Vísir Sunnudagsblað - 06.03.1938, Blaðsíða 4

4
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
Saga togleöursins.
Svo er frá sagt, að þegar Fer-
nando Cortez hafi lagt Mexi-
co undir Spán árið 1519, hafi
hann komið til höfuðborgar
landsins og orðið mjög undr-
andi yfir hnöttum þeim, er
hann sá Indíánastúlkur leika
sér að. Þeir voru mjúkir, og
er þeim var kastað til jai'ðar,
stukku þeir upp í loftið. Voru
þeir úr sama efni og regnhlíf-
ar þær, sem landsmenn not-
uðu og þéttiefnið, sem þeir
notuðu í báta sína.
Þetta fyrsta togleður, sem
Iivítir rn’enn komust í kynni við
var ekki úr safanum á Hevea
brasiliensis, gúmmitrésins,
heldur var það framleitt úr
Guajalerunnanum, sem nú er
mjög lítið notaður til togleðurs-
framleiðslu. Það er ekki fyrri
en spænskir og portúgalskir
hennenn brutust inn i Brasiliu,
að þeir kyntust safanum úr
hevea brasiliensis og verkfær-
um þeim, sem framleidd voru
úr honum.
Nú var svo hátlað með þessa
livitu menn, að þeir leituðu að
gulli og öðrum góðmálmum og
hirtu þvi ekkert um þetta lim-
kenda, grábrúna efni, sem þeir
kunnu ekki að hagnýta sér.
Svo liðu tvær aldir, og þá
barst fvrsta vitneskija um
gúmmítréð til Evrópu. Spænsk-
ur vísindamaður hafði verið í
tíu ár í landkönnuðarleiðangri
um Brasilíu og flutti með sér
til Evrópu sýnishorn af efn-
inu. Um þetta leyti kostaði úns-
an — «30 gr. — eina guineu
enska, eða á 3- tug króna.
Það var enskur maður,
Priestley að nafni, sem tókst
fyrst að gera gúmmíið nothæft.
Er sagt, að sonur lians lítill
hafi orðið þess var, að liægt
væri að þurka út blýantsstrik
með gúmmii. Gúmmiiðnaður
telst þó ekki hefjast fyrri en
á fyrsta tug 19. aldar. Gátu
menn þá framleitt þykkar
gúmmíupplausnir, sem nothæf-
ar voru til að gera hluti vatns-
helda.
Gúmmíverksmiðjur Evrópu
döfnuðu liægt. Framleiðslunni
var að mörgu leyti ábótavant.
Gúmmíið var of mjúkt og lím-
kent, rann við hita, en fraus í
grjótharða mola, er kólnaði í
veðri. En á árinu 1872 fann
verksmiðjueigandi einn, Han-
cock að nafni, að hægt var að
renna gúmmíinu gegnum valsa
og hlanda það kornóttu efni,
og er sú aðferð talin upphaf
gúmmíiðnaðar nútímans.
Um árið 1840 notuðu Banda-
ríkin póslpoka úr gúmmii, og
var brennisteini blandað í
gúmmíið. Þessum pokum var
í ýmsu ábótavant. Charles
Goodyear, einn af gúmmí-
framleiðöndunum, græddi a.
m. lc. ekki á þeim. Hann var
kominn í botnlausar skuldir.
En það stafaði e. t. v. fremur
af því, að Iiann var meiri upp-
fyndingamaður en kaupmað-
ur. Svo mikið er víst, að hon-
um á heimurinn það að þakka,
að hann fann upp aðferð, sem
í einu vetfangi bætti mjög
gúmmíið. Hann komst að því,
að við niikinn hita gekk
gúmmíið í samband við brenni-
stein, og' varð við það miklu
nothæfara og þarfara en áður.
Nú var leiðin opin. A fám
árum reis upp blómleg iðn-
grein, og heimurinn fór að not-
ast æ meir við gúmmí.
Brasiliska gúmmítréð, hevea
brasiliensis, gefur af sér besta
gúmmíið. Það óx aðeins í
Brasiliu, í hinum heitu og ó-
hollu frumskógum umhverfis
Amazonfljótið. Aður en menn
tóku að blanda brennisteini við
gúmmíið var enginn liörgull á
safanum, en svo fóru menn að
senda stóra verkamannaflokka
inn i frumskóganna, til að safna
safanum. Þúsundir manna létu
.lífið, en aðrir konm í þeirra
stað, þvi að altaf óx eftirspurn-
in, um þúsundir tunna á ári.
Brasilía græddi stórum á út-
flutningstollum, ög jafnframt
var bannað að flytja út hevea-
tré og fræ þess.
En Englendingar undu því
illa, að þurfa að vera upp á
aðra þjóð komnir livað gúm-
miið snerti, og Sir John Hoo-
ker, forstjóri Kew Gardens í
London, sendi því náttúrufræð-
ing einn út af örkinni, til að
útvega hevea-plöntur. Nátt-
úrufræðingurinn sendi allskon-
ar muni til Englands, t. d. ætl-
aði hann eitt sinn að senda út-
stoppaðan krókódíl. En þá
komst brasiliska lögreglan að
því, að hann var útstoppaður
með ungum Iievea-plöntum og
stöðvaði sendingarnar.
Plönturnar dóu flestar við
tilraunirnar í plöntugarðinum
i London. En ef það átti að
vera Iiægt að rækta gúmmí-
trén i nýlendum Breta, — i
heimalandinu, var það auðvit-
að ekki liægt, — þá vrðu þeir
að fá ógrvnni ungra plantna,
en nú var stjórnin i Brasiliu á
verði, svo að ógerningur var
að fá þær.
Sir Henry Wickliam liélt lil
Brasilíu til að rækta kaffi.
Hann keypti stóreflis land-
svæði við Amasonfljótið, ruddi
skógana og fór að rækta. Um-
hverfis ekrur lnms óx gúmnii-
tréð. Svo fór hann að senda.
stóra balla af vafningsvið „til
pappírsgerðar“ til Énglands-
Sendingarnar stækkuðu óðum
og ekkert reyndist við þær að
atliuga, svo að tollverðirnir í
Brasilíu hættu að leita. En þá
fór Wickham að senda lievea-
fræin og' plönturnar og er svilc-
in komust upp, liafði hann sent
mörg þúsund af þeim til Eng-
lands, en Brasilía var eklci
lengur ein um hituna.
Þefta var 1870, en það var
ekki fyrri en 1905, að ekru-
gúmmíið fór að gera vart við
sig. A því ári nam öll gúmmí-
framleiðsla 62 þús. smál., þar
af 145 smál. ræktað á gúmmí-
ekrum. 1914 var heimsfram-
leiðslan 120 þús. smál., þar af
voru 71 þús- smál framleidd-
ar á gúmmíekrum. Árið 1920
var framíeiðslan komin upp í
385 þús. smálesta, en fullnægðí
ekki eftirspurninni, þvi að nú
voru bílarnir komnir til sög-
unnar.
Bandarikin ein nota um 70%-
af allri heimsframleiðslunni og
þau kunna því illa, að þurfa
að kaupa hana dýrum dómum
af Englendingum. I því skyni
eru þeir i óða önn að komæ
sér upp sínum eigin ekrum i
S.-Ameriku. T. d. liefir Ford'
ke^'pt 2500 fermílna svæði i
Brasilíu til þessarar ræktunar-
FRÁ BUKAREST.
Myndin er tekin um það leyti, þegar stjórnarskifti urðu þar síðast. — Lifvörður Karls konungs
gengur um göturnar i borginni.