Eintak - 14.04.1994, Blaðsíða 11

Hlynur Þór Magnússon var fangavörður á meðan á rannsókn Guðmundar- og Geirfinnsmál-
anna stóð. í viðtali við Styrmi Guðlaugsson segir hann ófagrar sögur af harðræði sem hann
segir sakborninga hafa verið beitta og fullyrðir að það hafi haft mikil áhrif á játningar þeirra sem
sumar hverjar hafi verið út í hött. Yfirlýsingar hans ganga þvert á niðurstöður harðræðisrann-
sóknar sem fram fór en þá gleymdist að spyrja hann. Hann segir að honum sé óljúft að rlfja
þetta upp en samvisku sinnar vegna geti hann ekki skorast undan að svara þegar hann er
spurður. Annar fangavörður staðfestir frásögn Hlyns.
Fangaverðimir vom
hundamir sem rannsókn-
armennimir siguðu
Hlynur Þór Magnússon
var fangavörður í Síðumúlafangelsinu á þeim tíma sem rann-
sókn Guðmundar- og Geirfinnsmálanna stóðu yfir. Hann
hefur ófagra sögu að segja um meðferðina á sakbomingun-
um. „Rannsóknarmennirnir og fangaverðirnir trúðu þvi'að
það væri öllum fyrir bestu að klára rannsóknina og hugsuðu
sem svo að nauðsyn bryti lög, eins og stundum er sagt.
Skipulega var reynt að brjóta sakborningana niður og nánast
allt var talið réttlætanlegt til að leysa málið sem fyrst og þá
var sama hvaða aðferðum var beitt til þess. “
Hlynur Þór Magnússon hóf
störf í Síðumúlafangelsinu um það
leyti sem fjöldi gæsluvarðhalds-
fanga vegna Guðmundar- og Geir-
finnsmálanna náði hámarki. 1 janú-
ar og febrúar 1976 voru fjórir menn
sem tengdust Klúbbnum hnepptir í
varðhald, Magnús Leópoldsson,
Valdemar Olsen, Sigurbjörn Ei-
ríksson og Einar Bollason. Fyrir
sátu í haldi Sævar Ciesielski,
Kristján Viðar Viðarsson,
Tryggvi Rúnar Leifsson og Erla
Bolladóttír. Verið var að fjölga
fangavörðum og herða gæsluna
enda var þetta fólk talið stórhættu-
legir glæpamenn. Þau fjögur síðast-
nefndu fengu harða dóma en hin-
um var sleppt eftir þriggja mánaða
dvöl og voru dæmdar skaðabætur
fyrir að hafa setið inni saklausir.
11. febrúar kom Hlynur til starfa
og í minningunni sér hann fyrir sér
hernaðarástand innandyra í Síðu-
múlanum. Rannsóknin var að
komast á fullt skrið og mikil spenna
í loftinu. Hann segir að svo hafi
virst sem rannsóknarmennirnir
hafi verið í veiðihug. Hann rekur
þessa spennu til þeirra og hún hafi
skilað sér áfram til fangavarðanna.
Hlynur segir að þetta ástand hafi
orðið til þess að ofangreindir sak-
borningar hafi verið beittir harð-
ræði við rannsókn málsins og
skipulega hafi verið reynt að brjóta
þá niður. Hann staðfestir flest af
því sem Sævar hélt fram um meint
harðræði í viðtali við EINTAK í síð-
ustu viku og sömuleiðis við rann-
sókn sem fram fór árið 1979 þar
sem niðurstaðan varð sú að Sævari
hafi eitt sinn verið greiddur kinn-
hestur, punktur. Hlynur var hins
vegar ekki kallaður til vitnis á þeim
tíma.
Haft var samband við fleiri
fangaverði sem störfuðu í Síðu-
múlafangelsinu á þeim tíma sem
sakborningar voru vistaðir þar.
Flestir neituðu að tjá sig nokkuð
um málið en einn þeirra, sem ekki
vill láta nafns síns getið, tók undir
frásögn Hlyns að öllu leyti.
En hvers vegtia segir Hlynur frá?
