Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.2003, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 21. JÚNÍ 2003
HETJUKVÆÐIÐ Matthews Barneys um þrá mannsinseftir fullkomnu frelsi kynleysisins er flutt á heima-slóðum í Guggenheim-safninu á Manhattan. Safn-byggingin fer með stórt hlutverk í lokakafla verksins.
Spírallaga gangurinn umhverfis opna miðju safnsins fetar sig
upp fimm hæðir og það er hér sem fimm þættir Cremaster-
kvikmyndanna eiga sitt upphaf og endi. Þetta er óður Barneys
til karlmennskunnar; áskorana, nagandi efa og drambs sem
alltaf leiðir til falls. Og endursköpunar.
Í Reglunni, sem er sá hluti lokakafla Cremaster sem gerist í
safninu, er Alter-Ego Barneys, lærlingurinn Entered Apprent-
ice, mættur til leiks í glæstum skrúða; úr tannlausum og blóð-
ugum munnvikunum (refsingu lærlingsins fyrir ofdramb sitt)
stendur silkiklútur.
Lærlingurinn tekur undir sig stökk og hefur að klífa upp eftir
utanverðum veggjum spíralsins, með öllu óvarinn falli. Um-
merki gjörningsins, búnaður einna líkastur söðli settum hönk-
um, liggja upp eftir svalaveggjum safnsins og brúnirnar eru
bólstraðar líkt og fimleikaslá.
Karlmennskan í fyrirrúmi
Lærlingurinn fetar sig upp hæðirnar fimm og tekst m.a. á við
tvær kappsfullar þungarokkshljómsveitir og eigið kvenlega eðli
í persónu sem leikinn er af Amiee Milles, fyrirsætu og fótalausri
afrekskonu í íþróttum fatlaðra. Efst í spíralnum stendur svo
lærifaðirinn, skúlptúristinn Richard Serra, og slettir kraum-
andi vaselíni á stálplötur. Auk þess að koma fram í eigin per-
sónu í Guggenheim fer Serra með hlutverk arkitekts Chrysler-
byggingarinnar í þessum lokakafla Cremaster-hringsins.
Gjörningur Serra vísar til frumkvöðulsverks hans frá 7. ára-
tugnum þar sem hann sletti bræddu blýi um veggi vinnustofu
sinnar og ögraði með því hugmyndum fólks um hvað væri
skúlptúr. Síðan þá hefur hans helsti efniviður verið risavaxnir
stálfleygar, ættaðir úr skipasmíðastöð í Þýskalandi. Það gerist
ekki öllu karlmannlegra.
Þetta er einn smellnasti hluti Cremaster. Barney hæðir og
lofar í senn þetta eilífa brölt okkar mannanna til líkamlegra og
andlegra þrekvirkja. Það að við skulum sífellt finna okkur knúin
til að leita að nýjum áskorunum og ögrunum.
Á sýningunni í Guggenheim eru innsetningar með skúlptúr-
um úr Cremaster-kvikmyndunum, auk ljósmynda og teikninga,
þar sem rakin eru í réttri röð þemu kvikmyndanna fimm. Kvik-
myndirnar sjálfar eru svo sýndar í tilheyrandi hlutum innsetn-
inganna. Sýningin veitir því skýrari sýn á Cremaster-heim
Barneys. Hér er þó ekki einfaldleikanum fyrir að fara, og sem
fyrr má komast að þeirri niðurstöðu að ekkert sé eins og það
sýnist og að einstök fyrirbæri búi yfir margslungnum skírskot-
unum, bæði til annarra þátta innan verksins, sem og utan þess.
Enda mikill misskilningur að líta á Cremaster sem einhverja
Hringadróttinssögu sem rekur sig rökvís frá upphafi til enda í
baráttu góðs og ills. Sennilega er því farsælast að hætta að
reyna að „skilja“ og leyfa sér að verða gagntekinn af þessum dá-
leiðandi heimi drauma og martraða í senn.
Því það sem Matthew Barney glímir við er að koma tilfinn-
ingum og kenndum sem bærast innra með manninum í fast
form, í frístandandi skúlptúr í rými. Segja má að kvikmyndirnar
séu þá eins konar lýsing á þeim kenndum sem síðan eru færðar
yfir í listobjekta sem eftir standa, þeir hafi m.ö.o. líkamnast á
breiðtjaldinu. Þetta verk ferst honum frábærlega af hendi.
