Vísir - 12.09.1981, Blaðsíða 6

„Bankarnir
ættu aö sjá
um öll lán til
húsnæóismála
,,Deilurnar um húsnæöismálin
snúast um kerfi, um völd og
áhrif, en ekki um kjarna
málsins sem er aö allir gætu
fengið fullnægjandi lán
á frjálsum lánamarkaöi”,
segir Pétur H. Blöndal
framkvæmdastjóri
Lífeyrissjóðs verslunarmanna
í viötali viö Vísi
Hvaöan koma peningar
i húsnæðismálin?
Enda þótt opinbera lánakerfið bjóði húsbyggjendum og ibúðakaupendum
ýmist i ökkla eða eyra, þegar sjóðirnir eru annars vegar, fær fólk mest það
að láni, sem fer til smiða eða kaupa. En vegna þess að lánin koma svona
mismunandi eftir kerfi og frjálsi fjármagnsmarkaðurinn nýtur sin ekki, af
þvi að kerfið kemur i veg fyrir það, fá flestir minni og þó einkum óhagstæð-
ari ián en þyrfti.
i fyrra, árið 1980, er talið að ibúðarhúsnæði hafi verið byggt fyrir 745.2
milljónir króna, rétt um 2.000 íbúðir. Opinberu sjóðirnir munu hafa lánað
185.6 milljónir, lifeyrissjóðirnir 280.0 milljónir og bankar og sparisjóðir
180.0 milljónir, og ián frá þessum aðilum þvi numið 645.6 milljónum — eða
um 87%!
Umræðurnar um húsnæðismál
þjóðarinnar verða oft skrautlegar
og eru það einmitt núna þessa
dagana, eina ferðina enn. Eins og
oftast áður er blekausturinn ó-
mældur og orðaflaumurinn gifur-
legur, en niðurstaðan engin.
Mörgum spurningum um hús-
næðismálin hefur aldrei verið
svarað og þessi mál eru jafnan
rædd á og af sjónarhóli kerfisins,
sem hefur heljartök á þessum
mikilvæga málaflokki. Við höf-
um Húsnæðismálastjórn og
Húsnæðismálastofnun rikisins,
Byggingasjóö rikisins og
Byggingasjóð verkamanna
irikisins), sveitarfélögin
skamarta byggingasvæði eftir ó-
skýraslegum geðþótta og skipu-
lag og íjármögnun framkvæmda
heyrir undir lög og reglugerðir i
metralali.
Um þessar mundir býr þjóðin
við tvenns konar lánsfjármögnun
i aðalatriðum, annars vegar fá
húsbyggjendur með lág laun 90%
að láni til 42ja ára, með 0.5%
vöxtum og verðtryggingu, en
þessar opinberu lánveitingar fela
einnig i sér i raun að fólki eru með
ýmsum hætti skammtaðir
bústaðir.
Allir sjá, að þessi mismunun á
sér enga stoö i neinu réttlæti, og
margir efast um réttmæti þess að
opinberar stofnanir skipuleggi
búsetu fólks i hverfum eða húsa-
tegundum eða ibúðastærðum.
Þá eru lán til kaupa á eldri i-
búðum ennþá óhagstæðari en til
nýrra ibúða, og lóðaskortur og i-
búðaskortur á höfuðborgarsvæð-
inu þrengir alla kosti fólks i vali
húsnæðis og heldur uppi óeðlileg-
um byggingarkostnaði. Meðal
annars á þann hátt að standa i
veginum fyrir tæknivæðingu og
hagræðingu i byggingariðnaði,
sem er þvi mest ennþá á hand-
verksstiginu.
Það hefur margur svitnað
drjúgum yfir þvi risaátaki sem
það er að koma þaki yfir höfuð
sér, og langflestir landsmenn
hafa orðið og verða enn að ganga
i gegn um ótrúlega erfiðleika á
besta æviskeiðinu, aöeins af þess-
um sökum einum. Sá islenski
heimilisiðnaður, að byggja i-
búðarhús, er skugginn i tilveru
margra, allt of margra. En hvers
vegna og af hverju er það svona
flókið, erfitt og þjáningarfullt
fyrir íslendinga að eignast heim-
ili við hæfi? Allt þetta húsnæði ris
þó, svo að ekki getur staðiö á
peningunum i sjálfu sér.
Vlsir fékk Pétur H. Blöndal
stærðfræðing og framkvæmda-
stjóra Lifeyrissjóðs verslunar-
manna i lið með sér til þess að
fjalla ögn um húsnæðismálin frá
öðru sjónarhorni en gerist og
geugur.
