Tíminn - 09.03.1971, Blaðsíða 2

14
ÞRIÐJUDAGUR 9. marz 1971
TIMINN
Hjálmar R. Bárðarson:
Jr w /
i sjo
1. MENGUN HAFSINS
Hreint loft, vatn og haf var
til skamms tima talið meðal
sjálfsagðra lífsþæginda hvers
velferðarþjóðfélags okkar
tíma. Á síðari árum er sem
menn hafi vaknað upp við vond
an draum, og komizt að raun
um þá staðreynd, að hvorki
loft, vatn né haf er lengur
eins hreint og æskilegt væri.
„Lengi tekur sjórinn við“, er
vel kunnugt gamalt máltæki,
en nú eru óyggjandi sannanir
fyrir því að hafsvæðum sé
víða orðið ofraun að taka við
lengur. Náttúruverndarárið
1970 er liðið, en hvatning þess
til allra manna um hreinni
umgengni um jarðarinnar loft,
vötn og höf, verður að halda
vakandi einnig á komandi ár-
um. Enginn efi er á því, að
ýmislegt það sem leyft er í
dag verði saknæmt á komandi
tímum. Þannig verði í fram-
tíðinni enn fleiri boð og bönn
til að hindra mengun en nú
eru. Allt mun þetta kosta fé,
mikið fé. Sem dæmi má nefna
að Bandaríki Norður-Ameríku
áætla að það muni kosta um
100 milljarða dollara á næstu
5 árum að bjarga landinu frá
annars óleysanlegu mengunar-
vandamáli. Að draga úr meng-
un gerir ýmsa framleiðslu dýr-
an og þar með eykst kostnaður
hvers manns við að lifa og
anda á þessari jörð. Þróunin
verður því eflaust sú, að við
tæknilega áætlanagerð verður
tjllit til mengunarhættu álíka
þungt á metaskálunum og
styrkleiki, rekstraröryggi og
hagkvæmni er nú.
Hér verður rætt um mengun
frá skipum á höfunum, þó eink
anlega olíumengun sjávar, en
það mun vera eitthvert elzta
mengunarvandamálið, sem aug-
ljóst varð að setja þyrfti um
alþjóðleg ákvæði.
I
Lengi hafði náttúruverndar-
mönnum verið ljós sá kvala-
fulli dauðdagi, sem mörgum
sjávarfuglum hafði verið bú-
inn af olíumengun hafsins og
mörg félagasamtök fuglavernd-
armanna höfðu vakið athygli
almennings á þessu máli. Þeg-
ar svo baðstrendur víða um
heim fóru að verða ónothæfar
vegna olíusora og dýr baðhótel
stóðu mannlaus um háannatím-
ann bættist fjársterkur aðili
við þann hóp manna, sem sá,
að hér þyrfti að koma til al-
þjóðlegra átaka. Sumarhótelin
gátu hvorki þolað fjárhagslega
að gestir þeirra eyðiloggðu dýr
teppi og handklæði með olíu-
sora frá ströndinni, né fækk-
andi gestakomur vegna olíu-
sorans.
2.ALÞJÓÐASAMÞYKKT
GEGN OLÍUMENGUN
Árið 1954 var svo í London
haldin alþjóðáráðstefna um
varnir gegn mengun sjávar af
völdum olíú og þar vár úrldir-
rituð alþjóðasamþykkt, sem
takmarkaði verulega olíumeng
un hafsvæða frá skipum. Þessi
alþjóðasamþykkt var fyrst lögð
þjóðasamþykkt var fyrst lögð
undir umsjón brezku ríkis-
stjórnarinnar, þar til árið 1959
að Alþj ó&úsiglingamálastofnun-
in IMCO hóf störf með aðal-
stöðvum í London, tók þá við
umsjón þessarar alþjóðasam-
þykktar af brezku ríkisstjórn-
inni. Samtímis tók IMCO við
söfnun og athugun á tækni-
Hjálmar R. Bárðarson
i legum upplýsingum um olíu-
mengun sjávar, sem Bandarík-
in höfðu áður haft með hönd-
um. Á næstu árum safnaði
IMCO þannig upplýsingum úr
öllum heimsálfum um olíumeng
un hafsvæða, um móttökuskil-
yrði fyrir olíusora frá skipum
í höfnum og um leiðir til að
berjast gegn þessu vaxandi
vandamáli.
