Tíminn Sunnudagsblað - 07.10.1962, Blaðsíða 18

er fyrst og fremst það, að það er
samhæft kenningum kaþólsku kirkj-
unnaram guð og manneskjuna. Þetta
viðhorf er enn fremur gert þannig
úr garði, að það samrýmist daglegri
reynslu og athugun. — Það er ekki
fyrr en farið er að gera nákvæmar
mælingar og tilraunir, að gallarnir og
skekkjurnar í þessari heimsmynd
koma í ljós. Það má líkja viðhoifi
miðaldanna til guðs og heimsins við
garðyrkjumann og garð hans: — Garð
yrkjumaðurinn hefur ákveðið, hvern-
ig garðurinn hans á ag vera. Til þess
að fullnægja þeirri ákvörðun, sáir
hann mismunandi fræjum i moldina,
sem eiga að spíra og verða að blóm-
um sem gefa garðinum það útlit,
er hann hefur fyrirfram ákveðið. —
Þannig hafði guð innréttað veröld-
ina: Þar hafði allt sinn ákveðna stað
og stöðu, og allt þróaðist í samræmi
við hans vilja Hver maður hafði líka
sinn ákveðna stað i samfélagsskipun-
inni það gilti jafnt um kónga, aðal,
bændur og borgara — og það að rísa
gegn vilja guðs að brjóta gegn þess-
ari skipun.
Þegar þessi heimsmynd brestur, á
það rót sína að rekja til margs konar
atburða og breytinga. sem eiga sér
stað í lok miðalda — Miðaldaþjóðfé-
lagi var skipt í skýrt afmarkaðar
stéttir, og hver þeirra hafði ákveðið
verk — og valdssvið, sem þeim hafði
verið falig samkvæmt hinu guðdóm-
lega markmiði. Klerkastéttin réð ein
öllu í andlegum og trúarlegum mál-
um. Þjóðhöfðingjar og aðall höfðu
hið veraldlega vald í sínum höndum,
en hlutverk bænda og borgara —
samkvæmt hinni guðlegu tilhögun —
var ag framleiða nauðþurftir. f sam-
ræmi við þetta hlaut skipan þjóð-
félagsins að vera eilíf og óumbreyt-
anleg. —
Það fór þó svo, að þetta „guð-
dómlega“ þjóðfélag hélt ekki velli
þegar fram liðu stundir: Eftir kross-
ferðirnar tóku Evrópubúar að hafa
verzlunarviðskipti við Araba og reynd
ar við fleiri þjóðir í austurhluta
heims. Verzlun og samskipti manna
, í millum tóku miklum stakkaskipt-
-j? l,m af þessum ástæðum, og það hafði
~aftur í för mpð sér, að til varð ný
j stétt manna hin efnaða borgarastétt,
' sem fékk æ meiri efnahagsleg ítök í
' þjóðfélaginu. Og meðal þessarar stétt
ar var jarðvegur fyrir nýja menningu,
sem var frábrugðin miðaldamenning-
'<? unni.
~ i Það, sem eirikenndi þessa nýju
~'< ’ menningu, var nýtt viðhorf til manns-
' ins sjálfs. Nú komu menn auga á
2--, ‘ einstakiinginn. Hann var ekki lengur
r? ( aðeins hluti í markmiði guðs og þáði
gildi sitl af því, heldur hafði hann öðl-
azt gildi í sjálfum hér og sitt eigið
markmið. —
Þessí nýja menning sótti sér
733
Hluti af myndskreytingu Botticellis (gerSri um 1490) viS hlð fræga verk Dante
„Divina Commedía". — Hinn guðdómlegi gamanletkur. — Myndin á að tákna
ferð skáldsins tll helvítis, og mennirnir tveir efst á myndlnni eru skáldið °9
ieiðsögumaður hans. Neðar sést það, sem fyrir augu þeirra ber í undirheimum
Svartlr djöflar láta svipurnar hvjna á bökum syndaranna. — Myndin gefur 9°
hugmynd um helvítistrú miðaldanna.
að sumu leyti ínnblástur til Arab-
anna: Þeir höfðu tekið við hinni
grísku menningu í stónim dráttum
og leitt hana lengra. Það var ekki svo
lítið, sem Evrópumenn lærðu af Aröb-
um, til dæmis er talna- og reikniskerfi
nútímans frá þeim runnið. Það
greiddi og þessari nýju menningu
veginn, að Austur-rómverska ríkið
leið undir lok, þegar Tyrkir hertóku
Konstanínópel um miðja 14. öld. Þá
flýðu þaðan margir menn, sem höfðu
tileinkað sér gríska heimspeki og
fluttu hana með sér til Evrópu, sér-
staklega Ítalíu. Og þaðan barst t>un
til annarra landa.
Veraldarhyggju tók meira að setí.|a
að gæta innan kirkjunnar sía' r
og þá sprettur fram menningarstra
ur, sem kallaður hefur verið húm ^
ismi vegna hins endurvakta ah'^arrf.
manninum sjálfum sem slíkum. M®
ir af helztu og beztu mönnum lcl ja
unnar höfðu meiri áhuga á að >SrUnna
mannleg vandamál og afstöðu rnannj
hverra til annarra en viðhalda w ^
lokuðu heimsmynd kirkjunnar. -
í gjn<'
felldi manninn og veröldina >
T í M I N N
SUNNUDAGSBt^0