Frjáls þjóð - 28.05.1955, Blaðsíða 3

Laugarda£‘-íii 20. maí 1955
FRJÁLS ÞJÓÐ
3
;ij Fiirdnr wraUltir
Vefarinn mikli í Þingvallahrauni
ú situr á lyngigróinni mosa-
þembu í Þingvallahrauni
síð sumarkvelds. Hvítir gufu-
mekkir stíga upp af hverum í
Hengli, bláleitir kvöldskuggar
hjúfra sig við Ármannsfell, og
miid slikja fjarlægðarinnar
sléttar ygglibrúnir Hrafna-
'bjarga. Þú ert einn í víðum
fjallageimnum, hljóðum og há-
tignarlegum, helgireit lands
þíns, vígðum stoltustu stundum
þjóðarinnar og sárustu læging-
unni. Friðurinn og kyrrðin og
heigin eru borgarbarninu bal-
sam, þreyttu og langærðu af ys
og hávaða og glaumi.
Þú ert einn — eða ertu
kannske ekki einn? Gefðu
gaum að því, sem er í kringum
þig. Láttu ekki hið stórbrotna
landslag og hina mikil-
fenglegu útsýn glepja þér
svo sýn, að þú sjáir
ekki einnig hið smáa og marg-
brotna. Hvort sem þú ert ann-
ars staddur í Þingvallahrauni,
Búðahrauni, við Mývatn,
Skorradalsvatn eða hvar annars
á gróðurríkum stað, þar sem
skjóls nýtur í skóglendi, hrauni
effa giljum, muntu við nánari
aðgaízlu sjá, að hvarvetna um-'
hverfis þig er iðandi líf, ver-
akiir svo margbrotnar, lífi
þmngnar og dásamlegar, að þú
heillast, ef þú lætur eftir þér
effa gefur þér tíma til þess að
skyggnast inn í þær. Niðri í
grasbollum hraunsins, í rakan-
um undir lyngflækjum kjarrs-
ins, morar allt af lífi, og í
hyerju skrefi þínu stígur þú
yfir heil tilverusvið. Og þar að
auk eru þessir lífheimar lyngs-
ins og hraungjótunnar miklu
smágervari, fjölþættari og
margbreytilegri en auga
þitt fær litið, hversu vel
sem, þú reynir að kanna
þessar veraldir. Líkt og
óravídd, reginfirð og ómæl-
isstærð stjörnugeimsins er tor-
skiljanleg, svo er örsmæð og
fjölbreytileiki lífsins í jarðlag-
inu undir fótum okkar að sínu
leyti. ,,Drag skó þína af fótum
þer, því að ......“
‘ITeimar þessara örsmæðar-
vera eru huldir þeim, er
út gengur hljóðlátan sumardag
til þess að hyggja með augum
sínum einum að lífi og önn
lyngbúanna. En margt er samt
að skoða. í því gróðurríki og
iandslagi, sem við höfum val-
ið okkur, er það fremm’ öðrum
köngurlóin, sem vekur athygli
okkar. Um klettaveggi gjánna,
í hverri hraungjótu, hríslu af
hríslu, jafnvel um sjálft lyngið
er listvefnaður þeirra — vefur
við vef. Það er í senn þeirra
smáíbúðahverfi, þeirra vöggu-
stofa, þeirra akur, þeirra flot-
varpa á sumarvertíðinni.
Vera má, að þér þyki köngur-
lóin ekki fríð ásýndum. Vera
má, að þér þyki lífshættir
hennar ekki fagrir, ef metið er
á vog þess siðferðis, er ætti að
gilda í mannheimi. En lifsorka
hennar, lífshæfi og listfengi
er aðdáunarvert.
TZ" öngurlærnar eru eiim
stærsti flokkur skordýra,
sem til er í heiminum. Þær eru
um allar jarðir, en stærstar eru
þær, litskrúðugastar og fjöl-
breytilegastar í heitum löndmn.
Á sjálfum heimskautasvæðun-
um er þeim ekki lífvænt, en þó
eru til dæmis nokkrar tegundir
köngurlóa norður eftir öllu
Grænlandi. Þær eru á auðnar-
klettum úti í reginhafi, þær eru
á hinum miklu eyðimörkum í
Afríku og Asíu, þær eru í skóg-
um og við sjávarstrendur, og til
er afbrigði, sem á sér bústað í
vatni, gerir sér þar eins konar
peqat (trútyuwHh
er étíHH í btúí-
kaupMeijluHHi
ryyyyvvwiyuvwywvyyvwií
belg í gróðrinmn, fyllir hann
lofti og hefur að hæli.