Öll þessi gögn voru aðal-
grundvöllur þeirrar nýju ráð-
stefnu sem haldin var á veg-
um IMCO í London árið 1962
um varnir gegn mengun sjávar
af völdum olíu. Þessi ráðstefna
gekk frá núgildandi alþjóða-
samþykkt (1962) um varnir
gegn mengun sjávar af völdum
olíu, en með henni var aukið
verkefnasvið samþykktarinnar
frá 1954 og ger&ar strangari
kröfur gegn þessari mengun á
ýmsan hátt. Þessi alþjóðasam-
þykkt tók gildi 27. júní 1967.
Alþjóðasiglingamálastofnun-
in hefur sfðan haldið áfram
störfum að þessum vandamál-
um, og árið 1965 hóf störf sér-
stök nefnd innan stofnunarinn-
ar, fyrst kölluð olíumengunar-
nefnd, en siðar var nafni nefnd
arinnar breytt í hafmengunar-
nefnd, enda eru verkefni henn
ar nú ekki aðeins mengun af
völdum olíu, heldur öll meng-
un hafsvæða.
3. STRAND OLÍUSKTPSINS
„TORREY CANYON"
Um 9 leytið að morgni þess
18. marz 1967. strandaði risa-
olíuskipið ..Torrey Canyon" á
Sjösteinarifi við suðvestur-
strönd Bretlands, með 17 þús-
und tonn af þungri óhreins-
aðri olíu, sem nefnist „crude'
oil“ á ensku, innanborðs. Þetta
örlagaríka skipsstrand mun um
langa framtfð marka tfmamót
í sögu olfumrngunar hafsins.
Aldrei fyrr hafði olíumengun
orðið jafn geigvænleg og al-
þjóðaaðgerðir þær, sem fylgdu
þessu strandi sýna bezt hvers
var talið þörf til að minnka
hættuna á að slíkt slys endur-
tæki sig. Alþjóðasamþykktin
frá 1954 ásamt breytingunum
frá 1962, hafði rétt nýlega tek-
ið gildi, þegar slysið varð.
Þessi alþjóðasamþykkt náði
hins vegar eingöngu til þeirrar
olíu, sem í smáum stíl var dælt
útbyrðis úr skipum á siglingu,
en alls ekki til olíumcngunar
frá skipsstrandi, sem þessu.
Strax eftir strandið var hald-
inn aukafundur í stjórn IMCO,
sem samþykkti 18 liða áætlun
um aðgerðir til undirbúnings
frekari alþjóðlegra samþykkta
um varnir gegn mengun haf-
svæða, bæði frá olíu og öðrum
eitruðum og hættulegum farmi
skipa. Var lögð áherzla bæði á
tæknilega og .lagalega hlið
þessa vandamáls, og stofpsett
sérstök laganefnd til að fjalla
um þá hlið málsins. T árslok
1968 vár haldið sérstakt auka-
þing TMCO einvörðungu um
„Torrey Canyon“ mengunarmál
in. Þetta aukaþing samþykkti
ýmsar ákvarðanir til að hindra
sem bezt endurtekningu at-
burðar sem þessa. os fjalla um
skiótar og virkar aðgerðir, ef
slíkt atvik samt kæmi fyrir.
Meðal alþjóðaákvæða þessara
er ákvörðun um ákveðnar sigl-
ingaleiðir. eins konar einstefnu
akreinar hafsvæða, þar sem um
ferð skipa er mest. Ennfremur
ákvað þetta aukaþing IMCO að
boða til sérstakrar lagaráð-
stefnu til að setja alþjóðalög
um mengun hafsvæði. Þessi
lagaráðstefna IMCO var hald-
in f Briissel haustið 1969, og
þar voru gerðar tvær alþjóða-
samþykktir. Önnur fjallar aðal-
lega um rétt strandríkis til að
gera ráðstafanir til að hindra.
draga úr eða útrýma raun-
verulegri eða scnnilegri meng-
un hafsvæðis vegna sjóslyss.
Hin samþykktin er einkanlega
um ábyrgð og tryggingar vegna
skaða mengunnar af völdum sjó
slyss.
4. MENGUNIN FRÁ
„TORREY CANYON“
Mengun á borð við þá sem
varð, þegar olíuskipið „Torrey
Canyon“ strandaði er ennþá í
sérflokki. Rétt er því hér að
geta að nokkru um þá lær-
dómsríku reynslu, sem þar
fékkst. Þarna voru ýmsar leiðir
reyndar til að eyða olíunni.
