Tíminn Sunnudagsblað - 03.03.1963, Blaðsíða 11

að hin höfuga frjósemi þessa dals
náði einnig til mannanna.
Þ.%2 er skemmst af því að segja,
að þarna fundust fornminjar á þrem
ur stöðum í sömu gröfinni og einum
stað í löngum skurði, er grafinn var
út frá henni. Þessar minjar voru tvö
þúsund ára gamlar eða þó öllu held-
ur rúmlega það.
Við uppgröftinn -veittu fornleifa-
fræðingarnir athygli trjágrein í
hotni grafarinnar. Slikt er ekki fá-
gætt í mómýrum, og gáfu þeir þess-
um drumbi lítinn gaum. Það hvarfl-
aði þó að þeim að taka hann upp, en
ekki varð samt af því, fyrr en að
því var komið, að mokað skyldi ofan
í gröfina. Það var þvf síðasta verk
þeirra að skoða hann. Þeir urðu undr
andi, þegar það rann upp fyrir þeim,
að það var raunar konulíkneski, er
þeir höfðu handa á milli. Það hafði
legið þarna undir grjóthrúgu, og
ofan á grjótinu voru tvær dyngjur
af hálfrotnuðum jurtastönglum, á-
samt ófcal brotum úr leirkerum,
kylfu, stjaka, löngum fjölum, sem
minntu á skíði, dýrabeinum og fleira
slíku, er ýmist lá á grjóthrúgunni
eða skammt frá henni. Það gekk yfir
mikil regnskúr, þegar vísindamenn-
irnir hófu gyðjuna upp úr gröfinni.
Því að gyðja var það, sem hér var
fundin.
Líkneskið var úr eik, tæpar þrjár
álnir á hæð. Að ofan var það einn
stofn, en klofnaði í tvennt nokkuð
ofan við miðju. Kynferðið leyndi sór
ekki, og allt talaði skýru máli um
það, hvaða þjónustu þessi goðvera
veitti mönnum. Hún virðist hafa ver-
ið „ móðug á munað". Höfuð og hand
leggi vantaði með öllu, en náttúran
sjálf hafði með vaxtarlagi greinanna
skapað þessari líkneskju þriflegar
mjaðmir. Mennirnir, sem tilbáðu
hana , hafa fundið hana nálega full-
skrapaða í skóginum og ekki þurft
annað að gera en bæta örlítið uni
í smáatriðum. Þá var fengin gyðjan
mikla, ímynd móður jarðar, sem öllu
veitti líf. Það var hún, sem lét kornið
spíra, miðlaði sól og regni og veitti
góða uppskeru — það var hún, sem
gæddi menn og dýr frjósemd, og frá
henni stafaði árgæzka öll.
Það er talið fullsannað, að fyrir
tvö þúsund árum hafi verið vatn á
þeim stað, þar sem þessar merkilegu
fornminjar fundust. Líkneskjunni
hefur verið sökkt þar og borið á hana
grjót. Það minnir á þá sögu Tacit-
usar, að gyðjan Nerþus hafi verið
færð að vatni á vagni sínum til laug
arinnar að lokinni yfirreið. Síðan
hefur fórnargjöfum verið sökkt í
vatnið á þeim stað, þar sem likn-
eskjan var. — Jurtastönglarnir
reyndust vera hör. Leirker og bein
úr dýrum finnast tlðum, þar sem
fórnir hafa verið færðar. En þarna
hefur verið að verki nýtið lélk, sem
sóaði ekki í gegndarleysi, enda þótt
sjálf frjósemigyðjan ætti hhxt að máli
því að sum beinin báru það með sér,
að þau höfðu verið klofin til mergjar,
áður en þeim var offrað. Nútíma-
fólki kann að þykja þetta smámuna-
semi við guðdóminn, og ekki horfðu
þessir fornu þjóðflokkar ævinlega
í smámunina, svo sem sjá má af
vopnum þeim og verjum, gulli og
gersemum, er fundizt hafa í blót-
keldum og víðar. En tímarnir breyt-
ast og mennirnir með. Og þarna hef-
ur sýnilega verið um það að ræða
að veita gyðjunni hlutdeild í heilagri
máltíð. Á sama hátt hefur hörinn
kannski verið hennar skerfur af upp-
skerunni, svo að hún gæti spunnið
sér í serk á hinn kvenlega líkama
sinn. Það eru skíðin, sem eru dular-
fyllst, og kunna ménn ekki að skýra,
hvers vegna þeim hefur verið sökk
þarna. Þau eru óslitin og hafa sýni-
LÖGPU
í Grágás, sem er frá því um miðbik
þrettándu aldar, er talað um lög-
pundara. Öllum mun ljóst, að hér er
um að ræða vog, en hitt liggur ekki
ems í augum uppi, hvernig sú vog
var.