Loks eru ýmsar tegundir
köngmlóa búnar þeim hæfi-
leika, að þær geta spunnið sér
flugþráð. Þegar mergð köng-
urlóa gerist á einhverjum stað
og búþröng mikil, grípur unga
kynslóðin tækifærið, er veður-
skilyrði eru heppileg og upp-
streymi frá jörðinni, spinnur
sér þráð, sem liðast upp í loftið
og fleygir sér til flugs á hon-
um. Með þessum hætti geta
köngurlær borizt upp í háloft-
in og rekizt óravegu með vind-
um og loftstraumum. Hættu-
laust er það vafalaust ekki að
gefa sig vindunum þannig á
vald. Afföllin í þessum flug-
sveitum köngurlóanna eru
sjálfsagt gífurleg. En sumt
kemst lífs af og nemur land á
nýjum stöðvum, enda eru
köngurlær stundum taldar
meðal fyrstu landnema á
eyddum svæðum. _
A llir vita i stórum dráttum,
hvemig körtgurló er af
guði gerð: líkust tveim hnökr-
um, er hanga saman á Örmjó-
um þræði. Hitt vita ekki allir,
að margar köngux-lóartegundir
eru búnar klóm með stórtennt-
um söxum á, og eru það hin
hræðilegustu vopn þeim kvik-
indum, er hún herjar á. Á þeim
köngurlóm, sem í vatni lifa,
eru sundfætur, en stökkfætur á
öðrum, er leggja stund á listir
af því tagi. Bunar eru köngur-
lær eiturkrókum, og til eru í
hitabeltislöndum köngurlæi',
sem svo eru magnaðar, að.þær
geta banað mönnum með eitur-
biti. En köngurlær okkar, vef-
aramir miklu í Þingvallahrauni
og Þrastaskógi eða hvar það
annars er, þax sem þær eiga
sér lönd og bú, vei'ða engum
manni að meini, enda þjóðtrú
í landi hér, að ólánsmerki sé
irándá köngúrló eðci rjúfa
■ . -Ú nVýiui-'-uí r * UVsfit. f
köngurlóarvef af ásettu ráði.
Og í haga úti er slíkur verkn-
aður líka óþokkabragð, er ber
vitni um frekar lélegt innræti.
En svo vel sem köngurlóin er
að möi'gu leyti úr garði gerð,
þá er hæfileiki hennar til þess
að spinna hennar aðalsmerki
og lífsbjörg. Aftai'lega á búki
köngurlóarimiar eru 4—6
spunavörtur, og á sumum
köngurlóm er hver spunavarta
sett saman af eigi færri en eitt
hundrað pípum, sem efnið í
spunann streymir eftir. Hæfi-
leika sinn nota köngurlærnar
á margan hátt. Þær spinna sér
veiðinet, þær gera sér eggjabú,
þær fóðra ganga og hreiður,
þær spinna sér sigþræði og ör-
yggisþræði, þær spinna sér
flugþræði.
eiðinetin spinna köngur-
lærnar nokkuð á mismun-
andi hátt, eftir því hvaða teg-
und á hlut að máli. En öll eru
þau meistaraverk að gex'ð. Fimi
þeirra, er þær beita klóm sín-
um við spunann, er undraverð,
því að þær ei*u hraðvirkar að
sama skapi og þær em vel-
virkar. Fullgerður veiðivefur
köngurlóar er talinn fjögm’ra
stunda verk, og má raunar
vera, að það sé löng vinnu-
hrota fyrir hana. Að loknu
verki situr hún í búi sínu í
miðjum vefnum með hátignar-
legum drottningarsvip og bíður
bráðar og hleypur siðan til,
þegar fluga flýgur í netið.
Margur hefur setið langar
stmidir og athugað atferli
köngurlóarinnar, til dæmis ef
hún hefur gert sér veiðinet
fyrir utan stofugluggann.
Köngurlóin er sýnilega að
sama skapi hyggin og hún er
miklum verklegum hæfileikum
búin, enda er það úrskurður
vísindamanna, að heili köngui'-
lónna sé bæði hlutfallslega
stór og þroskaður.
•
egar hér er komið, munu
allir verða þess varir, að
þeim, sem þetta skrifar, er hlýtt
í þeli til köngurlónna. Samt
verður því ekki neitað, að sum-
ir eiginleikar þeirra em held-
ur- ógeðþekkir. Þær em mjög
grimmar, og sú grimmd kemur
ekki einungis fram í miskunn-
ai’lausmn veiðum þeirra, sem er
þeirra lifsbarátta, heldur einn-
ig í sambúðinni innbyrðis.
í helgum fræðum segir, að
maðurinn sé höfuð konunnar,
en i náttúrunnar ríki eru kven-
dýrin oft hinar drottnandi ver-
ur. Svo er það meðal köngur-
lónna. Kvendýrin eru stærri
og öflugri, einkum í hinum
heitari löndum. En á norður-
hjaranum er einnig oft munur
á stærð og lit eftir kynjum. Og
hin drottningarlega köngurló,
sem við sjáum í vefnum, mætti
með sanni nefnast Sigríður
stórráða. Karlinn á sannarlega
ekki upp á pallborðið hjá
henni, þótt ekki geti hún al-
gerlega útskúfað honum, því
Framh. á 7. síðu.
JFyrir 132 úruttt s
Leiðanpr Reykvíkinga í
ieit afi fo rnald a rsilfrl
Reykjavík, 30. júní 1823.
