Íslendingaþættir Tímans - 11.08.1982, Blaðsíða 2

Jón Emil Ólafsson
Þau Margrét og Jón voru mjög samrýmd. Þau
feröuðust mikið saman, bæði á íslandi og erlendis.
Oft lá leiðin til Noregs, vegna starfa Jóns fyrir
Andvake. Þá var oft farið á fjöll þar í landi í hópi
norskra vina. Berdal forstjóri Andvake og Jón
Ólafsson voru traustir vinir enda samstarfsmenn
um margra ára skeið.
Þau Margrét og Jón voru barnlaus, en
fósturdóttur ólu þau upp, Ólafíu Einarsdóttur,
fornleifa- og sagnfræðing, sem gift er í
Danmörku, Bent Fuglede, prófessor við Poly-
teknisk Læreanstalt í Kaupmannahöfn.
Það var mikið áfall fyrir, Jón þegar hann missti
Margréti, en hún lést 28. janúar 1965 eftir langa
og stranga sjúkdómslegu. Missirinn varð enn
sárari fyrir það hversu samrýmd þau hjón höfðu
verið og hve Margrét hafði verið framúrskarandi
góð húsmóðir. Vinir Jóns hugsuðu til hans á
þessum erfiðu tímum og menn óttuðust, að hann
ætti erfitt með að halda einn heimili í
Suðurgöfúnni, enda þá kominn yfir sjötugt.
En það sýnir best hinn mikla manndóm sem
bjó í Jóni, að hjá honum var enginn
uppgjafarhugur. Hann brást ótrúlega vel við
hinum grimmu örlögum sem hann varð að þola.
Hann hélt áfram einn heimili í Suðurgötunni allar
götur til þess að kallið kom fyrir stuttu síðan og
hann var lagður á sjúkrahús og þar að ljúka sínu
æviskeiði. Þótt systur Jóns búsettar hér í borg og
fjölskyldur þeirra hafi reynst honum sérstaklega
hjálpsamar í hvívetna, þá sýnir það óvenjulegan
lífsþrótt og manndóm að búa einsamall svo mörg
ár við svo háan aldur og vanheilsu oft á tíðum.
Jón Ólafsson gat sér góðan orðstír í lifanda lífi.
Hann var góður Islendingur, hafði ákveðnar
rökstuddar skoðanir á málum. Hann ritaði
nokkuð í blöð og tímarit um lögfræðileg og
söguleg efni, auk tryggingamálefna. Árið 1943
kom út eftir hann „íslenskur ríkisborgararéttur",
sem vakti athygli. Hann sýndi Háskóla íslands
óvenjulega ræktarsemi með því að arfleiða hann
að húseigninni í Suðurgötu. Trúlega hafa sterkar
tilfinningar fyrir menntun og menningu, sem
ungur piltur bar í brjósti er hann lagði félaus af
stað í leit mepntunar, austan af fjörðum á fyrsta
tug aldarinnar, látið til sín heyra. Mér er kunnugt
um, að Háskóli íslands metur mikils þessa
höfðinglegu gjöf.
Nú þegar Jón Ólafsson er allur rifjast upp
margar endurminningar. Við hjónin áttum
vináttu hans og Margrétar og eigum nú margar
góðar endurminningar frá vinafundum liðinna
daga. Eftir að Jón varð einn kom hann oft á
heimili okkar og þannig héldust vináttuböndin
gegnum árin.
Við hjónin þökkum honum samferð og vináttu og
ég flyt honum þakkir í nafni samvinnuhreyfingar-
innar fyrir störfin sem hann innti af höndum á
þeim vettvangi.
Handan götunnar við Suðurgötu 26, er gamli
kirkjugarðurinn í Reykjavík. Þangað liggur
síðasti spölurinn. Þar verður Jón Ólafsson lagður
til hvíldar við hlið Margrétar konu sinnar. Ekki
2
kemur mér á óvart, að þá verði miklir
fagnaðarfundir, er þau Margrét og Jón hittast
aftur í nýjum heimi. Ég vótta aðstandendum
innilega samúð.
Eriendur Einarsson.
t
Það er nú liðin góð hálf öld síðan við nokkrir
skólafélagar úr Samvinnuskólanum áttum tíðum
leið meðfram norðurhlið gamla kirkjugarðsins í
Reykjavík, af því að einn okkar átti heima vestur
á Ásvallagötu. Athygli okkar vakti þá stórt og
myndarlegt hús, trúlega nýbyggt á gatnamótum
Suðurgötu og Kirkjugarðsstígs, á fögrum stað
með óheftu útsýni yfir tjörnina og umhverfi
hennar. Litum við upp til þessa húss með ekki
lítilli lotningu - líklega öllu meiri fyrir það, að
sjálfir bjuggum við allir í kytrum - Gerðum við
ráð fyrir því, að eigandinn hlyti að vera einn
herjans „burgeis" en þetta milda og góðlátlega
orð var mikið notað í kringum 1930 af
vinstrisinnuðum mönnum um þá, er betur máttu
sín í þjóðfélaginu. Sumir róttækir tóku þó dýpra
í árinni og töluðu um „auðvaldspúka" og jafnvel
verra. Þetta orðbragð átti nú kannski svolítinn
rétt á sér þá og gat verið útrás fyrir heitan sefa
ungra manna, sem blöskraði óréttlætið í
heiminum og vildu frelsa hann - helst eins og skot!
