Tíminn Sunnudagsblað - 14.06.1964, Blaðsíða 10

mikið og snoturt ungmenni, og kynnt
ist bezt hinum notalegri hliðum lífs-
ins. En djúpt kafaði hann ekki. Það
var ýmist, að hann eyddi tímanum á
búgarði föður síns í Sarajevskó Polje
eða undi sér við þær dægradvalir og
skemmtanir, sem ungum mönnum, er
ekki var talið, að þyrftu að stunda
neitt nám eða helga sig neinu starfi,
stóðu til boða í Sarajevó á árunum
kringum 1910. Faðir hans var honum
eftirlátur í öllum greinum, og eng-
inn annar hefði getað komið í veg
fyrir, að hann gengi þá braut, sem
hann var kominn út á, eða beint
honum í aðra átt. Lífið var heillandi,
og það virtist einungis til þess gert
að þjóna íbró og félögum hans. Það
var ekki nema sjálfsagt að njóta alls
þess, sem það gat boðið þeim
„Eldiviður, eldiviður!“
Já — það mátti skilja, að íbró
minntist þessa alls sem tak-
markalauss munaður. Og það
var munaður, sem átti sér
skamman aldur. Hann var
kvaddur i herinn árið 1914, og þetta
sama sumar skaii heimstyrjöldin á.
Fyrst barðist hann gegn Rússum, síð-
an gegn ítölum og þá særðist hann
hroðalega. Seinna varð hann liðþjálfi
og undirforingi í hersveitunum í Pili-
stýába í Ungverjalandi. Þetta var und
arlegl þrautalíf og þó þægilegt á
sinn hátt. Hann flaut í gegnum það
og kúlnahríðina eins og maður, sem
ranglar stefnulaust í þoku. Tíminn
leið við drykkjuskap, spilamennsku,
glaðværð og ribbaldaskap hermanna
lífsins. Árin komu og fóru, og
hann vissi satt að segja ekki full-
komlega, við hverja hann barðist eða
hvers vegna þrammaði í herfylkingu.
drakk, söng og úthellti blóði sínu,
þó að hann þröngvaði öðrum til þess
að gera þetta líka. Og árið 1918 sneri
hann heim, heldur báglega á sig kom
inn: Fölur, magnþrota af blóðmissi
(honum hafði nálega blætt til ólífs
í skotgröfunum við Tolminó) og þó
enn þjakaðri af hinu taumlausa líf-
erni í hernum. Faðir hans var kom-
inn á álttugasta árið og orðinn hrum
ur. Móðir hans var dáin og systur
hans giftar. Heimili hans var brátt
úr sögunni. Peningarnir gengu systk
inunum úr greipum, og fasteignirn-
ar. þessar góðu og gjöfulu fasteign-
ir. urðu að engu fyrir augunum á
þeim. Það var einungis, þegar hann
settist að drykkju með félögum sín-
um, að flest virðist eins og það áður
var. En allt breytti um svip jafn-
skjótt og víman rann af honum,
hvarf og varð að engu. Húsið í
Sagrdzije hafði þegar verið selt á
stríðsárunum. Nú var hitt húsiðjíka
selt, stóra húsið í Bjelave, og flutt
í leiguíbúð, sem var miklu minni.
Búgasðurinn í Sarajevskó Polje fór í
hundtia, þegar landbúnaðarlöggjöf-
in nýja komst á. Og þannig hraktist
hann inn í nýjan héim, sem hafði
ekkert pflögu nema óskiljanleg óþæg
indi og cvæntustu skakkaföll.
„Eldiviður, eldiviður"!
Faðir hans dó. íbró byrjaði að
vinna eins og þá var sagt: Hann fór
að verzla. Hann komst í félagsskap
við garðyrkjumann og ætlaði að selja
blóm. Honum þótti vond lykt af blóm
unum, þegar hann fór að sýsla við
þau til langframa, og það kom að
litlu haldi, þó að hann reyndi að
verja sig gegn þessari lykt með
brennivíni og tóbaki. Blómin voru
viðkvæm, kaupendurnir duttlungafull
ir og sérvitrir. Það sannaðist, að öll
vinna var mæðusöm, jafnvel blóma-
sala. Og þar á ofan gekk allt á tré-
fótum. Hann vissi ekki, hverjir það
voru, sem settu fyrir hann fótinn —
hann skildi það eitt, að hann hras-
aði við hvert fótmál og féll í þriðja
hverju spori. í fám orðum sagt: Með
hverjum degi sem leið, missti lífið
nokkuð af hinum gamla ljóma sínum
og auðlegð — einmitt þvi, sem íbró
sóttist eftir af ástríðuþrunginni hvöt,
likt og örvæntingarfullur maður, sem
er að kafna af loftleysi. í þessum
þrengingum kvæntist hann. Stúlkan
var dugleg og fríð sýnum og hafði
alizt upp á myndarheimili, en heím-
anmundurinn var Iítill, og það
stóð ekki á því, að þau
ykju kyn sitt: Mörg börn
fæddust og dóu: Blómaverzlun
in varð gjaldþrota. Garðyrkjumaður-
inn hélt garðinum, en íbró Sólak
hreppti skuldirnar. Hann fór að
vinna i bæjarskrifstofunum.
