninn vonandi sleginn að lífið sé sumum mjög
erfitt og að á degi hverjum gerast kraftaverk
þegar einstaklingar með flókinn heilaskaða geta
framkvæmt einföldustu hreyfingar og tjáð sig
þrátt fyrir allt.“
efninu; klæða það í leikbúning,“ segir Peter. „Við
undirbjuggum okkur með því að ræða við tauga-
sérfræðinga, sjúkra- og iðjuþjálfa og áttum
meira að segja símasamtal við Oliver Sacks sjálf-
an. Það sem gerir þetta ólíkt hefðbundinni vinnu
leikara er að þeir hafa lítið sem ekkert úr eigin
reynsluheimi að byggja á. Við sögðum hvað eftir
annað fyrstu dagana að þetta gæti hreinlega ekki
verið, svona væri útilokað að nokkur væri. En
annað hefur komið á daginn.“
Til að gefa væntanlegum áhorfendum hug-
mynd um hvað það er sem leikararnir stóðu
frammi fyrir má ljóstra því upp að persónur
verksins eru t.d. haldnar þeim heilaskaða að sjá
einungis helming hlutanna. Aðrar eru blindar
þótt ekki sé hægt að slá því föstu að nokkuð sé að
sjóninni. Enn aðrir geta ekki hreyft líkamann
nema með því að horfa á líkamshlutann. Og þann-
ig mætti áfram telja.
„Við spurðum taugasérfræðingana hvort þetta
gæti verið og svarið var alltaf á sama veg: „Já,
það er alveg mögulegt en þarf samt alls ekki að
vera.“ Í fyrstu þótti okkur þetta ómögulegt svar
en það reyndist síðan lykillinn að verkinu, því
hver manneskja er einstök og er sannkallað
Eftir Peter Brook og Marie-Hélène Esti-
enne.
Þýðing: Hafliði Arngrímsson.
Leikarar: Gunnar Hansson, Halldór Gylfa-
son, Halldóra Geirharðsdóttir, Harpa Arn-
ardóttir, Sóley Elíasdóttir og Þór Tulinius.
Hljóð: Jakob Tryggvason
Lýsing: Benedikt Axelsson/Kári Gíslason.
Dansar og hreyfingar: Yaron Barani.
Leikmynd og búningar: Stígur Stein-
þórsson.
Leikstjóri: Peter Engkvist.
Maðurinn sem
hélt að konan hans
væri hattur
Morgunblaðið/Þorkell
Leikhópur Nýja sviðsins skiptist á að leika lækna og sjúklinga. Harpa Arnardóttir stendur, Halldór Gylfason í forgrunni.
Kraftaverk á hverjum degi
Á Nýja sviði Borgarleikhússins verður frumsýnt í kvöld
sérstætt leikverk er nefnist Maðurinn sem hélt að konan
hans væri hattur. HÁVAR SIGURJÓNSSON ræddi við
leikstjórann Peter Engkvist.
Morgunblaðið/Þorkell
Gunnar Hansson sýnir Tourette- heilkenni.
havar@mbl.is