Nægir peningar
en óþörf kerfi
til óþurftar
,,Já, það er rétt”, sagði
Pétur, ,,að við byggjum nokkurn
veginn það sem þarf að byggja,
þótt margt mætti betur fara i
þeim efnum, og þar með er auð-
vitaö ljóst, að peninga skortir
ekki. Við borgum jafnvel meira
fyrir ibúðarhúsnæði en við
þyrftum, þótt ég telji raunar að
húsnæðisverð hér sé ekki mjög
hátt.
Það er hins vegar þessi árátta
okkar Islendinga að setja allt i
kerfi, sem hér hefur gripið i
taumana. Kerfin sem ráða gangi
húsnæöismálanna hér eru fárán-
leg, þau eru I fyrsta lagi algerlega
óþörf og i öbru lagi til óþurftar.
Ef*ir að komin er á verðtrygging
og i. t gt er að ávaxta fé með eðli-
legum hætti, á það að vera hlut-
verk banka og sparisjóða að lána
einstaklingum húsnæði eins og
annað. Þar á ekki að vera þörf
fyrir aðra fyrirgreiðslu og allir
eiga að geta fengið þau lán, sem
þeir þurfa og tekjur þeirra standa
undir að greiða aftur á tilteknu
árabili, 20-30 árum.
Þess vegna er þetta fyrirkomu-
lag, sem hér er, að fólki sé úthlut-
að lánum úr opinberum sióðum
og lifeyrissjóðum algerlega úrelt
og ótækt.
Meb þvi að leggja opinberu
lánasjóðina niður má annaö hvort
lækka skatta eða auka tryggingar
til þess að hjálpa þeim, sem ekki
geta unnið eða hafa skerta vinnu-
getu. Lifeyrissjóðirnir eiga að
vera lifeyrissjóðir og ávaxta sitt
fé á verðbréfamarkaði til dæmis,
eða meb þeim hætti sem kemur
þeim best og styrkir þá mest til
þess að greiða sem hæstan lifeyri,
þegar þar að kemur. Það þekkist
hvergi nema hér, að lifeyrissjóðir
standi i almennum útlánum til
einstaklinga. Þetta er frá þeim
tíma, þegar lán voru óverðtryggð
og allir sjóðir brunnu upp i verð-
bólgunni. Þá var talið eðlilegt að
lifeyrissjóðirnir „gæfu” ekki öðr-
um en eigin félagsmönnum það fé
sem sjóðirnir töpuðu á að lána.
En þetta er úr sögunni og viðhorf-
in breytt.”
Erum lengi að átta okk-
ur á nýjum siðum.
Nú byrjar húsnæðisvandinn
bæði hjá sveitarfélögunum og
sjálfu húsnæðiskerfinu. Sveitar-
félögin(ab minnsta kosti á höfuð-
borgarsvæðinu , skammta lóöir,
bæði i litlum skömmtum og með
óreglulegum hætti og þar að auki
aldrei nægarlóðir. Húsnæðiskerf-
ið gerir aftur ráð fyrir fjölmörg-
um kvöðum og takmörkunum,
sem fólk verður að berjast i gegn
um, og þá ekki sist þvi, að allt sé
skammtað af ráðum og nefndum.
Þar er lánsfjármögnunin
gleggsta dæmið, þar sem hún er
sett undir opinbera forsjá og
meðal annars með þeim árangri
að fólki er stórlega mismunað og
klikuskapur er ráðandi. Er hægt
að útrýma þessari' „spillingu” i
húsnæðismálunum með einu
pennastriki?
„Já, það er hægt, en hvort það
verður gert er önnur saga. Við
skulum setja dæmið upp eins og
gert er með öðrum sambærileg-
um þjóðum. Þá má hugsa sér ab
sveitarfélögin úthluti byggingar-
svæðum, bæði misstórum og til
musmunandi þarfa, eftir aðal-
skipulagi og takmörkuðu svo-
kölluöu deiliskipulagi, en mest til
byggingafyrirtækja. Auðvitað
mætti ennfremur úthluta einstök-
um lóðum áfram fyrir þá sem þau
kjósa.
Lóðagjöld til sveitafélaga ættu
að bera uppi allan kostnað við
götur og þjónustu, svo sem skóla-
byggingar, enda er það ekki ann-
að en reikningsdæmi, hvað nýtt
ibúðarmannvirki kostar sveitar-
félögin i raun. Þetta myndi létta á
sjóðum þeirra, þvi með þessum
hætti kæmu peningar til nýfram-
kvæmda beint og strax.
Siðan er það alveg sama hver
byggir og hver endanlega eignast
húsnæðið. Fjármögnunin á að
vera banka og sparisjóða og
engra annarra. Auðvitað fengju
fyrirtæki framkvæmdalán yfir
byggingartimann en siðan kaup-
endur og eigendur langtimalán.
