NT - 04.04.1985, Blaðsíða 8

Fimmtudagur 4. apríl 1985 8 Blað II
fallega rauðbrúnt. Allar þessar
eggjahefðir í Austur-Evrópu
hafa eðlilega minnkað samfara
afkristnun kommúnismans, en
víða er eggjamálun þó mikil
list í þessum heimshluta og
lengstum stunduðjafntaf lista-
mönnurn og alþýðufólki, eink-
um konum. Þess eru jafnvel
dæmi að keppt sé í því að mála
egg. Egg þessi eru oft á tíðum
Örfáir fróðleiksmolar um
páskaegg af ýmsu tagi
hin ágætustu listaverk, sem af hangandi í armböndum ellegar
skiljanlegum ástæðum eru þó hálsfestum.
ekki mjög endingargóð. Víða hefur það líka verið
I Rússlandi gáfu menn páska- siður að mála egg, úrblásin
egg eftir efnum og aðstæðum, ellegar harðsoðin rauð og þá í
sumir Iituðu þau með lauk- minningu hans blessaða blóðs.
hýði, aðrir létu smíða þau úr Það tíðkaðist meðal annars að
eðalmálmum. í Kreml eru gefa slík egg ungum börnum
geymd nokkur páskaegg sem ogfylgdisáátrúnaðuraðgjöfin
skara framúr, kennd við gull- myndi tryggja þeim heilbrigði
smiðinn Carl Fabergé, hirð- næstaárið. Þeir sem fylgst hafa
gullsmið Nikulásar II keisara. nteð páskaguðþjónustum í
Hið frægasta af eggjunt Fa- réttrúnaðarkirkjum austurálf-
bergés er á stærð við tvo unar segja að þar megi sjá
mannshnefa og mótað úr gulli gamlar konur handfjatla rauð-
og platínu. Ytra borðið hefur máluð egg með guðrækislegum
■ Það er tiltölulega nýr siður
að gefa börnum súkkulaðiegg
á páskum, en hann á rætur
sínar að rekja allt aftur í
fornöld. Löngu áður en kristin
trú kont til sögunnar var eggið
álitið heilagt hjá ýmsum
þjóðum. Helgi eggsins fólst
einkunt í tvennu: I fyrsta lagi
má líta á það sem uppruna alls
og í öðru lagi var það eins
konar alheimstákn - skurnin
táknar þá jörðina, hvítan tákn-
ar vatnið, rauðan táknar
eldinn, auk þess sem eggið
inniheldur líka fjórðu höfuð-
skepnuna, loft. Hjá fornþjóð-
um voru egg algengar fórnar-
gjafir til guða og hjá Grikkjum
og Rómverjum mun það hafa
tíðkast að gefa egg á vorin sem
tákn um endurkomu og áfram-
hald lífs og jarðargróðurs.
Það eru því ýmsar ástæður
fyrir því að eggið hefur tengst
páskahátíðinni. Ein liggur
kannski í augum uppi: í suð-
lægari löndum taka fuglar að
verpa eggjum um páskaleytið
og af því getur hafa orðið til
einhvers konar eggjahátíð.
Forðum tíð þegar landbúnað-
arhættir voru frumstæðari
gerðu hænsn á noðurhveli
einnig hlé á eggjavarpi yfir
veturinn, en tóku síðan til
óspilltra málanna um páskana.
Þess er cinnig að geta að áður
fyrr var neysla eggja forboðin
á föstunni, rétt einsog kjötát.
Á páskadagsmorgun máttu
menn svo aftur snæða egg.
Frumkvöðlar kristninnar
höfðu bein í nefinu og tóku
upp á arma sína ýmsar fornar
hátíðir og gerðu að sínum.
Þetta gildir bæði um páska og
jól. Um páskaleytið voru í
heiðnum sið haldnar vorhátíð-
ir, sem og víða enn utan krist-
inna landa. Þetta er náttúrlega
mjög eðlilegur tími til að halda
hátíð þegar jörðin er að vakna
af vetrarsvefni og sólin að
hækka á lofti. Það var því ærin
ástæða til að hugsa til sumars-
ins og biðja æðri máttarvöld
um góða og ríkulega uppskeru.
Eggið og það líf sem það nærir
með sér er vissulega tilvalið
frjósemistákn og hefur líklega
tengst þessari vorhátíð strax í
árdaga.
Það er nokkuð óljóst hvers
konar hátíð hún var, þessi
heiðna vorhátíð, því heimild-
irnar eru harla fátæklegar og
mun yngri en siðurinn. Á
þýsku kallast páskarnir „oster“
og á ensku „easter", sem talin
eru gömul heiti á þessari
heiðnu hátíð. Sumir liafa álitið
að til hafi verið gyðjan Ostara
og að hátíðin hafi verið heitin
eftir henni, en þau fræði eru öll
býsna óljós og vafasöm, því
heimildir skortir. Þessi gamla
hátíð tengdist ékki aðeins vexti
og viðgangi náttúrunnar held-
ur einnig birtu og ljósi og hér
eimir enn eftir af þeirri trú.
Líkt og víða um Evrópu var
það hald manna hérlendis að
sólin dansaði á páskadags-
rnorgun af gleði yfir upprisu
Jesú Krists. Mönnum er þó
ráðlagt að setja upp sólgler-
augu áður en þeir ganga úr
skugga um sannleiksgildi
þessa.
En ætlunin var víst að fjaila
um páskaegg, en ekki gleðilæti
sólarinnar. Þegarhin eiginlega
páskahátíð kom með kristn-
inni fylgdi eggið með sem eins
konar tákn upprisunnar, bæði
upprisu Krists og upprisu
hinna dauðu á dómsdegi, því
einsog unginn brýtur skurnina
rísa hinir dauðu úr gröfum
sínum í heimsslitum.
