Morgunblaðið - 01.04.2003, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 ÞRIÐJUDAGUR 1. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
T
ólf dagar eru liðnir af
stríðinu í Írak og fátt
ef nokkuð bendir til
þess að því fari að
ljúka. Þrátt fyrir að
bandamenn haldi því fram á dag-
legum blaðamannafundum að allt
gangi eins og best verður á kosið
verður ekki séð að þeim verði mik-
ið ágengt. Örfá dæmi mætti nefna.
Enn er barist um Basra sem upp-
haflega var ekki sögð hafa neina
hernaðarlega þýðingu. Enn eru
bandamenn ekki komnir inn í
Bagdad en þangað ætluðu þeir að
vera komnir fyrir viku. Enn er
sprengjum varpað á borgina. Enn
er Saddam þó lifandi. Og enn hafa
ekki fundist nein gereyðingarvopn
í fórum Íraka en vert er að rifja
það upp að bandamenn réðust inn í
landið vegna þess að þeir töldu að
Saddam hefði yfir slíkum vopnum
að ráða.
Ástæða
þess að banda-
mönnum
gengur verr
en þeir ætluðu
virðist sú að
Íraksher beitir óhefðbundnum
baráttuaðferðum og er sterkari en
búist var við. Írakar beita ógn-
arhernaði enda vita þeir að hefð-
bundinn hernaður, eins og banda-
menn stunda, á ekkert svar við
slíkum aðferðum. Þegar hafa verið
gerðar sjálfsmorðsárásir og síð-
ustu daga hafa 5.000 manns bæst í
herlið Saddams sem eru tilbúnir til
þess að fórna lífi sínu fyrir hann
með þessum hætti. Þetta er veiru-
hernaður af versta tagi. Terrorist-
arnir skera sig ekki úr fjöldanum.
Ógnin er því viðvarandi en alger-
lega óskilgreinanleg. Og talsmenn
Íraksstjórnar kynda undir ótt-
anum í fjölmiðlum daginn út og inn
með orðfæri sem er hlaðið svo
djúpu hatri og svo gegndarlausu
ofbeldi að þessir menn hljóta að
vera til alls líklegir.
Bandamenn eru ráðalausir og
hafa æ oftar komið fram í fjöl-
miðlum undanfarna daga til að til-
kynna að þeir þurfi að fara var-
legar og hægar en þeir ætluðu sér.
Hver sem er getur verið óvinur
okkar, segja þeir.
Og við fylgjumst með í öruggri
fjarlægð frá sjónvarpsskjánum og
fyllumst óhug. Við skiljum ekki
hvað er að gerast. Við skiljum ekki
hugsanaganginn sem býr að baki
sjálfsmorðsárás. Hugsanlega er
skýringin samt ekki eins framandi
og við höldum. Það er að minnsta
kosti upplýsandi að lesa frásögn
eftir ástralska blaðamanninn John
Pilger í nýrri bók hans The New
Rulers of the World (2002) um eft-
irmál fyrra Flóastríðsins og að-
draganda þessa.
Pilger gerði heimildarmynd um
sama efni er nefnist Paying the
Price: Killing the Children of Iraq
og fjallar greinin öðrum þræði um
vinnslu hennar. Undirliggjandi er
svo gagnrýni á vestræna fjölmiðla
sem hafa ekki haft mikinn áhuga á
að fjalla um afleiðingar stríðsins
og viðskiptabannsins á Írak og
heldur ekki um hernað banda-
manna í landinu eftir að stríðinu
lauk.
Í byrjun frásagnar sinnar lýsir
Pilger heimsókn sinni til Basra í
suðurhluta Íraks þar sem átökin
hafa verið hvað hörðust síðastliðna
daga. Þar hafa krabbameinstilfelli
margfaldast eftir að fyrra stríðinu
lauk. Rannsóknir sýna að 40–48%
íbúanna muni fá krabbamein.
Ástæðan er aukin geislavirkni í
andrúmsloftinu vegna notkunar
bandamanna á úrani í stríðinu.
Geislavirknin í Basra mælist svip-
uð og í Tsjernobil. Hún var einnig
mikil í Kúveit en þar hefur verið
unnið að því að hreinsa hana úr
umhverfinu. Í Írak hefur það ekki
verið gert vegna viðskiptabanns-
ins. Sökum bannsins eru heldur
ekki til lyf og tæki til þess að
lækna krabbameinið sem geisla-
virknin veldur.