Við breytingar á Budolfi-torgi í Ála-
borg komu i leitimar eigi færri en
þrjátíu þúsund munir, sem bæjar-
búar hafa týnt á liðnum öldum. Þar
á meðal var lítil vog úr bronsi, og
var talið, að hún myndi vera frá siða-
skiptatímunum. Þrjár gerðir voga eru
kunnar frá þessum öldum: skálavog,
bismari og pundari. Það, sem þarna
kom í leitimar, var vog af þeirri
gerð, er nefnd mun hafa verið lög-
pundari á fslandi.
Lögpundarinn var myntvog og hið
mesta þarfaþing á sínum tíma. Pen-
ingar þeir, sem mótaðir voru, reynd-
ust misjafnir að þyngd, og silfurpen-
ingar höfðu gildi eftir þyngd sinni.
Þeir peningar giltu til dæmis eina
mörk silfurs, er voru tvö hundruð til
tvö hundruð og þrjátíu grömm að
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
lega aldrei verið notuð, nema þá
skinn hafi verið þanið á þau, og er
það jafnvel talið sennilegast, því að
annars verður ekki skýrt, hvernig
þeim hefur verið fest á fætur manna.
Bernin. vora úr nautgripum, geit-
um, sauðfé, hesti, hundi og héra.
Og loks var eitt herðablað úr mannL
Beinasérfræðingar segja, að það hafi
verið brotið á sama hátt og mörg
dýrabeinanna. Ekki er þetta talinn
órækur vitnisburður um mannfórnir,
þótt grana megi, að það tákni, að
gyðjan, sem gaf líf, hafi einnig tekið
líf. Og er þess þá að minnast, rð
þrælarnir, sem fylgdu Nerþusi til
vatnsins, áttu ekki afturkvæmt til
mannheima, að sögn TacituSar. Þeir,
sem höfðu litið hana augum og farii
höndum um hana og góss hennar,
hurfu í vatnið.
Helztu heimildir: Heiðinn siður
á íslandi eftir Ólaf B-riem, Skal'k
(Hun er Moder Jord, eftir H.A.).
NDARI
þyngd. Lögpundarinn var því nauð-
synlegt áhald, þegar menn reiddu af
höndum silfurgjald eða veittu því við
töku.
Þessi vog var svo úr garði gerð,
að hún vó aðeins ákveðna þyngd.
Yzt á vogarstönginni var flatt blað,
og á það var myntin látin. Væri þyngd
in ekki nærri lagi, hélzt stöngin
ekki í stilli, og myntin datt af henni.
Oft var hægt að leggja lögpund-
ara saman, svo að þægilegt væri að
hafa þá meðferðis, til dæmis á ferða-
lögum. Þannig var sá úr garði gerður
er fannst í Álaborg.
Áður var einn pundari af þessu tagi
til í Danmörku, og í safninu í Osló
eru tveir, er teljast verða til þess-
arar gerðar.
Heimild: Skalk (Under döds-
straf forbudt eftir Paul H.
Rasmussen).
r ■■■■ im
SunnudagsblaSið birt-
ir fúslega skemmtilegar
og vel skrifaðar grein-
ar, sem því berast.
203