Ekki grunaði mig fyrir þessum mörgu
áratugum, að eigandi og íbúandi þessa virðulega
húss á fallega staðnum ætti eftir að verða
góðkunningi minn og um stuttan tíma náinn
samstarfsmaður - einhver sá hugljúfasti og
elskulegasti, sem ég hefi kynnst um dagana, og
óralangt fjarri því að búa yfir þeim eigindum, sem
gjarna eru tileinkaður „vondum mönnum“ í
pólitísku og öðru tilliti: Jón sá Ólafsson, sem hér
verður minnst fáum orðum á takmörkuðu sviði.
Það mun hafa verið haustið 1949, heldur en
1950, að Vilhjálmur Þór fól mér sem erindreka
SÍS að halda nokkra kynningarfundi í öllum
landsfjórðungum til frásagnar af yfirtöku og
kaupum íslenskra samvinnumanna á starfsemi og
tryggingastofni íslandsdeildar norska Lífsábyrgð-
arfélagsins ANDVAKE, og ræða við fundarmenn
meininguna með þessu, og hvetja landsmenn til
aukinnar þátttöku í líftryggingum. Strax frá
upphafi varð Jón Ólafsson áfram forstjóri
Líftryggingafélagsins ANDVÖKU, en forstöðu
norsku deildarinnar hafði hann haft á hendi um
20 ára skeið - tók við af þeim merka manni Helga
Valtýssyni ungmennafélagsforkólfi og rithöfundi.
Skyldi nú Jón sjálfur koma með a.m.k. á suma
þessa fundi til trausts og halds, og þiggja far með
mér í mínum bíl. Satt að segja hálfkveið ég fyrir
samneytinu við þennan háa herra, sem ég
hafði hvorki heyrt né séð og þekkti ekkert, síst
sem samvinnufrömuð, en það fannst mér nú, að
slíkur maður - forstjóri Andvöku hinnar nýju -
þyrfti helst að vera!
Ég man enn í dag, þegar við Jón lögðum upp
í fyrstu ferðina okkar. Þetta var seint að hausti
og „veður öll válynd" og vegir og brýr ekki svo
góðar sem nú. Fyrsti fundurinn var ákveðinn
norðanlands. Hrepptum við hið versta veður;
hryssingsbyl, og glerhálka var og myrkur yfir alla
Holtavörðuheiði, en ég glannaðist keðjulaus, eins
og svo oft á þeim árum, og vitanlega á sléttslitnum
sumardekkjum, því þá þekkti maður aðeins þá
gömlu, góðu reglu: að nýta hlutina til hins ýtrasta.
Man ég, að Jóni þótti meira en nóg um, sem
vonlegt var, þegar bíllinn sikksakkaði milli
vegarbrúnanna og engu mátti muna að illa færi.
Athugasemdir hans um færið og aksturinn voru
þó svo varfærnar og ljúfmannlegar, og fram-
bornar á svo hæverskan hátt, að ég, sem annars
var nú ekkert sérstaklega hneigður fyrir að geta
tekið vel aðfinnslum annarra - kannski síst í
akstri - gat ekki annað en virt og tekið nokkuð
tillit til þess, sem Jón sagði. Já, mér er þessi fyrsta
samvera okkar minnisstæð, og ég hygg ég megi
segja, að Jón hafi haft varanlega 'áhrif á mig sem
ökumann, því vitanlega hafði hann „lög“ að mæla.
Og ekki nóg með það. Þessi fyrsta framkoma
hans gagnvart mér, er mér minnisstætt tákn um
raunar allan lífsferil þessa gjörhygla og grandvara
manns, sem alla tíð bjó yfir mér liggur við að
segja barnslegum hreinleik og sakleysi til orðs og
æðis. Öll framkoma hans einkenndist af glaðværð
og góðvild - eins og svo mörg hin síðari árin,
þegar hann gekk hvergi nærri heill til skógar og
þurfti að búa við þó nokkra einsemd. En heiðríkja
hugans og fjölmörg áhugamál léttu honum lífið
og húsinu sínu fallega ráðstafaði hann til Háskóla
íslands - áreiðanlega í meintri almannaþágu.
Þótt samstarf okkar Jóns Ólafssonar væri
hvorki langvinnt né náið - hann var farinn frá
Samvinnutryggingum sem framkvæmdastjóri,
þegar ég kom þangað - er hann mér samt
minnisstæðari og kærari en flestir þeir aðrir, er ég
hafði meira saman við að sælda. Hann sýndi mér
æ frá fyrstu kynnum óvenjulega elskusemi og
tryggð, sem ég nú að leiðarlokum þakka honum
af alhug. Vammlausari maður en Jón var, mun
vandfundinn, og í engu brást hann, sem honum
var til trúað. Þess vegna er minningin um hann
óvenju heið, og virðingin grómlaus.
Blessuð sé minning góðs manns.
Baldvin Þ. Kristjánsson.
Þeir sem að
skrifa minningar-
eða
afmælisgreinar í
r
Islendingaþætti,
eru vinsamlegast
beðnir
um að skila
vélrituðum
handritum
íslendingaþættir