Pilger rekur fjölmörg fleiri
dæmi af þessu tagi í frásögn sinni
á mjög sannfærandi hátt. Hann
segir frá því hvernig peningarnir
sem fást í „matur í stað olíu“-
verkefnið á vegum Öryggisráðs
Sameinuðu þjóðanna fara að
stórum hluta í allt aðra hluti en
mat fyrir Íraka. Hann segir frá
áframhaldandi hernaði Banda-
ríkjamanna og Breta í Írak eftir að
stríðinu lauk. Árið 1999 vörpuðu
bandamenn meira en 1.800
sprengjum á Írak. Undanfarin ár
hafa verið gerðar sprengjuárásir á
landið nánast upp á hvern einasta
dag. Bandamenn hafa ekki staðið
fyrir svo langvarandi sprengju-
árásum frá því í seinna stríði. Og
samt hefur nánast ekkert verið
sagt frá þessum árásum í banda-
rískum og breskum fjölmiðlum.
New York Times greindi frá því í
ágúst árið 1999 að bandarískar
orrustuflugvélar hefðu kerf-
isbundið en án þess að nokkur al-
menn umræða hefði farið fram
verið að varpa sprengjum á Írak.
Ástæður árásanna eru sagðar vera
þær að vernda Kúrdana í norður-
hluta Írak og Shíta í suðurhlut-
anum. En það stenst illa. Banda-
menn hafa til dæmis ekkert
aðhafst þegar Tyrkir hafa ráðist á
Kúrdana rétt handan við landa-
mæri sín við Írak enda vilja þeir
alls ekki að kúrdíski verka-
mannaflokkurinn í Tyrklandi fái
aukinn stuðning. Flugmenn í kon-
unglega breska flughernum hafa
kvartað opinberlega yfir því að
vera skipað að leyfa tyrkneskum
herflugvélum að gera árásir á
byggðir Kúrda í Írak þar sem ríkir
í raun flugbann. Í fyrra stríðinu
bað Bush eldri íraska herinn og al-
menning í landinu að snúast gegn
Saddam. Shítarnir í suðurhlut-
anum svöruðu kallinu og tókst svo
vel upp að innan fáeinna daga
höfðu þeir náð stórum hluta Suð-
ur-Íraks á sitt vald, þar á meðal
Basra. En Shítarnir voru Banda-
ríkjamönnum ekki þóknanlegir
enda vísir til þess að mynda
bandalag með frændum sínum í
Íran. Herir Saddams fengu því
hjálp frá bandamönnum til þess að
brjóta uppreisnina á bak aftur.
Það sama gerðist í norðurhlut-
anum þar sem Kúrdar gerðu upp-
reisn.
Við lestur á bók Pilgers verður
manni betur ljóst hvers vegna al-
menningur í Írak tekur banda-
mönnum ekki jafn fagnandi og ráð
var fyrir gert. Í ljósi þess að
Bandaríkjamenn og Bretar komu
Saddam ekki aðeins til valda í Írak
heldur reka algerlega óútreikn-
anlega hentistefnu í öllum við-
skiptum sínum við landið er engin
ástæða fyrir almenning þar að
treysta þeim.
Ófögnuður
í Írak
Við lestur á bók Pilgers verður manni
betur ljóst hvers vegna almenningur í
Írak tekur bandamönnum ekki jafn
fagnandi og ráð var fyrir gert.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
throstur@mbl.is
ÞAÐ KANN að skjóta skökku
við að hafa af því áhyggjur að of
geyst sé farið í vegaframkvæmdir
á Vestfjörðum jafnmikið og ógert
er. Þó sýnist mega telja fulla
ástæðu til að staldra við að því er
varðar fyrirhugaðar framkvæmdir
í Ísafjarðardjúpi en þar háttar svo
til að á næstu vikum er áformað að
bjóða út í einu lagi um 30 km veg-
arkafla um Hestfjörð og þann
hluta Skötufjarðar sem enn er eft-
ir. Þetta er mögulegt vegna þeirr-
ar aukafjárveitingar sem kom til
með ákvörðun ríkisstjórnarinnar
um að auka fé til vegaframkvæmda
á Vestfjörðum um 1.000 m.kr. fyrr
á þessu ári. Þótt ekki sé hægt að
hafa á móti auknum fjármunum til
vegagerðar er æskilegt að ráðstafa
þeim ekki fyrr en ráðrúm hefur
gefist til að hyggja að því hvernig
þeim verður best varið.
Sá vegarkafli sem um ræðir í
Hestfirði er um 20 km langur. Þótt
fjörðurinn sé djúpur eins og flestir
firðir í Ísafjarðardjúpi er hann inn-
an við 1.000 metrar á breidd og yst
í honum haft þar sem ekki eru
nema ca. 15 metra niður þar sem
dýpst er, en mestur hluti þess er
mun grynnri. Rannsóknir benda til
að á haftinu sé tiltölulega auðvelt
að setja fyllingar og leggja á þeim
veg yfir fjörðinn og brú til að
tryggja vatnaskipti. Utan við fjörð-
inn eru grynningar þannig að alda
úr Ísafjarðardjúpi ætti ekki að
vera til vandræða. Vegur þessa
leið yfir fjörðinn yrði um 15 km
styttri en vegur fyrir fjörðinn.