Reynt var að eyða olíunni
með uppleysandi efnum. en til
gangslaust reyndist að hella
þessum efnum vfir svæðið. Þau
reyndust því aðeins virk. ef
hægt var að úða þeim yfir
olfubrákina og þeyta síðan sam
an olíuna. upplausnarefnin og
sjóinn. Þetta var reynt með
skipsskrúfum, en árangurinn
varð sáralítill Tvær tegundir
af olíu mynduðust t'ir þessum
olíufarmi. Sýnishorn, sem tek-
in voru úti á sjó höfðu veðr-
ast þannig, aö léttari olíuefnin
höfðu gufað upp, en eftir var
svört, fljótandi olíubrák, sem
um 30 af hundraði af sjó hafði
blandast í. Sýnishorn, sem tek-
in voru á ströndinni, reyndust
vera brúnsvartur, límkenndir
grautur, sem kallaður var
„súkkulaðimassi".
Þar höfðu líka léttari cfnin
gufað upp, en þessi massi var
blandaður um 70 af hundraði
af sjó í upplausninni.
Reynt var að kveikja í þess-
ari olíu, bæði á ströndinni og
á floti á sjónum. Þetta var
gert með eldvörpum. Á sjónum
varð árangurinn sá, að þegar
eldur var kominn í olíuna,
hitnaði sjórinn upp, sem mynd
aði gufu og drap eldinn aft-
ur. Varð því að kveikja aftur
og aftur í olíunni. Brúnir olíu-
pollar á ströndinni brunnu að-
eins meðan eldvörpum var
beint að þeim.
Jafnvel þótt. dreift væri
magnesíum dufti á olíuna og
kveikt í með miklum eldi, þá
varð „súkkulaðimassinn" svo-
nefndi eftir svo til óbrunninn
á eftir. Reynt var að nota upp-
leysandi efni á ströndinni án
þess að þvo með hreinu vatni
á_ eftir, en það reyndist illa.
Árangurinn varð sá, að olían,
sem upphaflega var á yfirborð
inu komst niður í hálfs annars
meters dýpt í möl og sandi.
Bezt reyndist notkun á jarð-
ýtum til að ýta til olíusoran-
um. úða með uppleysandi efn-
um og láta sjóinn skola sand-
inn á næsta flóði, en þetta
reyndist allt saman mjög erf-
itt verk.
Reynt var að hindra að olían
kæmist inn í hafnir með því
að byrgja fyrir með flotslöng-
um. Þegar á reyndi kom í ljós,
að olíupollarnir fóru hindrun-
arlítið í gegn um þessar flot.
girðingar, nema þegar sjór var
alveg ládauður.
Það væri fróðlegt að skýra
meira frá reynslunni af olíu-
óhreinkun stranda Bretlands
oa Frakklands eftir „Torrey
Canyon" slysið, en hér verður
staðað numið að sinni. Með
geysilegri vinnu þúsunda
manna. her. flota, og einkaað-
ila og með miklum fjárframlög
um til tækja og efnis tókst að
lokum að hreinsa nokkurn
veginn þessar strendur. —
Hins vegar var skaðinn í dýra-
lífinu óskaplegur. Sjávardýr
eins og skeldýr og krabbadýr
voru gjörsamlega eydd á öllu
svæðinu vegna notkunar á upp
leysandi efnum. og gróðurinn
drapst einnig að verulegu
leyti. Mikið drapst líka af
fiski á þessu svæði nálægt
ströndinni.
Fuglalífið varð fyrir óskap-
legum skaða af olíu-mengun-
inni. Af þeim 8000 fuglum,
sem sjálfboðaliðar björguðu
ötuðum í olíu og teknir voru
til meðferðar í sérstökum
hreinsunarstöðvum fyrsta mán
urðinn eftir strand ..Torrey
.Canyon“, er sennilegt að aðeins
nokkur hundruð fuglanna hafi
raunverulega lifað af þessar
aðgerðir og orðið færir um að
sjá um sig sjálfir í náttúrunni
á eftir.
5. OLÍUMENGUN VIÐ
ÍSI ANDSSTRENDUR
Olíumengun við fslands-
strendur hefur til þessa verið
smávægilegt borið saman við
mengunina frá „Torrey -Can-
yon“ slysinu. Mest hefur borið
INTERNATIONAL
HARVESTER
BELTAVÉLAR
notaðar - nýjar
Höfum til afgreiðslu strax notaðar:
BTD-8 árgerð 1962
TD-9-B árgerð 1965.
Einnig vaðntanlegar nýjar:
TD-8-B, 65 hestafla
TD-9-B, 75 hestafla
TD-15-B, 125 hestafla
BTD-20, 135 hestafla
TD-20-C, 170 hestafla.
Vinnuvélaeigendur vinsamlega athugið að okkur
vantar notaða TD-14 sem fyrst.
SAMBAND iSL. £Amvinnufélaga
velaðeTld SIMI38900