Morgunblaðið - 27.03.2005, Blaðsíða 22

22 | 27.3.2005
þess að vera vitnisburður um virðingarstöðu eigandans. Á 17. öld voru demantar
orðnir ráðandi í hönnun minni skartgripa og féll umgjörð skartsins í síauknum mæli í
skugga steinanna, sem voru nú á færi efnuðustu kaupahéðna. Vinsældir demantanna
jukust svo enn frekar á 18. öld, jafnvel þótt þeir prýddu að mestu kvenmannsskart og
væru aðeins bornir að kveldi til, þar sem annað þótti óheflað. Þeir voru líka fluttir til
Evrópu í mun meira magni en áður, Indland var ekki lengur eini birgirinn heldur
höfðu fundist demantsnámur í Suður-Ameríku og rúmri öld
síðar, 1867, fundust enn fleiri námur í Suður-Afríku.
Og til að auka enn frekar á demantaflóðið sem
streymdi á markaðinn ákvað ríkisstjórn
þriðja lýðveldisins, eftir að hafa steypt
Napóleon þriðja Frakklandskeisara af
stóli, 1870, að selja stærstan hluta
frönsku krúnudjásnanna. Flestir mun-
anna fóru til bandarísku skartgripa-
verslunarinnar Tiffany’s, sem
greiddi of fjár fyrir. Undir lok 19.
aldar var þessi eitt sinn fágæti
steinn líka orðinn á færi fjöl-
margra án þess þó að tapa aðdráttar-
afli sínu að því er virðist.
Úr miðju jarðar | Demantur er líklega einn
elsti hlutur sem sæmilega stæðu fólki
gefst kostur á að eignast á lífsleiðinni,
enda líklega um þriggja milljarða ára
gamall. Þetta gagnsæja form hreins kolefn-
is sem demanturinn er myndast við
háan hita og mikinn þrýsting djúpt í
innri lögum jarðar. Talið er að stein-
arnir hafi myndast í bráðnuðum
hraunlögum sem síðar hafi borist
með gosflaumi í efri jarðlög. Þær
sérstöku jarðfræðilegu aðstæður
sem demantar myndast við skila
hins vegar ekki alltaf steinum í sama
gæðaflokki og í raun eru einungis
20% þeirra steina sem finnast not-
aðir í skartgripi – hinna 80% bíða
þau örlög að vera notaðir í ýmiskon-
ar iðnaði.
Ekki falla heldur allir
demantar í sama flokk,
enda ræður náttúran lög-
un, hreinleika og stærð
steinsins. Nokkuð mis-
jafnt er hvernig demantar
eru slípaðir þó náttúruleg
lögun þeirra sé venjulega höfð til hliðsjónar svo að sem
minnst verðmæti fari forgörðum, en ljómi steinsins
stafar af ljósbroti, endurskini og litrófstvístrun
ljóssins. Af öllum gimsteinum hefur demantur-
inn hæstan ljósbrotsstuðul: 2.419, en verð-
mætamat steinsins byggist á alþjóðlegum
staðli – c-unum fjórum – colour [lit], carat-
weight [þyngd í karötum], clarity [hreinleika]
og cut [slípun].
Litróf demanta er margslungið og steinarnir
hreint ekki eins litlausir og margir gætu haldið.
Litaskali steinanna nær frá bókstafnum D að Z
+ og eru demantar í D-flokki fullkomlega litlausir (og þar af leiðandi verðmætari), en
eftir því sem litmagn steinanna eykst, því aftar falla þeir í stafrófið og þar með verð-
mætaröðina. Demantur sem til dæmis fellur í J-flokk er ljósgulur að lit og er raunar
ekki mælt með að fjárfesta í steinum í lægri flokkum, að undanskildum Z-flokknum,
sem geymir fágæta, litríka og einkar verðmæta demanta sem eru fæðar sinnar vegna
nefndir úrvalssteinar. Demantar í Z-flokki eru mjög gulir frá náttúrunnar hendi.
Náttúrulegir rauðir demantar eru langverðmætastir, en á eftir koma aðrir litir svo
sem bleikir, grænir og bláir í svokölluðum fancy color-flokki. Demanta má raunar
einnig lita með geislameðferð, en þeirri aðferð er sjaldan beitt á stærri steina þar sem
hún eykur ekki verðgildi þeirra.
Þyngd steinsins skiptir ekki minna máli en liturinn og er þyngd demanta mæld í
karötum og punktum, eitt karat samsvarar 0,2 g og einn punktur 0,002 g og 100
punktar þar af leiðandi einu karati. Stærsti steinn sem vitað er til að hafi fundist var
Cullinan-steinninn sem vó 3.106 karöt, en var síðar skorinn niður í minni steina. Sá
stærsti þeirra var Afríkustjarnan mikla sem vó 530,2 karöt. Stærsti steinn sem vitað er
til að fluttur hafi verið hingað til lands er hins vegar ekki nema brot af því eða 4,20
karöt. Sá steinn var fluttur inn í upphafi níunda áratugarins vegna tískusýningar og
var á þeim tíma metinn á andvirði þriggja herbergja íbúðar!