Vegagerðin hefur unnið frum-
skýrslu um þennan kost og kemur
þar m.a. fram að áætlaður fram-
kvæmdakostnaður við þverun
fjarðarins er um 840 m.kr. en lagn-
ing vegar um fjörðinn um 315
m.kr. Miðað við þetta er kostnaður
fyrir hvern km sem stytt er u.þ.b.
36 m.kr. Um grófa áætlun er að
ræða og ekki útilokað að kostnaður
gæti orðið eitthvað lægri. Þótt um-
ferð um Ísafjarðardjúp sé ekki
ýkja mikil miðað við marga aðra
vegi má geri ráð fyrir að hún eigi
eftir að aukast talsvert eftir því
sem malbikuðu kaflarnir þaðan inn
á hringveginn lengjast og þessi
framkvæmd að verða arðsamari
sem því nemur, en umferð á liðnu
ári var um 40.000 ökutæki. Með
bættum vegum hyllir undir að
menn telji sér fært að aka fram og
til baka milli norðanverðra Vest-
fjarða og suðvesturhornsins á ein-
um degi ef á þarf að halda, sem er
mikil breyting frá því sem verið
hefur. Í því sambanda munar tals-
vert um 2 x 15 km styttingu.
Víða um land er miklu kostað til
að ná styttingu sem þessari. Má
þar nefna Gilsfjörð (stytting 17
km), Dýrafjörð (stytting 13 km) og
einnig Kolgrafarfjörð á Snæfells-
nesi sem styttir leiðina um fjörðinn
um 7 km og nýlega var boðinn út.
Nú síðast hafa komið fram hug-
myndir um styttingu hringvegar-
ins um 15 km með 7 km löngum
göngum undir Vaðlaheiði austan
Akureyrar sem að hluta til yrðu
fjármögnuð með vegtollum. Í flest-
um þessum tilfellum koma reyndar
fleiri atriði til en einungis að ná
fram styttingunni, svo sem öryggi
vegfarenda og að tengja saman
þéttbýlisstaði.
Þótt í framtíðinni megi gera ráð
fyrir að með jarðgöngum milli
Dýrafjarðar og Arnarfjarðar aki
menn fremur svonefnda Vesturleið
af norðanverðum Vestfjörðum inn
á hringveginn, sem ef að líkum
lætur verður nokkru styttri en
leiðin um Ísafjarðardjúp a.m.k til
og frá suðvesturhorni landsins,
hafa þau göng ekki verið tímasett.
Einnig er langt í land með að full-
nægjandi tenging sé komin milli
sunnan- og norðanverðra
fjarðanna að öðru leyti. Þá er hug-
myndin sú að á Vestfjörðum verði í
framtíðinni góður hringvegur og í
allra þágu að sá hringur verði sem
stystur.
Ísafjörður hefur verið skil-
greindur sem einn af þremur svo-
nefndum byggðakjörnum á lands-
byggðinni. Til að styrkja hann í
sessi sem slíkan er nauðsyn að
hugað sé að samgöngum við hann
af sem mestum metnaði. Því sýnist
margt mæla með því að staldrað
verði við áður en lagt verður í fyr-
irhugaðar framkvæmdir í Hestfirði
og allir kostir þess að þvera fjörð-
inn í stað þess að leggja veg fyrir
hann gaumgæfðir. Í firðinum er
mjög þokkalegur malarvegur, sem
e.t.v. mætti bæta enn frekar þar til
til hugsanlegrar þverunar kæmi.
Ekki ættu heldur að vera vand-
ræði að ráðstafa þeim fjármunum
sem legðust til hliðar meðan úttekt
færi fram á kostum þverunar til
vegagerðar annars staðar í fjórð-
ungnum. Má þar t.a.m. nefna þver-
un Mjóafjarðar sem þegar er á
áætlun og lítið eftir til að megi
fara að bjóða hann út en við það
styttist vetrarleiðin um Djúp um
meira en 30 km.
Hvers vegna að sleppa
15 km styttingu?
Eftir Jónas
Guðmundsson
„Til að
styrkja Ísa-
fjörð í sessi
sem byggða-
kjarna er
nauðsyn að hyggja að
bættum samgöngum
við hann af sem mest-
um metnaði.“
Höfundur er sýslumaður í
Bolungarvík.
NÚ síðustu misseri hefur les-
blinda verið mikið í umræðunni
sem er vel, þar sem þetta vanda-
mál hefur legið í þagnargildi mjög
lengi og er því öll umræða um
þetta mál vel þegin.
