Íslendingaþættir Tímans - 01.06.1983, Blaðsíða 3

Kristín Gunnlaugsdóttir,
fyrrum húsfreyja í Gröf
Fædd 15. júní 1892
Dáin 12. apríl 1983
Falls er von af fornu tré. Hinn 12. apríl s.l.
andaðist á sjúkradeild Hrafnistu í Reykjavík
Kristín Gunnlaugsdóttir, fyrrum húsfreyja í Gröf
í Hrunamannahreppi. Var hún orðin rúmlega
níræð. Rúmliggjandi síðustu tvö æviárin og þrotin
að kröftum. Mátti hún ekki mæla undir það
síðasta. Þegar svo er komið er beðið eftir einni
lausn.
Kristín hafði skilað löngum vinnudegi áður en
lauk. Voru störf hennar að mestu unnin innan
veggja heimilisins og fór þess vegna litlum sögum
af þeim. Hún var ein af hinum kyrrlátu í landinu
og ekkert gefið um að sín væri getið á opinberum
vettvangi. Það er nefnilega þannig, að þótt margir
vilji gjarna láta á sér bera, sumum finnst þcir allt
of margir, þá eru þeir langtum fleiri, sem best
kunna við það að vera þekktir af tiltölulega fáum:
skyldmennum, vinum og nágrönnum. Þannig var
Kristín sál., sem ég geri hér tilraun til að minnast.
Mér er líka ljúft og skylt að skrifa eftir hana við
leiðarlokin, þar eð hún var tengdamóðir mín.
Kristín fæddist í Steinsholti í Gnúpverjahreppi
15. júní 1892. Faðir hennar var Gunnlaugur
Gunnarsson (1842-1914), þá ekkjumaður, áður
bóndi í Dalbæ í Hrunamannahreppi, sonur Gunn-
ars Einarssonar bónda í Dalbæ og konu hans,
Guðlaugar Árnadóttur. Móðir hennar var Þor-
björg Gísladóttir (1861-1906), þá vinnukona í
Seinsholti, dóttir Gísla Gíslasonar bónda á Brjáns-
stöðum á Skeiðum og konu hans, Ingveldar
Þórðardóttur.
Kristín ólst upp hjá móður sinni í Steinsholti til
fimm ára aldurs, að þær mæðgur fluttu að
Austurhlfð í sömu sveit. Tveimur árum síðar
fluttu þær að Miðfelli í Hrunamannahreppi til
Magnúsar Einarssonar bónda þar og Sigríðar
Halldórsdóttur, konu hans. Magnús var faðir
Einars fv. rektors Menntaskólans í Reykjavík, er
allir kannast við. Ári síðar fluttu þær af Grafar-
bakka til Hróbjarts Hannessonar. Þar voru þær
uns Kristín var þrettán ára, að þær fóru að Bala í
Gnúpverjahreppi til Sigurjóns Jónssonar. Árið
eftir fóru þær að Ásum í sömu sveit, til Gísla
Einarssonar. Þar missti Kristín móður sína, fjórtán
ára gömul. Allt til fermingaraldurs hafði móðir
hennar gefið alla vinnu sína með henni. Fimmtán
ára gömul fer hún að Stóra-Núpi ásamt föður
sínum til síra Ólafs Briem og konu hans, Katrínar
Helgadóttur frá Birtingaholti. Hjá þeim hjónum
var hún vinnukona í níu ár. Hún fékk 30 krónur
1 kaup á ári og lét hún helminginn af því með föður
sínum.
Var hann þá orðinn óvinnufær, þar til hann dó
árið 1914. Hatði'Kristín mikið gagn af dvöl sinni
á þessu myndarheimili. Stúlkur lærðu mikið á
slíkum menningarsetrum, sem prestsetrin voru
'öngum og eru enn. Gætti Kristín þarna tveggja
sona prestshjónanna meðal annars, þeirra Ólafs
Islendingaþættir
og Jóhanns, sem báðir eru löngu þjóðkunnir
menn. Á heimilinu var faðir sr. Ólafs, Valdimar
Briem vígslubiskup ogsálmaskáld. Minntist Krist-
ín hans oft í mín eyru. Fannst henni hann ætíð
minna sig á heilaga menn. Og mikið rétt. Þegar
ég lít á mynd af þessum þjóðkunna kennimanni
og sálmaskáldi, get ég ekki að því gert að verða
þess sama var og tengdamóðir mín sáluga. Á
Stóra-Núpi var Guðs orð að sjálfsögðu mjög í
heiðri haft. Mun þessi guðrækni heimilisins hafa
orkað sterkt á Kristínu. Hún var trúrækin kona
allaævi.
Árið 1916 fór Kristín aftur að Steinsholti. Var
hún þar vinnukona í mörg ár, uns bróðir hennar,
Gunnlaugur, hóf búskap í Mjósundi. Fór hún þá
til hans og var hjá honum í tvö ár. Þá var hún einn
vetur í vist í Reykjavík.