Máttur kvikmyndanna bitnar á skúlptúrunum
Það er hins vegar nokkuð sláandi við að skoða Cremaster-
hringinn í Guggenheim, að upplifa hversu sterkur kvikmynda-
hluti verksins er á kostnað þess sem eftir stendur í rýmum
safnsins. Þetta huglæga rými kvikmyndanna er ótrúlega gríp-
andi og sjónrænt áhrifameira en skúlptúrar úr vaselíni, tabíókíi
og plastefnum. Ef til vill er þetta eðli kvikmyndamiðilsins, dá-
leiðandi máttur kvikra hreyfinga á tjaldi.
Það er því erfitt að komast hjá því að lesa viðburði kvik-
myndanna úr öllum þeim hlutum sem fyrir augum ber í
Guggenheim-safninu. Og án þess að ætla sér það verður maður
sífellt uppteknari af því að rýna í risavaxinn fimmhliða skjáinn
sem hangir neðan úr loftinu miðju og sýnir á víxl senur úr Regl-
unni, þar sem persónur og táknmyndir allra kafla verksins
koma saman á keppnisleikvangi safnsins. Að feta sig upp gang
safnsins er því dálítið eins og að reika um leiksvið að sýningu
lokinni.
Cremaster-hringur Matthews Barneys er á enda. HULDA STEFÁNSDÓTTIR skoðaði sýningu listamannsins á
sínum lokastað, í Guggenheim-safninu í New York, þar sem verkið á sér upphaf og endi.
Á SLÓÐUM CREMASTER-HRINGSINS
Myndlistarmaðurinn Matthew Barney í hlutverki Lærlingsins
sem hér er staddur á keppnisleikvangi Guggenheim-safnsins.
AFHJÚPAÐ var á dögunum útilistaverk í
Grafarvogi úr smiðju Gjörningaklúbbsins, en
listamennirnir þrír sem hópinn skipa, þær
Jóní Jónsdóttir, Eirún Sigurðardóttir og Sig-
rún Hrólfsdóttir, eru jafnframt nýsnúnar
heim frá Danmörku þar sem þær unnu gjörn-
ing í samvinnu við mótorhjólagengi og lúðra-
sveit og undirbúa um þessar mundir sam-
vinnuverkefni með japanska listamanninum
Yoshimoto Nara í München í september. Enn-
fremur takast þær á við hið vandasama verk-
efni að fylgja í kjölfar Matthews Barneys með
sýningu í Nýlistasafninu í sumar.
Eina ómetanlega dýrmætið
Verkið sem afhjúpað var nyverið nefnist
Dýrmæti og stendur á bílaplani Borgar-
holtsskóla í Grafarvogi, en skólinn stóð fyrir
opinni hugmyndasamkeppni síðastliðið vor og
kaus dómnefnd verk Gjörningaklúbbsins.
Verkið samanstendur af demantslaga skúlpt-
úr úr ryðfríu, epoxy-húðuðu stáli og áletrun-
inni „Ómetanlegt dýrmæti“ á rúðu í skóla-
byggingunni. „Demanturinn er eins og hann
hafi fallið af himnum ofan á bílaplanið. Áletr-
unin á glugganum vísar til menntunarinnar
og mannauðsins innan veggja skólans, sem er
dýrmæti og fellur ekki af himnum ofan,“
segja þær Jóní, Sigrún og Eirún. „Harpa
Björnsdóttir myndlistarmaður, sem var trún-
aðarmaður samkeppninnar, talaði mjög fal-
lega við afhjúpunina um hugmyndafræðina að
baki verkinu, að menntun og reynsla sé hið
eina ómetanlega dýrmæti sem við eigum,
nokkuð sem við getum aflað en ekki keypt.“
Athygli vekur að listamenn af „ungu kyn-
slóðinni“ geri útilistaverk, en Gjörninga-
klúbburinn er skipaður þremur listamönnum í
kringum þrítugt. „Það fylgir því á vissan hátt
önnur tilfinning að gera verk sem er var-
anlegt og mun standa um aldur og ævi en að
vera með performans sem er búinn þegar
hann er búinn og kemur aldrei til baka,“ segja
þær.
Hugmyndaheimurinn sem birtist í verkum
Gjörningaklúbbsins er margræður, en Sigrún,
Eirún og Jóní segja sömu táknin endurtaka
sig í verkum þeirra. „Demanturinn í Dýrmæti
er til dæmis ekki nýtt fyrirbrigði í verkum
okkar. Vegna þess að við erum þrjár getur
hugmyndafræðin stundum virst flókin, en
stundum verður hún einfaldari fyrir vikið, því
hún hefur þurft að fara í gegnum þrjár síur.