Því er þannig farið með les-
blindu, að þó að viðkomandi geti
ekki lesið er sjón hans eðlileg,
menn sjá án þess að sjá, þar hefur
hnífurinn staðið í kúnni. Hinn les-
blindi virðist í byrjun skólagöngu
vera að öllu leyti eðlilegur nem-
andi. Smá saman sígur þó á ógæfu-
hliðina hjá honum þar sem hæfi-
leikaskortur hans til að lesa verður
þess valdandi að hann getur ekki
tileinkað sér það námsefni sem lagt
er fyrir hann með sama hraða og
aðrir nemendur. Hægt og sígandi
myndast gjá í þekkingu hans borið
saman við aðra nemendur og eftir
því sem tíminn líður verður erf-
iðara að brúa hana, ef ekki kemur
til utanaðkomandi hjálp. Það er
ákaflega misjafnt hvernig skóla-
kerfið bregst við þessu þekking-
argapi nemandans. Það er þó sorg-
leg staðreynd, sem dæmin sanna,
að alltof algengt er að þekking-
argapið sé útskýrt á auðvelda hátt-
inn, að nemandinn sé einfaldlega
tregur og ekki viðbjargandi. Sagan
sýnir að lesblinda hefur verið
flokkuð til tregðu að ósekju og er
ef til vill þekktasta dæmið um
þetta Albert Einstein. Honum var
sagt af hans prófessor að hann
væri svo slakur nemandi að hann
mundi aldrei eiga sér framtíð í
heimi eðlisfræðinnar, þar sem
hann væri einfaldlega ekki nógu
vel gefinn til þess að ná langt þar
og gaf hann honum því það ráð að
fá sér auðvelda skrifstofuvinnu eft-
ir próf. Enda gerði Albert Einstein
það eftir að hann lauk prófi í eðl-
isfræði og réð sig í vinnu á einka-
leyfastofu.
Eins og við þekkjum átti Albert
Einstein eftir að sýna fram á það
að prófessor hans gat ekki haft
meira á röngu að standa. Því miður
er reglan hinsvegar sú að þegar
lesblindir einstaklingar koma úr
skólakerfinu eru þeir niðurbrotnir
með miklar sjálfsefasemdir og á
tíðum mjög firrtir. Líkt og í tilfelli
Einsteins er hér oft um mjög vel-
gefið fólk að ræða sem finnst kerfið
hafa brugðist sér og leitar í mörg-
um tilfellum lausna utan þess, með
tilheyrandi kostnaði fyrir þjóðfé-
lagið. Það er því mjög mikilvægt að
greina vandamálið strax til þess að
koma í veg fyrir að þetta þekking-
argap myndist. Með því má koma í
veg fyrir að einstaklingurinn ein-
angrist félagslega í skólanum og
lendi í eineltis gildrunni eða leiti
sér skjóls í veruleikaflótta eitur-
lyfja. Rannsóknir hafa sýnt að eftir
því sem þekkingargapið stækkar
milli hins lesblinda og annarra
nemenda einangrast hinn lesblindi
meir og meir, þar sem hann fer í
felur með vandamálið. Á endanum
verður gapið svo stórt að hann
hættir að reyna að brúa það og
gefst upp og stimplar sig út úr
kerfinu og leggur á flótta undan
ritmálinu og um leið dómnum um
að vera óhæfur til að taka þátt í
hinu ritaða samfélagi okkar. Oftar
en ekki endar þessi flótti á „Zon-
inu“ þar sem algleymið ríkir með
hjálp efna. Á „Zoninu“ er enginn
dómur, ekkert álit, þú ert bara þú,
en um leið tærist þú upp og verður
að stóru núlli; dreggjum þjóð-
félagsins í stað þess að vera rjómi
þess eins og Albert Einstein.
Sem fyrr sagði er lesblinda
vandamál sem hægt er að sigrast á
ef menn fá aðstoð, helst nógu
snemma. Ábyrgð og ávinningur
skólakerfis er því stór, að greina
þessa einstaklinga strax. Hver vill
bera á byrgð á því að skola næsta
Einstein niður á „Zonið“?
Nú hefur verið stofnað Félag
lesblindra sem ætlað er að vinna að
málefnum lesblindra til að koma í
veg fyrir að næsti Einstein fari for-
görðum, vegna skilningsleysis.
„Að sjá án þess að sjá“
Eftir Tómas Ragnarsson
og Guðmund Johnsen
„Ábyrgð og ávinningur
skólakerfis er því stór,
að greina þessa ein-
staklinga strax.“
Höfundar eru talsmenn Félags
lesblindra á Íslandi.
Guðmundur
Johnsen
Tómas
Ragnarsson