Nú, langtimalán til einstakl-
inga vegna ibúðabygginga eða
kaupa, eiga að byggjast á frjáls-
um fjármagnsmarkaði, þar sem
peningarnir halda raungildi sinu
og hægt er að reikna áratugi fram
i timann hver greiðslugeta hvers
og eins er. Það á ekki að þekkjast
iokkar þjóðfélagi, að nokkur hafi
lægri laun en svo, að þau beri ekki
uppi sómasamlegt húsnæði, enda
geriég þá ráð fyrir þvi að hægt sé
að eignast það á innan við 30 ár-
um með þvi að greiða hæfilegan
hluta af daglaunum á hverjum
mánuði. Þetta er löngu þekkt
kerfi, þar sem fjármagn streymir
um þjóðfélögin með eðlilegum
hætti, i gegn um viðeigandi fjár-
magnsfyrirtæki, þá fyrst og
fremst bankana.
Þetta er ekki nýtt hjá öðrum
þjóðum, siður en svo, og núna eft-
ir aö verðtrygging lánsfjár er
orðin að raunveruleika hjá «kkur,
er þessi leið nákvæmlega eins fær
hér og þar. En það tekur okkur
langan tima að átta okkur á nýj-
um siðum.
Að mæta raunveruleg-
um þörfum en ekki
imynduðum.
Stýringin sem felst i þvi að
beita ákveðnu, opinberu kerfi við
úrlausnir i húsnæðismálunum, á
orðinað raunveruleika hjá okkur,
ákaflega illa við, jafnt hér og ann-
ars staðar. Fólk er mjög misjafn-
lega i stakk búið, sumt á ibúð fyr-
ir, annaðhefur sparaö mikið, og
þannig má lengi telja. Og eins
gerir fólk ákaflega mismunandi
kröfur. Eg bendi til dæmis á það,
að ndna er timabært fyrir okkur
lslendinga að átta okkur á þeirri
breytingu, sem felst i þvi að hús-
næði er ekki lengur betri leið til
þess að spara og tryggja eignir
sinar en að leggja inn i banka.
NUna verður fólk að hugsa um
það, hvað húsnæði raunverulega
kostar. Það má til dæmis velta
þvi fyrir sér hvort er eftirsóknar-
verðara, að flytjast úr fjölbýlis-
húsi I einbýlishús, eða nota pen-
ingana til þessað fara árlega með
fjölskylduna i utanlandsferð, eða
61 þess að eignast sumarathvarf i
islenskri sveit. Nú borgar nefni-
lega hver sjálfur fyrir sitt hUs-
næðið nákvæmlega það sem það
kostar.en áður fyrr græddu menn
á verðbólgunni og sem dæmi má
nefna að þeir sem byggðu 1970-
1974 fengu ibúðirsinar á hálfvirði,
þvi lánveitendur „gáfu” þeim
mismuninn.
Nú eru þarfirnar mismunandi
hjá fólki eins og jafnan og óskirn-
ar og getan sömuleiðis, og við vit-
um hins vegar eiginlega i fyrsta
sinn hvað húsnæði hér á landi
kostar. Þannig er ekkert eðlilegra
en að þörfunum verði mætt á
frjálsum markaði i stað þess að
reikna út meðalþarfir og viðhalda
skömmtunarkerfinu.
Hvaða vit er i þvi, að lána sum-
um 90% en öðrum 20% og skilja
þarna á milli með tekjumarki,
sem ýmist hvetur fólk til þess að
leggjast i leti eða krefst þess að
það striti frá sér ráð og rænu?
Eða af hverju á að halda fólki við
áhyggjur og þrautir af þvi, sem er
ekkert áhyggjuefni? Við höfum
áður sagt það og það er stað-
reynd, að nú er borgað fullt verð
fyrir ibúðarhúsnæði og hér er
byggt að mestu það sem þarf að
byggja, en þessu er stjórnað að
ofan og stýrt eftir röngum leið-
um.”
Kerfi, völd og áhrif i
veginum.
En þú ert ekki viss um að þessu
verði breytt i náinni framtið?
„Nei, meinið er, að kerfin
tryggja völd og áhrif og margir
hafa lifibrauð af þvi að halda
kerfunum gangandi.
Skömmtunarástandið er vatn á
myllu margra stjórnmálamanna
og þess vegna gengur hægt að
losna undan þvi. Ef vel væri
stjórnað snérust ekki háværar
deilur um það núna, hvort kerfin
sú góð eða slæm, það stæðu lik-
lega fjörugar umræður um það,
hver byði best og skemmtilegast
húsnæði og hver bestu lánakjör-
in.” HERB.