Það eru ýmsir siðir sem
tengjast páskaeggjum og erum
við Islendingar sennilega einna
fátækastir þjóða í þvi' efni.
Árni Björnsson segir frá því í
bók sinni um tyllidaga að forð-
um hafi börn í Evrópu fengið
að fara út í skóg á páskum til
að safna eggjum. Þegar skóg-
lendið hörfaði og borgir stækk-
uðu tók þessi siður á sig þá
mynd að foreldrar földu egg í
görðum, svó að börnin hefðu
eitthvað að finna. Víða var þá
látið svo heita að svokallaður
páskahéri, sem mun allsendis
óþekktur hér á landi, kæmi
með eggin og feldi þau.
Að því kom að í stað eggja
til átu var tekið að útbúa
skrautleg páskaegg. Innihaldið
var sogið úr egginu og skurnin
síðan máluð eða skreytt með
öðrum hætti. Þessi siður er
líklega elstur og ábyggilega
þróaðastur meðal þjóða í
Austur-Evrópu. Þar var til
dæmis algengt að lita egg með
því að sjóða þau með laukhýði.
Fyrst var gjarnan bundið
laufblað, til dæmis smárablað
á eggið, og það síðan soðið
með miklu laukhýði. Þar sem
blaðið var kom enginn litur
en annars staðar varð eggið
liina fullkomnu lögun eggsins,
en er annars nokkuð látlaus,
en það er innihaid eggsins sem
vekur furðu. Því er lokið upp
með litlum gulllykli og þá kem-
ur í Ijós, greypt í platínu, líkan
af fyrstu Síberíujárnbrautar-
lestinni. Líkanið er fram úr
hófi smásmugulegt og í gegn-
um örsmáa lestargluggana má
meðal annars greina skilti þar
sem lagt er bann við reyking-
um. Einhvern tíma um alda-
mótin var egg þetta gjöf Niku-
lásar keisara til spúsu sinnar,
en annars fékk hún á hverjum
páskum einhverja viðlíka dýr-
gripi í eggjamynd, stundum
svip. Þar þekkist einnig sá sið-
ur að leggj a egg á grafir látinna
ættmenna á páskadagsmorgun
sem tákn um upprisu holdsins,
stundum merkt XB, og stendur
X þá fyrir frelsarann og B fyrir
upprisu hans. é,
1 Grikklandi má^a menn
hænuegg einnig rauð. Þar er til
sú siðvenja að 'koma saman á
páskadagsmorgun og slá sam-
an eggjum um leið og höfð eru
yfir orðin „Kristur er uppris-
inn“ og er þá hið hefðbundna
svar á móti: „Víst er hann
risinn."
Þessi siður er ekki óáþekkur
leik sem þekktist, og þekkist
kannski enn, á Norðurlöndun-
um, en þó einkum í Suður-
Svíþjóð. Við getum kallað
hann eggjahark, en á sænsku
heitir hann „ággpickning“.
Snemma á páskadagsmorgun
safnaðist fólk saman, oftastnær
karlmenn, með drjúgar birgðir
af lituðum harðsoðnum
eggjum. Þeir tóku síðan að
banka saman eggjum í gríð og
erg og taldist sá keppandi vera
sigurvegari sem hafði heilt egg,
en ef bæði reyndust brotin hélt
hver sínu eggi. Sá sem hafði
flest egg að loknum leik fór svo
með sigur af hólmi.
Þeir eru margir páskasiðirnir
og surnir ærið kúnstugir. Það
virðist tildæmis gamall siður
víða í Norður-Evrópu að rúlla
eggjum niður hæðir eða hóla
og eru til fornar heimildir á
Englandi um slíkt athæfi. Þeg-
ar um keppni var að ræða var
markmiðið annað hvort að
rúlla sínu eggi sem lengst eða
á að reyna að hitta önnur egg.
Bandaríkjunum var það til-
dæmis löngum siður að rúlla
eggjum á grasflötinni fyrir
framan Hvíta húsið á páska-
dagsmorgun.
Síðan á nítjándu öld hafa
máluð hænuegg verið í harðri
samkeppni við gotterísegg,
fyrst pappaöskjur sem fylltar
voru með sælgæti og síðan
súkkulaðieggin einsog við
þekkjum þau í dag. Við hér á
Islandi neytum páskaeggja
eins og aðrar þjóðir, en annars
erum við ógn fátæk af páska-
siðum og -hefðum. Ástæðan er
ef til vill sú að hér á landi höfðu
menn lítil efni og aðstæður til
að halda stórhátíðir svo síðla
vetrar þegar það eitt gilti að
þrauka til vors. Hér hefur
aldrei verið neitt um það að
ráði að menn máluðu á hænu-
egg, enda voru egg hér sjaldséð
áður fyrr og ekki fastur liður í
mataræði fyrr en nýlega. Sæl-
gætispáskaegg virðast líka hafa
verið svo til óþekkt hér á íandi
fyrr en um 1920. Líkur benda
til þess að það hafi verið
Björnsbakarí í Reykjavík sem
þá hafi verið fyrst til að inn-
leiða þennan sið, fyrst áður-
nefndar pappaöskjur, en síðan
fylgdi sælgætisiðnaðurinn í
kjölfarið með öllu afli þannig
að nú má það vera ólánsamt og
afskipt barn sem ekki fær að
minnsta kosti-eitt súkkulaðiegg
á páskum.