~„Eldiviðu-ur!“
Það verður að segja hverja sögu
eins og hún er: Hann hafði ekki vit-
að, hvað þessar bæjarskrifstofur voru
enda aldrei leitt hugann að því. En
nú barði hann þar ofan af fyrir sér,
og þá hlaut hann að komast að raun
um, hvílíkt amstur og armæða fólst á
bak við þetta orð.
O-nei — það varð kannski ekki
sagt, að þetta væri erfitt og vanda-
samt starf. En hvimleitt var þaS:
Honum fannst sér misboðið. Hverju
orði og hverri hreyfingu fylgdi ósegj
anleg niðurlæging, átakanleg skömm,
sem sá gat skynjað, er hét Sólak.
Og ekkert nema ^ren' ivmið gat þveg
ið af honum smánina og þó a
um stundar sakit.
Árin liðu, en ekki lét betur í ári
— það rofaði ekki einu sinni til í
draumaveröldinni. Þau seldu flest,
sem þau áttu innan stokks, lifðu við
sult og seyru og áttu varla leppana
utan á sig. Þau gátu ekki leynt ör-
brigð sinni. Fjögur börn fæddust
þessi árin, og þau dóu öll nema eitt.
Það var stúlka. Hún komst á legg —,
falleg, hlédræg og greind stúlka, sem
naut sæmilegrar fræðslu og blaðaði
dálítið í bókum. Þegar hún var kom-
in á átjánda ár', giftist hún vænum
pilti, sem vann í tóbaksverksmiðju.
Hann kunni bæði að lesa og skrifa,
var ekki til muna eldri en hún og
engu efnaðri en faðir hennar.
Svo andaðist konan. Hann varð al-
einn eftir. Enginn hirti um hann, og
hann lagðist að fullu og öllu
í drykkjuskap. Þetta sögðu þeir allir,
en enginn skeytti um, hvað olli því.
Þeir ráku hann úr starfi sínu í bæj-
arstjórnarskrifstofunum, og honum
fannst niðurlæging sín svo mikil, að
hann gat varla afborið hana. Hann
gat ekki einu sinni keypt hálfa
brennivínsflösku, og samt var það
eiginlega nú, sem hann fór að drekka
fyrir alvöru. Og nú var það líka, að
hann fór að ramba um göturnar með
eldiviðarvagninn.
„E-e-eldiviður!“
Upp frá þessari stundu tók hann
endanlega að snúa baki við veröld-
inni. Svo sagði fólk. En sjálfur finn-
ur hann glöggt, að þetta er ekki rétt.
Nei og aftur nei. Hann lætur ekki
undan síga fyrir heiminum, flýr ekki
frá starfi sínu, guð sé lof. En allt,
sem í heiminum er, dauðir hlutir
og lifandi fólk og allt, sem það hugs
ar, segir og gerir — allt þetta sneið-
ir hjá honum alla daga, skilur hann
gremjuþrunginn eftir í myrkri, sem
ekkert getur rofið nema ein römm
veig brennivíns. í því einu býr söng-
ur og blómaangan, og í því dylst
hönd, sem gælir við vangann. Allt
annað hefur snúið baki við honum
— stig af stigi og þó óðfluga og
œiskunnarlaust. Og brennivínið —
það er allt.
Þegar svo var komið, var hann
glataður. Hann var orðinn utanveltu
í veröldinni. Og sökk sífellt dýpra og
dýpra. Það var dóttirin ein, Semsa,
sem kom til hans að staðaldri og
reyndi að hlynna að honum, þó að
hún ætti heima í öðrum borgarhluta
íSiíSSSSSiSSSgSSSgSSSSSSSSSS^SSSgSSSSSSSSSSSÍSSSSSSSgSSSSSÍSSflSSSSgSSÍtSgSSSSgRSftSSSSiSSSSSSÍÍgSSSSS^iiSSSSSSSS
ívó Andric er Bosníu,maður og fœddist i TravniJc árjð 1892.
Hann gekk i menntaskóla l Sarajevo og stundaði heimspeki-
nám í Zagreb, Vín og Kraká. f heimsstyrjöldinni fyrri tóku
austurrísk yfirvöld hann hvað eftir annað fastan, en þegar að
henni lokinni gerðist hann kunnur rithöfundur. í slðari
heimstyrjöldinni hafðist hann við í Beögrad og vann að tveim-
ur skáldsögum, sem komu út 1945. Önnur þeirra var Brúin
yfir Drínu, sem hann hlaut verðlaun fyrir árið 1946 og gerði
hann siðar heimsfrægan. Nóbelsverðlaunin hlaut hann 1961.
*^?:.^2SSg2S2?SSSSSSSSSS£SSSSSSSSSSS£SSSSS5íS£S2SSSSSSSSSSS2SSSSSSSSSS82SS82SS8g8SSSSSSSSSSSSSS£Si>SSS2SSSS
538
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