Tíminn Sunnudagsblað - 30.12.1973, Blaðsíða 5

Séra Sigurður Einarsson:
Egill Skallagrinisson
Einar Benediktsson hefur kveðið
nokkur sinna veigamestu og stór-
brotnustu kvæða um islenzka menn, er
hátt ber i sögu þjóðarinnar eða menn-
ingu, eða voru svo stórbrotnir i gerð og
geði, að persónuleiki þeirra hefur
heillað hann. Hitt er og jafnljóst, að við
samningu þessara kvæða hefur Einar
jafnan annað og meira i huga, en það
eitt að semja mannlýsingu, hversu
snjöll og rismikil, sem hún kynni að
verða. Hann skynjar þessa hugum-
kæru einstaklinga sem þráð i voldug-
um lifsvef, sér þá i örlagasamhengi,
gerir ævi þeirra boðskap, lifsverk
þeirra tákn. t mörgum þessara kvæða
leitast hann og við að brjóta til mergj-
ar dýpstu viðfangsefni anda sins, þrá-
látustu spurningar hjartans og finna
gild svör. f glimu sinni við þessa stór-
brotnu persónuleika er Einar Bene-
diktsson sjálfrátt og ósjálfrátt að leita
að sjálfum sér, leita skýringa á sjálf-
um sér um leið og hann skýrir þá,
hasla sjáifum sér völl um leið og hann
skipar þeim til rúms. Það er ómaksins
vert að athuga hvenær á ævinni Einar
fæst við þessi viðfangsefni, hverjir það
eru sem athygli hans nemur staðar við
og hvað þvi veldur. Vitur maður hefur
látið svo um mælt. að allur skáldskap-
ur væri ævisaga skáldsins sjálfs og er
efalaust rétt frá vissu sjónarmiði. Það
er ætlan min, að i þessum kvæðum
Einars felist meira af persónuiýsingu
hans og þroskasögu. eins og hann vildi
sjálfur sagt hafa. en gaumur hefur
verið gefinn. og ef til vill miklu meira
en hann hefur stofnað til vitandi. Sjálft
vai verkefnanna er ekki ómerkileg
bending í þá átt. Heldur ekki það.
hverjir urðu fyrir valinu hverju sinni.
né hitt. á hvaða skeiði ævinnar við-
fangsefni af þessu tagi urðu Einari
Benediktssyni áleitnust. Ef fundin
yrðu nokkurn veginn traust svör við
þessum spurningum myndu þau til
samans hafa ærna sögu að segja um
Einar Benediktsson sjáifan. manninn
og skáldið. —
Aður en ráðizt er til athugunar á
kvæði Einars um Egil Skallagrimsson
þykir hlýða að hyggja nokkuð að þeim
kvæðum. sem hér koma einkum til
greina. Eigi er ætlunin að nefna hér til
öll þau kvæði. sem Einar hefur ort um
islenzka menn. og eru þau að vfirlögðu
Sunnudagsblaö Tímans
ráði skilin frá, sem varða foreldra
hans, Benedikt Sveinsson og Katrinu
Einarsdóttur, frændkonu hans Þor-
björgu Sveinsdóttur, mihningakvæði
og eftirmæli, sem ýmist er vitað um,
eða ætla má, að hann haf ort beint fyr-
ir tilmæli annarra manna, eða fyrir
vináttu sakir. Þdu kvæðin, sem fróð-
legt er að lita á i þessu sambandi, eru
þau, sem hugur hans kaus sér að við-
fangsefni. þegar hann skyggndist einn
og óháður öllum annarlegum tillitum
um viðáttu islenzkrar sögu, eins og
þær blöstu honum við augum. Þá verð-
ur það, að einstaka hrikalegur tindur,
sem gnæfir einmana yfir flatneskjuna.
gripur athygli hans fangna — menn,
sem með einhverjum hætti gnæfa upp
yfir mergð genginna kynslóða. Og
kvæðið tekur að skapast i sál skálds-
ins.
Hverjir eru svo þeir menn. islenzkir,
sem Einar Benediktsson kveður um?