Árið 1926 fór hún að Gröf í Hrunamannahreppi
til Arnórs Gíslasonar, söðlasmiðs sem þá var
orðinn ekkjumaður. Giftu þau sig 18. nóvember
sama ár. Þau eignuðust tvö börn, og verður þeirra
getið síðar. Kristín var elst fjögurra systkina. Hin
voru: Gunnlaugur, f. 1893, Ingvar, f. 1898 og
Óttar, f. 1906. Eru þau nú öll dáin. - Kristín átti
auk þess þrjú hálfsystkini. Þau hétu: Guðlaug, f.
1881, Sigríður, f. 1883, og Gunnar, f. 1885. Þau
eru látin.
Eins og fyrr er að vikið, var Arnór söðlasmiður.
Hann var þannig ekki sveitabóndi í eiginlegum
skilningi, þótt hann ætti heima í sveit og ynni
landbúnaðinum með iðn sinni. Þótti Arnór einkar
velvirkur iðnaðarmaður eða handverksmaður.
Og áreiðanlegur var hann fram f fingurgóma. Ég
held að enginn hafi getað sagt neitt misjafnt um
þann mann, svo vandaður var hann á alla grein.
Hann lét aldrei neitt frá sér fara nema fyrsta
flokks. Og sanngjarn var hann um verðlag á vinnu
sinni. Kristín aðstoðaði Arnór jafnan við starf
hans, og meira eftir því sem hann eltist ogslitnaði.
Hann var fimmtán árum eldri en Kristín kona
hans.
Þess var getið fyrr í grein þessari, að trúræknin
hafi verið ríkur þáttur í sálarlífi Kristínar í Gröf.
Þar var eiginmaðurinn enginn eftirbátur. Hann
var um áratugaskeið meðhjálpari í Hrunakirkju.
Fyrst í prestskapartíð sr. Kjartans Helgasonar frá
Birtingaholti, en síðast í tíð núverandi prests í
Hruna, sr. Sveinbjörns Sveinbjörnssonar prófasts
frá Ysta-Skála undir Eyjafjöllum. Þessi þjónusta
fórst Arnóri vel úr hendi, og stóð eiginkonan þar
vel við hlið hans alla tíð. Fylgdi hún honum jafnan
á kirkjustaðinn, einnig börnin eftir að þau komust
á legg. Kristín og Arnór voru samhent hjón. Mér
er til efs, að ég hafi þekkt nokkur þeim fremri í
því efni.
Eins og greint var frá í upphafi þessarar
minningargreinar, var Kristín tengdamóðir mín.
Kynni okkar voru orðin 35 ár, er hún lést, því að
árið 1948 trúlofaðist ég dóttur þeirra, Guðlaugu.
Bæði tóku þau mér vel. Arnór með sinni einstöku'
hægð og hlédrægni, en hún með sinni léttu lund
og opna huga. Bæði lögðu þau sig fram um að gera
mér dvölina í Gröf sem ánægjulegasta. Bærinn
þeirra var með tveimur burstum og húsrými ekki
mikið, en hjartarúm því meira. Að Gröf lá leið
okkar hjóna oft, þótt við byggjum ekki í grennd
á stundum. Arnór var eins og fyrr var sagt nokkru
eldri en Kristin, og mátti því búast við, að kraftar
hans þyrru fyrr en hennar. Sú varð cinnig raunin.
Hann missti heilsuna, þegar hann var kominn hátt
á áttræðisaldur. Var þá fluttur á Sólvang í
Hafnarfirði og andaðist þar 6. desember 1957, rétt
áttræður að aldri. Kristín fluttist nú með syni
sínum til Reykjavíkur. Vann hún talsvert enn,
einkum við ræstingar í kaffistofu ríkisins á
Arnarhvoli. Hún fór á Hrafnistu skömmu fyrir
áttrætt og dvaldist þar þangað til hún gaf upp
öndina, södd lífdaga. Ékki var hún þar ein í
herbergi, heldur þurfti hún að deila því með
annarri konu. Hún fékk heimsóknir vina og
vandamanna, sem skrifuðu í gestabókina hennar
með tréspjöldunum útskornu, er hún fékk á
áttræðisafmælinu. Mérfannst bærinn, sem skorinn
var á spjaldið að framan, býsna ltkur gamla
bænum hennar með burstunum tveimur. Kristín
hlýddi á messurnar í útvarpinu, eftir að hún gat
ekki sótt þær á heimilinu vegna erfiðleika með
gang.
Þótt þau Kristín og Arnór væru ekki búandi
sem svo er kallað í sveit, hefðu engar skepnur og
yrktu ei jörðina, voru þau á engan hátt minna
metin en aðrir í sveitinni. Síður en svo. Þau voru
vel gefið alþýðufólk. Lásu mikið, einnig upphátt
hvort fyrir annað. Bókasafn var gott í Gröf, þótt
það yrði aldrei stórt. Þar sáust aðeins góðar
bækur. Annað hefði ekki hæft á þeim bæ. Hlustað
var á útvarpið af næmri athygli. Þannig var þetta
raunar víða meðal vel gefins og hugsandi fólks.
fslensk alþýða er hámenntað fólk. Er vel, ef tekst
3