Hreinleiki demantsins frá náttúrunnar hendi er svo enn einn þáttur í
verðmætamatinu. Fyrsta flokks steinar eru fullkomlega tærir
og nefnast inntærir (IF, Internally Flawless). Oftast er
hins vegar einhver merki, eða agnir, frá náttúrunnar
hendi að finna á demöntunum. Neðsti hreinleika-
flokkurinn inniheldur steina með áberandi ögnum
(P, Pigue), en milli IF og P er að finna flokkana
VVS, VS og SI. Þess má geta að
flestir demantar sem seldir eru hér á
landi falla í VS-flokkinn.
Þótt demantur fái góða einkunn í
öllum flokkunum hér að ofan getur
hann hrapað allnokkuð í verðgildi ef
hann er illa slípaður, enda hafa ljós-
fletir og endurvarp steinsins veruleg
áhrif á fegurð hans. Hér er mikið
komið undir hlutfalli skurðarins
sem verður að vera á hárréttum stað
svo sem mest endurvarp ljósbrots
nái í gegnum efri flöt demantsins.
Einna algengast er að demantar
séu slípaðir í svo nefnda brilliant,
eða ljómandi lögun, en við þá slípun
öðlast steinninn 58 fleti. Demanta
má þó slípa á marga aðra vegu og
má sem dæmi nefna: smaragðslaga,
perulaga, sporöskjulaga, sem og af-
langa og útgeislandi steina og þá sem slípaðir eru með
prinsessu-, markgreifa- og rósarskurði. Stóra og veru-
lega verðmikla steina má svo skrautslípa þannig að þeir
fái allt að 150 fleti.
Átök og ágirnd | Enn í dag er Suður-Afríka með gjöf-
ulustu demantsnámusvæðum, bæði er varðar magn og
gæði steinanna. Auðugar námur er þó að finna víða
annars staðar og fer framleiðsla landa á borð við Ástr-
alíu, Rússland, Botsvana og Kongó sívaxandi. Gæðin
eru þó ekki alls staðar þau sömu og eru til að mynda
flestir þeirra steina sem finnast í Kongó aðeins dæmdir
nothæfir til iðnaðar. Bandaríkjamenn kaupa mest eða
um tvo þriðju hluta allra demanta sem finnast.
Demanta má í raun kalla nokkurs konar alþjóðlegan gjaldmiðil,
enda getur steinninn haldið verðgildi sínu mun betur en peningar
á oft ótryggum fjármálamörkuðum. Ekki eru þó öll steinavið-
skipti jafn æskileg frá sjónarmiði mannúðarmála og viðskiptasið-
ferðis, en sala demanta frá átakasvæðum, svonefndra stríðssteina,
hefur lengi verið umdeild og valdið áhyggjum. Enda hafa stríðs-
steinar verið notaðir til að fjármagna átök, vopnakaup og starf-
semi uppreisnarhópa í Afríkuríkjunum Sierra Leone, Líberíu,
Lýðveldinu Kongó, Angóla, Burkina Faso sem og á Fílabeins-
ströndinni. Afleiðingarnar hafa oft verið eyðing, kvöl og þjáning
íbúa viðkomandi ríkja. Í Sierra Leone, svo dæmi séu tekin, hefur
sala stríðssteina og átök um yfirráð þeirra gert samtökunum Re-
volutionary United Front kleift að kaupa vopn og aðrar birgðir til
að bæta stöðu sína. Pyntingar og aflimanir ásamt ólýsanlegum sársauka hafa í kjölfar-
ið oft beðið þeirra almennu borgara sem á vegi þeirra hafa orðið.
Talið er að sl. áratug hafi demöntum að andvirði um 10 milljarða dollara, eða tæp-
lega 700 milljarða íslenskra króna, verið smyglað frá Sierra Leone, Angóla og Kongó.
Þetta er þó, að því að fram kemur í skýrslu World Diamond Council, aðeins brot af
því mikla magni demanta sem fer á markað árlega, en engu að síður má vera ljóst að
umtalsvert magn vopna fæst keypt fyrir 700 milljarða króna. Ályktun Sameinuðu
þjóðanna, sem krefjast þess að öll ríki samtakanna leggi sitt af mörkum til að hindra
kaup stríðssteina, og lagagerð World Diamond Council, sem bannar sínum fé-
lagsmönnum einfaldlega að kaupa steina sem ekki bera alþjóðlega upprunavottun,
duga ekki til að stöðva söluna. Enda virðist alltaf mega finna einhvern sem ekki stenst
glitrandi og allt að því ómótstæðilegt aðdráttarafl demantsins. | annaei@mbl.is
Grace Kelly
átti til-
komumikið
safn demanta.
Það glitrar á demantana
í kórónu Elísabetar II.
Bretadrottningar, en fá-
ir þjóðhöfðingjar geta
státað af öðru eins safni
voldugra eðalsteina.
Marilyn Monroe
söng um dem-
anta og sagði þá
besta vin stúlk-
unnar í myndinni
Gentlemen Pre-
fer Blondes.
Trúlofunarhringurinn sem
Ben Affleck gaf Jennifer
Lopez var 6 karöt og skart-
aði bleikum demanti.
Elizabeth Taylor
með 69 karata
Taylor-Burton-
demantinn.
Demantsdjásnin eru
frá Siggu & Timo.
Nicole Kidman með 241
karats Bulgari-hálsmen.
Demanta má í raun kalla nokkurs
konar alþjóðlegan gjaldmiðil,
enda getur steinninn haldið verð-
gildi sínu mun betur en peningar
á oft ótryggum fjármálamörkuðum
DEMANTAR DÝRASTA DJÁSNIÐ