En lífið og hvað það er mikilvægt að kunna að
meta hlutina er það sem við erum yfirhöfuð að
fást við. Dýrmætið og fegurðin í alls konar
hversdagslegum hlutum, sem má öðlast aðra
sýn á. Til dæmis má nefna myndbandið „Með
þökk“, sem er þakkaróður til þorsksins. Húm-
or og gagnrýninn undirtónn eru fyrir hendi,
en auðvitað erum við að búa til myndlist, það
er aðalatriðið.“
Borgarholtsskóli sótti um styrk úr list-
skreytingasjóði ríkisins til þess að standa
straum af kostnaði við útilistaverkið. „Það er
mjög gott framtak hjá skólanum að sækja um
í þennan sjóð. Það getur verið að ekki viti allir
af honum, en það er hægt að sækja um allt að
2–3% af heildarkostnaði við bygginguna til
fjárfestingar í listskreytingu,“ segja þær. Tal-
ið berst að listskreytingum fyrirtækja og
stofnana víðsvegar um land. Rifjast þá upp
önnur samkeppni um útilistaverk þar sem
Gjörningaklúbburinn bar sigur úr býtum, á
vegum Landsvirkjunar. Í ljós kemur að nið-
urstöðurnar urðu ljósar í sömu vikunni í
fyrrasumar. „Já, það var alveg ótrúleg vika.
Við munum vinna í verkinu, sem er við Vatns-
fellsvirkjun, í sumar. Þetta er langtímaverk-
efni sem við vinnum í samvinnu við Kristínu
Svavarsdóttur, plöntuvistfræðing hjá Land-
græðslunni, og Landsvirkjun. Fyrir þeim er
verkið líka áhugaverð vísindaleg tilraun. Vís-
indi og listir tvinnast þarna mjög vel saman,“
segja þær um verkið, sem er gróðurþríhyrn-
ingur í svartri auðn á hálendinu, sem hita og
vatni er veitt sérstaklega til.
Takk við þjóðina
Gjörningaklúbburinn fæst við fjölbreytt
verkefni, þó að tvö útilistaverk hafi fallið í
þeirra skaut á síðastliðnu ári, og margt er
framundan. „Við erum nýkomnar frá Árósum
í Danmörku, þar sem við vorum beðnar að
vinna að gjörningi. Við vorum í samvinnu við
Harley Davidson-mótorhjólagengi og lúðra-
sveit. Það var mjög spennandi og heppnaðist
vel,“ segja þær um gjörninginn, sem bar heit-
ið Ceremony Harmony. „Við erum svo á leið
til Prag á tvíæringinn þar og hlutum nýverið
styrk til fararinnar frá Myndstefi. Í París er
svo verið að sýna myndbandið „Where do we
go from here?“ á myndbandahátíð, þar sem
einnig eru sýnd verk eftir m.a. John Armled-
er, Roman Coppola og Spike Jonze.“
Nýlistasafnið mun svo hýsa sýningu á nýj-
um verkum Gjörningaklúbbsins í sumar, í júlí
í kjölfar sýningar Matthews Barneys. „Það
fylgir því ákveðin ögrun að vera beint á eftir
honum,“ segja þær og bæta við að koma Barn-
eys hingað til lands sé mikil lyftistöng fyrir
listalífið hér. „Það er auðvitað alveg ótrúlegt
að listamannarekið safn skuli geta fengið svo
markverðan listamann eins og hann er til að
sýna hjá sér, en stóru söfnin ekki.“
Gjörningaklúbburinn hlaut starfslaun úr
sjóði myndlistarmanna í ár og er ekki annað
að sjá en þær séu að vinna fyrir þeim. Þær
segjast hafa haft í nógu að snúast frá því þær
stofnuðu Gjörningaklúbbinn og útskrifuðust
úr Myndlista- og handíðaskóla Íslands fyrir
sjö árum. Ekkert lát sé heldur á starfinu. „Við
viljum segja takk við þjóðina, sem borgar
launin okkar núna, og vonumst til að hún
kunni að meta það sem hún fær á móti,“ segja
þær Eirún, Jóní og Sigrún að lokum.
Hægt er að kynna sér Gjörningaklúbbinn
nánar á heimasíðunni ilc.is.
DÝRMÆTI „HVERSDAGSINS“
ingamaria@mbl.is
Það er stöðugt eitthvað um að vera hjá Gjörninga-
klúbbnum. INGA MARÍA LEIFSDÓTTIR tók púlsinn á
liðsmönnum klúbbsins þremur, þeim Jóní Jónsdóttur,
Eirúnu Sigurðardóttur og Sigrúnu Hrólfsdóttur.
Morgunblaðið/Jim Smart
Gjörningaklúbburinn við útilistaverk sitt, Dýrmæti, á bílaplani Borgarholtsskóla í Grafarvogi.