Tíminn Sunnudagsblað - 30.10.1966, Blaðsíða 13

héraðinu. Hann var einn hinna miklu
„gróðamanna" á fyrri hluta nítjándu
ár. Séreinkenni þeirra var nákvæm-
tir og skefjalaus sparnaður og nýtni,
og harka við sjálfa sig, ásamt fjár-
mála'hyggindum. Sumir þessara
manna mundu Móðuharðindin, , en
hinir höfðu haft af þeim lifandi sagn-
ir af foreldrum sínum. Bárður á Búr-
felli er mætavel gerð mynd þessa
mannflokks. Hann átti sér sálufélaga
í hverju héraði á fyrri hluta aldar-
innar.
Jóhannes hélt framan af þeim að-
ferðum gróðamanna að vera jafnan
byrgur allra nauðsynja og selja öðr-
um í neyð. Til dæmis er sagt, að
hann hafi tekið gemlinga til bjarg-
ar á sumarmálum og haldið eftir
öðrum hverjum. Betri var heylausum
hálfur skaði en allur. Jarðir voru í
afarlágu verði eftir „móðuna“ og
aldamótaharðindin. Þeir, sem áttu
iausa fjármuni, gátu keypt jarðir,
eina af annarri. Eftir 1830 fer allt
að rétta við og fólkinu að fjölga. Þá
varð þröng í sveitum og ábúð eftir-
sótt. Þá urðu jarðeignirnar arðsam-
ar.
Jóhannes Kristjánsson nær ábúð
ahrar Breiðumýrar 1826 og býr þar
til 1838, en kaupir þá Laxamýri og
flytzt þangað. Þar bjó hann í tuttugu
og þrjú ár og varð ríkasti maður
héraðsins og eignaðist fjölda jarða,
þar á meðal höfuðbólin Laxamýri,
Héðinshöfða og alla Hrísey á Eyja-
firði. Ilann hóf Laxamýri með dugn
aði sínum og forsjálni til þess að
vera eitt mesta stórbýli landsins, og
stóð víða fé hans fótum.'Hann hafði
sauðabú á fjörubeit, á nágrannajörð-
um reka mikla og selveiði og marg-
faldaði tekjur af laxveiði og æðar-
varpi, auk mikiis búskapar heima.
Jóhannes sleppti nú öllum Búrfells-
búskaparháttum. Hann var fram-
kvæmdamikill og stórhuga og risnu-
mikill, er hann komst í álnir.
Jóhannes og Sigurlaug áttu alls
fjórtán börn, en níu þeirra komust
til fullorðinsára. Ég var svo hepp-
inn að kynnast í æsku þremur börn-
um Jóhannesar á Laxamýri. Þá voru
þau gömul orðin.
í bókinni um Sigurð í Yztafelli hef
ég sagt ýmislegt frá Sigurjóni á Laxa
mýri. Jóhanna, systir hans, var lengi
í næsta nágrenni við mig. Jóhannes
Guðmundsson frá Sílalæk var maður
hennar. Hann var hinn mesti fræða-
þulur og minni hans óbrigðult á
fornar sagnir. Frásagnarlist hans
var glögg og meitluð og þó skreytt
léttri kímni og gamansemi. Jóhanna
var þver andstaða við hinn hægláta
fræðaþul, fjörmikil, skjótráð og
iifði öll í önn daglegs lífs og líðandi
stundar. Hún var tíu árum yngri en
maður hennar. Þau lifðu saman . í
hjónabandi í 58 ár' Ég man þau
skömmu fyrir andlát þeirra, Jóhann-
es þá kominn yfir nírætt, en Jó-
— ..r,
Kvæðið um ferjumanninn
Eitt af afbragðskvæðum Guðmundar Friðjónssonar á Sandi er um
Kristján ferjumann, — þann hinn sama Kristián og Jón í Yztafelli
segir af í frásögu sinni.
Fjölgaði enn í föðurhúsum.
Fullt mun senn á efsta bæ.
Einn, sem hafði áttatiu
ára vaðið krap og snæ,
kailaði ferju að konungsgarði
— kóngsins yfir sól og blæ.
Hann var orðinn hvíldar þurfi,
hlýindanna fremur þó.
Klökugan bar hann kufl um
ævi,
krappan hafði róið sjó,
unnið loksins upp að vörpum
út úr sínum þrönga skó.
Leyndi hann sína löngu ævi
logunum fyrir innan rif,
þvoði sér úr þurrum snævi.
þegar gerði rennidrif.
Maðurinn auðgi og mikilhæfi
mætti reyna þetta lyf.
Götu sína gekk hann keikur
garplegur i mannraunum.
Sá ég hann í svaðilförum
sækja á móti storminum.
Niðja sinna nauðsyn rækti
nótt og dag með afbrigðum.
Örlaganna útnyrðingi
enginn lengur móti brauzt.
Barna og vina mikinn missi
mátti hann þola bótalaust.
Svalbarð, jörð í Sorgarfylki,
sat hann fram á ævihaust.
Þaðan sér hinn hljóði og
hyggni,
hversu mjög er víður sær
— lengra en þeir, er lokið
hafa
lærdómsgreinum f jær og nær.
Útigenginn íslendingur
oft í djúpan jarðveg grær.
Engan hef ég öldung litið
íslenzkari í sniðunum:
áherzlur með orðakyngi,
ef hann beitti skattyrðum.
Málsnilldin var móðurtungu
mótað gull frá Sturlungum.
Veigadrottni vann hann eiða,
var hans þegn til efsta dags.
Hlána lét í hugskotinu
hlátraguð til sólarlags
— eldaði margan aftanroða
öldungi með snjóhvítt fax.
Hallgrímssálma hann í draumi
heimti af sínum náungum,
lagður til í lokrekkjunni.
Liggur hann undir
bæklingnum.
Fúnar seint hinn veigum
varði,
verndaður fyrir smásálum.
Konungurinn heiðum-hári
horfði milt á þennan gest,
slitinn af að ferja og fóðra
fyrir ekkert mann og lest
— setti hann í sínu ríki
sólskins megin á hvítan hest.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
925