„Það sem gerðist lá á mér.“
Hvers vegna varstu ekki látinn
bera vitni við harðrœðisrantisókn-
ina?
„Ég hreinlega veit það ekki en
það var aldrei nefnt við mig.“
Kom aldrei til álita hjá þér að gefa
þigfram sem vitni?
„Ég sá engan tilgang með því,
enda hefði ég þá staðið einn og ekki
uppskorið annað en að gera mér
sjálfum bölvun með því. Ekki síst í
ljósi þess sem aðrir fangaverðir
stóðu frammi fyrir sem sögðu frá
örlitlu broti af því sem raunveru-
lega gerðist. Þeir voru fiuttir til í
störfum og lentu í öðrum vand-
ræðum.“
Voru sakborningarnir beittir
harðrœði?
„Ja.
í hverjufólst það?
„Ég get nefnt sem dæmi að Sæv-
ari var haldið vakandi með bar-
smíðum og látum. Slökkvarinn í
klefa hans var tengdur þannig að
ekki var hægt að slökkva ljósið.
Hann var hræddur með því að
fangaverðir gerðu sig líklega til að
drekkja honum í þvottavaski með
því að kaffæra hann. Þannig var
spilað á vatnshræðslu hans. Svo var
stundum komið fram við þetta fólk
af kvikindis- og skepnuskap. Menn
trúðu því að þetta væru mjög illvíg-
ir glæpamenn og því helgaði til-
gangurinn meðalið. Rannsóknar-
mennirnir og fangaverðirnir trúðu
því að það væri öllum fyrir bestu að
klára rannsóknina og hugsuðu sem
svo að nauðsyn bryti lög, eins og
stundum er sagt. Skipulega var
reynt að brjóta sakborningana nið-
ur og nánast allt var talið réttlætan-
legt til að leysa málið sem fyrst og
þá var sama hvaða aðferðum var
beitt til þess. Ég vil taka það fram að
fangaverðir beittu ekki harðræði að
eigin frumkvæði heldur kom það
frá rannsóknarmönnunum. Fanga-
verðirnir voru hundarnir sem þeir
siguðu."
Var fangavörðum uppálagt að
vinna trúnað sakborninganna og
upplýsa hvað þeir segðu?
„Já. Þau fyrirmæli komu frá
rannsóknarmönnunum að þeir
skiptu sér á sakborningana og
veiddu upp úr þeim upplýsingar.
Erla Bolladóttir kom í minn hlut.“
Vissu fatigaverðirnir að með því
væru þeir að brjóta reglur?
„Ég geri ráð fyrir því en þeir gátu
varla neitað í þessari stöðu. Þeir
hlutu að hlýða fyrirmælum að of-
an.“
Voru fönsum vísvitandi fœrð röng
skilaboð?
„Já, alls konar hlutum var logið
að þeim í því skyni að brjóta þá
niður og fá þá til að játa.“
Voru sakborningar einhvern títna
hafðir ífótjárnum?
„Það kom einhvern tíma fýrir að
Sævar væri hafður í fótjárnum en
ég man ekki hvort það átti við um
fleiri.“
Var skipulega haldið vöku fyrir
þeim?
„Já, það var gert. Haldið var uppi
hávaða og látum með því að berja
hurðir og veggi klefanna að utan.
Þegar ég var nýbyrjaður að vinna í
Síðumúlanum var þetta til dæmis
gert við klefa Sævars, bæði til að
halda fyrir honum vöku og eins til
að hræða hann. Svo var nánast allt
tekið af honum, tóbak, skriffæri,
bækur og fleira. Það miðaði allt að
því að knýja fram játningar.11
Hvernigfór lyjjagjöffram?
„Á morgnana voru lyf sett í þar
til gerð box fyrir hvern fanga með
hólfum eftir því hvenær dagsins átti
að gefa þau. Reynt var að mylja flest
lyfm svo fangarnir gætu ekki geymt
þau uppi í sér. Þeir voru meira og
minna á lyfjum, fýrst og fremst þó
róandi. í sumum tilvikum voru
þetta gríðarlegir skammtar og ég er
ekki í nokkrum vafa um að það
hafði áhrif á dómgreind þeirra.“
Fengu fangaverðirnir fyrirmœli
um að beita sakborningana harð-
rceði?
