Nýja dagblaðið - 24.12.1936, Blaðsíða 17

N Ý J Á
DAGBLAÐIÐ
17
eins og byggingameistari, sem leggur aðallínur í
útliti hallai’, sem hann vill reisa, með langri vinnti
'og miklu erfiði. I kvæði eins og Gunnarshólma fer
saman fullkomlega listrænt form kvæðisins og að
hver setning og’ livert orð er fágað eins og gim-
steinn, sem greyptur er í dýran hring. Sumar suð-
rænar þjóðir, sérstaklega Frakkar, hafa tamið sig
á þá lund, að svo að segja allir menn skrifa vel,
i'rá stórskáldum og niður að skóladrengjum, að því
leyti sem snertir fágað foiTn og fullkominn stíl. Af
öllum Islenzkum skáldum á seinni tímum hefir Jóii-
hs Hallgrímsson að þessu leyti komizt næst sígildri
suðrænni list, og engimi staðið formi Suðurlanda
fjær en sr. Matthías. Hann er mótsetning hins sí-
gilda, suðræna forms. Hann er norrænn inn að
merg, með b.vlgjukennda skapgerð. Þegar Matthías
ier hrifinn, og hann yrlcir öll sín góðu kvæði þegar
harm er fullur yfirnáttúrlegrar andagiftai, þá fer
hann hamförum. Mælska hans er þá óstöðvandi.
i Þegar öðrum kemur í hug eitt orð, hefir hann tíu
á hraðbergi. Myndauðgi hans og líkingar minna á
þeim augnablikum á sjálfan Shakespeare. En fyr en
varði er hrífningin og hinn heilagi innblástur horf-
inn, og þá er Matthías orðinn eins og hver annar
jgreindur og fjöllesinn maður með lipra og létta
rímgáfu. Giidi Ijóðanna er komið undir því, hvort
hrifningin hefir enst honum til að fullgera heilt
kvæði eða kvæðaflokk. Þegar Matthías kom ofan
jaf Sinaifjalli andagiftar sinnar, áður en kvæðinu
var lokið, gátu komið tilfinnanlegir og óbætanlegir
smíðagallar á fögur Ijóð. Þetta kemur vel fi’am í
kvæðinu >rSkagafjörður“, sem við hlið Gunnars-
hólma, er glæsilegasti og andríkasti héraðsóður,
;sem til er í málinu. Nálega hvergi koma alir kostir
Matthíasar jafnvel fram og í þessu kvæði. Hann
sér þá frá hæstu stöðum yfir bygðina, og um leið
■alla sögu hennar, sigra og ósigra, gleðifundi og
morðbrennur. Hann sér höfuðbólin og líf hinna
uniklu manna. En hann sér líka litlu kotin og veit
að þau eiga líka sína sögu, sína sigra og ósigra,
sína drauma og vonbrigði. Óvíða er steypiflóð
mælskunnai’ þróttmeira en í fyi’stu vísunni, þar sem
jhann lýsir ofsa hinna innri sýna, sem brjótast
fram eins og voldug elfa í þröngu gljúfri. En mitt
ií hinum stórfelldu lýsingum koma honum í hug lít-
jilfjörlegir og hversdagslegir menn eins og Pétur
ibiskup og Konráð Gíslason, og nöfn þeirra verða
spjöll á fögru listaverki. Aldrei hefði Jónasi Ilall-
grímssyni komið til hugar að vefja nafn samtíðar-
smákónga inn í kvæði eins og Gunnarshólma eða
Fjallið Skjaldbreiður. Annars sjást merkin um slíka
:bresti í fjölmörgum kvæðum sr. Matthíasar mildu
glögglegar en í „Skagafjörður“, einmitt af því hve
hrifning hans er þar sterk. Gott dæmi af þessu
tægi er erfiljóð um Þoi’björgu Sveinsdóttur, annars-
vegai’ þrungið af hrífandi andagift og snilld, eií
innan um sjálfslýsingar og heimspekilegar athugan-
ir, mjög lítið viðkomandi hinum látna kvenskör-
ungi. En þannig var sr. Matthías. Hann og Jóhann-r
es Kjarval eru glæsilegustu dæmin meðal íslenzkra
listamanna, um menn, sem dvelja til skiftis í sam-
neyti guðanna og flytja þaðan af og til sín ódauð-
legu verk niður á jörðina og eru þá, oft til lengdar,
jarðarbúar eins og aðrir menn.
XI.
Það leiðir af því, sem hér er sagt á undan, að þaS
var tilgangslaust fyrir Matthías að ætla að bæta
kvæði sín eða þýðingar með endurskoðun og langrj
vinnu. Eins og að líkindum lætur, voru slíkar til-
raunir meir en gagnslausar. Breytingin varð aftur-
för. Ljóst dæmi um þetta er í þýðingu hans á Friðt
þjófssögu. í hinni upprunalegu þýðingu segir hann
um hina sorgmæddu konungsdóttur:
Ingibjörg í Baldurshaga
beiskan grætur alla daga.
Getur þig ei ginnt til víga
grátin mær með augun blá?
Hér er hrífandi skáldskapur, sem öll þjóðin nam
og dáði. En seinna finnst skáldinu ástæða til að
breyta niðurlag’sorðum þriðju línu og segja: Getur
þig ei ginnt að morði o. s. frv. Ekkert stórskáld
sem hefði haft gáfu til að vinna að kvæðum sínum
með seigri elju, myndi hafa gert slíka breytinguf
En þegar Matthías endurbætti Ijóð sín eða þýðing^
ar, þau sem hánn hafði gert í hrifningu, þá var
afturförin ótvíræð og óhjákvæmileg.
Eftirmæli sr. Matthíasar segja alla sögu hansj.
Þau eru eklti aðeins mörg, heldur afarmörg og þau
eru geisilega misjöfn að gæðum. Þar eru dýrmætár
perlur eins og eftirmælin um móður hans, konu
hans, Bömin í Hvammkoti, Hallgrím Pétursson og
marga fleiri, bæði vini og vandamenn. Annar sér-
stakur þáttur í erfiljóðagerð hans eru kvæði eins og
dánarljóðin um Pétur Hafstein amtmann og Krist-
ján kamfnerráð á Skarði. Matthías gerði slík kvæði
eins og Egill Skallagrímsson, Höfuðlausn. Það eru
hetjukvæði, sem eru ópersónuleg’ í eðli sínu. Hjarta
skáldsins skelfur ekki af angist og tilfinningu eins
og þegar hann yrkir um hin umkomulausu og hon-
um óþekktu fermingarbörn frá Hvammkoti. — ií
beztu eftirmælum sínum er Matthías léttur og á-
stúðlegur eins og vörblær, en í kvæðinu um höfð-
ingja þessa heims eins og amtmenn og kammerráð,
tekur hann á sig brynju fomskáldanna. Hami tekur
hætti þeirra og orðskrúð, líkingar þeirra og ræðu-
form. Mörg af þessum kvæðum eru undursamlega
vel gerð. Þungi mælsku og orðgnóttar lamar les-
andann, eins og nálægð við tröllaukinn foss. Samt