Þau kvæði. sem hér koma til greina,
skulu nú talin i þeirri röð, sem þau
birtust fyrst.
Grettisbæli, um Gretti Ásmundarson,
birtist fyrst i Sunnanfara 1891.
Svartiskóli.um Sæmund Fróða, birtist
fyrst i Þjóðólfi 21. mai 1909.
Egill Skallagrimsson, birtist fyrst i
Skirni 1913
Kórmakur, birtist fyrst i Skirni 1915
Snorraminni, um Snorra Sturluson,
birtist fyrst i Þjóðstefnu 20. april 1916.
Matthias Jochumsson, birtist fyrst i
tsafold 9. febrúar 1921.
Meistari Jfin.Um Jón biskup Vidalin.
birtist fyrst i Timanum 20. desember
1924.
Arfi Þorvalds, um mvndhöggvarann
Bertel Thorvaldsen, birtist fyrst i
Timanum 9. ágúst 1924.
Kári Austmaðurjjm Kára Sölmundar-
son. birtist fvrst i Iðunni 1926.
Björn Gunnlaugsson, ort rétt fyrir jól
1928, birtist fyrst i Lesbók Morgunbl. 9.
janúar 1929.
Þetta eru alls 10 kvæði. Þau eru birt
á árabilinu frá 1891 til 1929, eða tæpum
40 árum, en það má kalla, að sé nálega
öll kveðskaparævi Einars Benedikts-
sonar. Fyrsta ljóð hans birtist á prenti
1888. Það var Bréf til Þingvallafundar-
ins IS88.Fyrir þann tima orti hann litið
svo kunnugt sé, eða ekkert. Siðasta
ijóðasafn hans, Hvammar, kom út
1930. Eftir það orti hann nálega ekki. Á
milli þessa fyrsta ljóðs og siðasta
ljóðasafns liggja 42 ár, milli kvæðanna
um Gretti og Björn Gunnlaugsson 37
ár og reynsla heillar ævi, annað
kveðið við upphaf skáldævi hitt á
leiðarenda.
En nú fer þvi viðs fjarri að þessi 10
kvæði dreifist jafnt yfir þetta timabil. t
fyrstu ljóðabók Einars, sem kom út
1897, birtist aðeins eitt þeirra, Grettis-
bæli. 1 Hafbliki, sem kom út 1906, er
ekkert þeirra. t Hrönnum.sem komu
út 1913, eru tvö þeirra, Svartiskóii og
Egill Skallagrimsson. 1 Vogum, sem
komu út 1921 eru þrjú, Kórmakur,
Snorraminni og Matthias Jochumsson,
i Hvömmum, sem komu út 1930, eru
fjögur. Meistari Jón, Arfi Þorvalds,
Kári Austmaður og Björn Gunnlaugs-
son. En þetta segir ekki alla sögu. Ef
talið er að kveðskaparævi Einars nái
yfir rúm 40 ár, er ekki ómerkilegt að
gefa þvi gaum, að helmingur þessara
kvæða er ortur á siðasta áratug þess
timabils og öll nema eitt á siðara
helmingi kveðskaparævinnar. Yrkis-
efni af þessu tagi hafa orðið áleitnari
eftir þvi, sem leið á ævina, viðfangs-
efnin. sem þau buðu heim knúið harð-
ara á um úrlausnir. Og þegar þessar
úrlausnir eru bornar saman, kemur i
ljós, að niðurstöðurnar eru hvorki
meira né minna en stórfengleg
reikningsskil Einars sjálfs við sögu,
land og þjóð, skilagrein skáldsins fyrir
Sunnudagsblaðið birtir annan þátt úr ritverki séra Sigurðar Einarssonar um
Einar Benediktsson og skáldskap hans. Þar er fjallað um kvæðið um Egil Skalla-
grímsson, en meður þvi að ritgerðin er nokkuð löng fyrir lítið blað, birtist ekki
nema fyrri hluti hennar i þessu blaði. Hér verður ekki fjölyrt um snilld séra
Sigurðar, en ósvikið efni er þetta fyrir þá, sem unna islenzkum skáldskap.
741