„Ég get ekki nákvæmlega sagt
hvernig því var komið á framfæri.
Rannsóknarmennirnir komu á
hverjum degi og lögðu þá línurnar,
ræddu fram og aftur hvaða taktík
skyldi beitt. Ég þori þó ekki að segja
til um hvað kom frá þeim og hvað
frá yfirmönnum í fangelsinu."
Veistu til þess að rannsóknar-
mennirnir hafi sjálfir beitt harðrœði
við vfirheyrslur?
„Ég held að það sé óhætt að segja
að það hafi ekki verið mikið um
það. Þeir sem siga hundunum láta
þá um sitt verk.“
Tókstu einhvern títna sjálfur þátt í
að beita harðrœði?
„Nei.“
Varðstu vitni að þvt?
„Ég var ekki beint vitni að því
öðruvísi en að það var sífellt verið
að ræða það í húsinu, einkum á
vaktaskiptum. Það fór því ekkert á
milli mála hvað var að gerast, til
dæmis þegar Sævar var kaffærður."
Þannig að menn töluðu sín á milli
um meðferðina áföngunum?
„Mikil ósköp. Það vissu allir um
þetta og það fór ekki framhjá
nokkrum manni.“
Ertu sannfœrður um að það sem
þú heyrðir hafi verið rétt?
„Já, ég er alveg sannfærður um
það.“
Hafði meðferðin á sakborningutn
áhrif á játningar þeirra, að þínu
mati?
„Ég er ekki í minnsta vafa um
það, enda játuðu þeir út og suður
og miklu meira en þurfti. Þetta fólk
var orðið svo ruglað af dvölinni
þarna inni. Kristján játaði til dæmis
á sig morð á Færeyingi uppi á
Grettisgötu en þegar farið var að
rannsaka það fannst hvorki tangur
né tetur sem benti til þess að hann
hefði verið til og hvað þá myrtur.
Rannsóknarmennirnir þurftu því
að draga ýmsar játningar frá áður
en málið var lagt fyrir dóm.“
Hefðir þú sjálfur játað á þig rang-
ar sakir til að sleppa úr einangrun-
inni ef þú hefðir þurft að þola sömu
tneðferð og sakborningarnir í þessum
málum?
„Ég get ekki sett mig í þeirra spor
og get því ekki sagt til um það.“
Hvernig horfir þessi tími við þér
eftir á að hyggja?
„Það sem ég upplifði sýndi mér
fram á að aðstæður geta umbreytt
mönnum. 1 Síðumúlafangelsinu
unnu venjulegir ágætismenn sem
umbreyttust við múgsefjunina sem
skapaðist. Allir trúðu á sekt þessara
ungmenna og þau voru almennt
álitin harðsvíraðir glæpamenn. Lit-
ið var svo á að því sem næst allt
væri leyfilegt til að fá sem fyrst botn
í rannsóknina. Við þessar aðstæður
hefði verið erfitt fyrir einn mann að
rísa upp og segja frá hvað gerðist
innan veggja fangelsins.“
Hlynur kom fram í viðtali við
Mannlíf fyrir sex árum og hafði þá
svipaða sögu að segja en þá skilaði
saga hans sér ekki út í þjóðfélags-
umræðuna, hvað sem gerist nú.
„Þetta viðtal var mér mikill léttir
því að þessi andskoti hafði legið á
mér. Síðan hef ég lítið leitt hugann
að þessum málum. Mér er ekki vel
við að vera að ræða þetta núna en
samvisku minnar vegna get ég ekki
látið hjá líða að svara þegar ég er
spurður."
Mistök þeirra sem stjórnuðu
harðræðisrannsókninni fólust
kannski fyrst og fremst í því að
spyrja ekki og því rann hún út í
sandinn. Einn maður gegn múg-
sefjuninni mátti sín lítils en réttu
spurningarnar hefðu kannski opn-
að augu manna.O
FIMMTUDAGUR 20. JANÚAR 1994
11