Þessa viku hafa sex menn úr Reykjavík leitað fólginna
fjársjóða í Borgarfirði og Kjós. Grófu þeir á eigi færri e»
fjórum stöðum, þar sem þeir hugðu fólgið silfur fornmanna, em
komu aftur tómhentir úr þessari för, svo að ekki verður,
bætt úr silfureklmuii í landinu fyrir framtak þeirra.
Fyrii’liðar fararinnar voru
Guðmundur Eyjólfsson, bóndi
á Bústöðum við Elliðaár,
Hannes Erlendsson skósmiður
og Þorvaldur Jakobsson, og
höfðu þeir með sér þrjá vinnu-
menn til þess að starfa með
sér að greftinum. Hélt flokk-
urinn af stað úr Reykjavík 22.
júní, og var farið beina leið
upp að Borg á Mýrum til þess
að leita að kistu þeirri hinni
miklu og eirkatlinum, er
Skallagrímur reið brott með að
heiman og sökkti í fen, kvöldið
áður en hann lézt í seti sínu.
Grafið í Krumskeldu.
Egils saga segir svo frá, að
Skallagrímur hafi fólgið silfur-
kistu sína og eirketil, annað-
hvort eða bæði, í Krumskeldu,
og þar hófu þeir Guðmundur
gröftinn.
Unnu þeir kappsamlega í
tvo daga og grófu gryfju, er
var hálf sjötta alin á dýpt
og fimmtíu álnir að ummáli.
Fyrri daginn fundu þeir við
móbergsklöpp flatan og
þunnan hring, er var að
vídd á við op á litlu staupi,
cr þeim var nærtækast að
miða við, eða tveir þumlung-
ar í þvermál, og þóttust
þcir sjá siifurlit umhverfis
hann og málmlit víða á
bergi. Eggjaði það þá mjög
til þcss að halda Icitinni á-
fram.
Annað fundu þeir þó ekki
þrátt fyrir stranga leit, en þeir
segjast hafa komið niður á
lausan stein í bergmulningnum,
og var undir honum gryfja.
Minntust þeir þá hellusteins
þess, er Skallagrímur á að hafa
látið ofan á sjóð sinn, og hugðu,
að þarna hefði áður verið
gi'afið og féð haft á brott.
Leit í Borgarfjarðar-
dölum og Kjós.
Frá Borg héldu þeir félagan
að Gullberastöðum í Lundar-
reykjadal. Mun þeim hafa þótt
nafnið hljóma girnilega. Að
vitni Harðar sögu og Hólm-
verja var Björn gullberi, en
bæinn reisti fyrstur manna,
auðugur að fé. Þykir ýmsunv
slíkur karl líklegur til þess að’
hafa vistað eitthvað af dýrgrip_
um sínum á víðavangi. i
Á Gullberastöðum voru þein
félagar heilan dag að gi'eftri áni
þess að verða nokkurs vísari.
Lögðu þeir þá leið sina suður
Skorradal og grófu þar í mel-
rúst í Vatnshornslandi. Fénað-
ist þeim það betur þar, að þeir
fundu sverðshjöltu, er höfðu,
að sögn þeirra, lit og hörku
sem líkast því sem þau væru
úr látúnsblendingi.
Þó mun þeim hafa þótt
fengur sinn lítill, eftir svo mik-
ið erfiði, og grófu þeir því á
heimleið i Gullkistuhól í Kjós,
en fóru einnig slyppir þaðan.
Fornsilfrið freistar.
Það eru fleiri en þeir Guð-
mundur bóndi á Bústöðum og
félagar hans, er orðið hafa til
þess að leita að silfri í jörðu.
Sýnist sem mörgum þyki það
líklegt ráð til þess að auðgast
með skjótum hætti, því að f
þeirri veru eru þessir leið-
angrar gerðir.
Ekki eru nema tvö ár síð-
an þrcttán manns gerðu til-
raun til þess aS grafa f
Krumskeldu í leit að fé
Skallagríms. En svo fór þá
sem um hina, er nú reyndu,
að þeir báru ckkert úr být-
um fyrir erfiði sitt.
[Heimild: Klausturpósturinn.J
Tilkynning
um ló&ahreÍRSUit
i f
Með vísun til auglýsinga í dagblöðxmi bæjarins 10.
þ. m. eru lóðaeigendur (umráðendur) hér með áminntir um
að flytja nú þegar burtu af lóðum sínum allt, er veldur
óþrifnaði og óprýði. Hreinsunin verður að öðrum kosti fram-
kvæmd á kostnað þeirra, án frekari fyrirvara.
Hlutir þeir, sem þannig kunna að verða fjarlægðir á
vegum heilbrigðisnefndar og eitthvert verðmæti hafa að
dómi þeirra, sem framkvæma hreinsunina, verða geymdir
til 1. sept. næstk. á ábyrgð eigenda. Að þeim tíma liðnum
má vænta þess, að hlutir þessir verði seldir fyrir áfollnum
kostnaði.
Upplýsingar í skrifstofu borgarlæknis, símar 3210 og
80201.
Reykjavík, 21. mai 1955. ’ i ýlí ! .
Heilbrigðistiefnd.